همشهری شش و هفت: گرمای تابستان کم جان شده و گرم‌ترین فصل سال به انتهای خود نزدیک می‌شود. چند روزی هم بیشتر تا آغاز فصل تازه مدارس و مهر دوست داشتنی نمانده است.
تمام اینها فرصت را برای شروع موج دوم سفرهای تابستانه مهیا کرده است. تا مدارس باز نشده است، فکر برنامه‌ریزی برای سفر تابستانی باشید که احتمالا تا تعطیلات نوروز فرصت تکرار آن را نخواهید داشت. در این وقت سال، به‌دلیل دمای معتدل در بیشتر نقاط ایران، تقریبا به هر مقصدی می‌توانید سفر کنید اما پیشنهاد ما منطقه‌ای نسبتا خنک‌تر است.
در این مطلب مسیری را در شمال‌غربی ایران پیشنهاد می‌کنیم؛ مسیری که اگرچه بهانه گردش در آن دیدار با بخشی از آثار تاریخی و ثبت شده ایران در فهرست یونسکو است اما به جز آن، جاذبه‌های طبیعی و تاریخی دیگری را هم می‌توانید ببینید و از هوای معتدل و زیبایی‌های این مسیر لذت ببرید. سلطانیه، مجموعه تخت‌سلیمان، بیستون، کلیساهای ثبت شده ایران، بازار تبریز و مجموعه شیخ‌صفی شش اثری هستند که شما را به این مسیر طولانی و دور و دراز می‌کشانند. مسیری که می‌تواند با یک برنامه‌ریزی دقیق و جزئی، سفری تقریبا یک هفته‌ای را برای شما رقم بزند.
تهران به سلطانیه
302 کیلومتر
3 ساعت و 26 دقیقه
اگر از تهران یا کرج راه افتاده‌اید، برای رسیدن به سلطانیه باید وارد آزادراه قزوین ـ زنجان شوید. از تهران با ماشین خودتان این مسیر را تقریبا چهار ساعته طی خواهید کرد. در آزادراه قزوین- زنجان 35 کیلومتر مانده به زنجان تابلوی بزرگ «گنبد سلطانیه» را خواهید دید اما این بنای ماندگار در سمت دیگر جاده قرار دارد و باید از یک زیرگذر، خود را به آنجا برسانید. کمی بعد از تابلو، خروجی سمت راست جاده کوتاه‌ترین راه برای رسیدن به سلطانیه را نشان می‌دهد. اگر از جاده قدیم ابهر ـ زنجان آمده‌اید، از قزوین، ابهر و خرمدره که بگذرید، از سر سه‌راهی سلطانیه به سمت این اثر جهانی ایران برانید.
گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه، پنجمین اثر ایرانی است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید؛ 12سال قبل. نخستین بنایی که در بازدید از مجموعه می‌بینید، خود سلطانیه است. همین غول آجری 48/5 متری است که مجموعه آرامگاهی «الجایتو» یا همان «سلطان محمد خدابنده» هشتمین ایلخان مغول است. گفته می‌شود قرار بوده بعد از اتمام ساخت گنبد الجایتو پیکر مطهر امام علی(ع) به اینجا منتقل شود اما این طرح با مخالفت علمای عهد الجایتو روبه‌رو شد. بنای آرامگاه، یک عمارت هشت ضلعی است که گنبدی اناری شکل به قطر 25/5متر بالای آن قرار دارد. گنبد فیروزه‌ای را هشت مناره که در زمان ساخت، حدود 18متر بلندا داشته‌اند، دوره کرده‌اند.
این گنبد پر است از انواع و اقسام تزئینات ایرانی. راهنماهای مجموعه که همیشه در محوطه حضور دارند به روزترین اطلاعات را درباره گنبد و بناهای شهر در اختیارتان می‌گذارند. عمارت تربت‌خانه که محلی برای عبادت بوده به ضلع جنوبی گنبد چسبیده است. تربت‌خانه مستطیل شکل و آجری است و با تمام زیبایی‌هایش بعدا به مجموعه اضافه شده است. درست زیر آن سردابه‌ای قرار دارد که سال‌ها جسد سلطان را مخفی کرده بودند. علاوه بر خود مجموعه و موزه آن، ارگ سلطنتی، آرامگاه ملاحسن و دستگاه چلپی اوغلی از دیگر بخش‌های دیدنی سلطانیه است.
معبد داش کسن
یک اثر تاریخی تماشایی در نزدیکی سلطانیه، معبد «داش کسن» یا «سنگ بُران» است؛ با نقش دو اژدهای افسانه‌ای در نزدیکی آن. این معبد با شهر سلطانیه حدود 10 کیلومتر فاصله دارد. وارد جاده سلطانیه به قیدار شوید تا پس از حدود پنج کیلومتر رانندگی، در یک سه راهی به سمت چپ بپیچید تا به روستای «ویر» برسید. بعضی قدمت این مجموعه را مربوط به دوره ساسانی و برخی هم مربوط به دوره ایلخانی می‌دانند.
غار کتل‌خور
یک اثر طبیعی تماشایی در محدوده سلطانیه، غار تماشایی کتل‌خور یا «کتله‌خور» است. برای رسیدن به آنجا باید وارد جاده سلطانیه به قیدار شوید تا اول به «زرین رود» و بعد به روستای گرماب برسید. از گرماب هم مطابق با تابلوهای غار رانندگی کنید. گفته می‌شود قدمت این غار به 30 میلیون سال قبل برمی‌گردد. یکی از بلندترین غارهای ایران که 16 هزارمتر دالان و راهروی ثبت شده دارد. برای گشت و‌گذار در این غار باید بلیت بخرید و البته هیچ خوردنی هم با خود وارد غار نکنید.
سلطانیه به تکاب
226 کیلومتر 3 ساعت و 16 دقیقه
می‌توانید پس از گشت و گذار در سلطانیه، مستقیم به تکاب بروید اما می‌توانید در میانه راه یکی از جاذبه‌های طبیعی ایران؛ یعنی «قلعه بهستان» یا «دودکش جن» را تماشا کنید.
دودکش جن
اگر خواستید از سلطانیه مستقیم به قلعه بهستان بروید که در شهرستان ماه‌نشان قرار دارد، توصیه ما این است که به جاده اصلی یا همان آزادراه قزوین ـ زنجان بروید؛ چون مسیر رسیدن کوتاه‌تر است. ماه‌نشان تقریبا در فاصله 111 کیلومتری غرب زنجان است، اما از سلطانیه حدود 150 کیلومتر (از جاده اصلی) تا این شهر فاصله دارید. دوباره به آزادراه برگردید. بعد از حدود 80 کیلومتر رانندگی، در سمت چپ جاده باید در حوالی روستای حسن‌آباد وارد خروجی ماه‌نشان شوید.
یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های ماه‌نشان همین پدیده طبیعی است که میان مردم محلی به «دودکش جن» معروف است. بعد از آنکه به فرعی ماه‌نشان وارد شدید، باید حدود 60 کیلومتر رانندگی کنید تا به روستای «ایلی‌بلاغ» برسید که قلعه بهستان یا بغستان در مجاورت آن قرار دارد؛ قلعه‌ای که گفته می‌شود، قدمت آن به دوره مادها برمی‌گردد. اگر هم بخواهید شب را در همین منطقه بمانید یا باید خودتان کمپ بزنید یا در مسجد همین روستا بمانید. از این روستا تا خود ماه‌نشان حدود 10 کیلومتر فاصله دارید. از ماه‌نشان تا تخت‌سلیمان کمتر از 70 کیلومتر راه دارید و باید از یکی از دو مسیر «بهستان ـ دندی» یا «ماه‌نشان ـ کپَز» بروید.
تخت‌سلیمان
مجموعه تخت سلیمان چهارمین اثر جهانی ایران است که در سال 1382در فهرست یونسکو ثبت شد. این مجموعه در شهر تکاب نیست، حدود 42 کیلومتر با شهر فاصله دارد و در نزدیکی روستای تازه‌کند نصرت‌آباد قرار دارد. می‌توانید با کمک مردم محلی، از مسیر ماه‌نشان به سمت روستا بپیچید یا راه‌تان را تا تکاب دور کنید و دوباره به سمت شمال برگردید. این مجموعه اگرچه آثاری از دوران هخامنشی و ماد هم دارد اما شهرتش را مدیون بناهای دوران ساسانی یعنی آتشکده آذرگشنسب و معبد آناهیتا‌ست. روبه‌روی آتشکده هم یک دریاچه با آب زلال و عمق تقریبا 112متری می‌بینید. بعد از تخت‌سلیمان کوه زندان سلیمان قرار دارد؛ کوهی مخروطی‌شکل و میان تهی. اهالی محل این کوه را به نام زندان دیو هم می‌شناسند.
بالا رفتن از این کوه مشکل نیست، اما تماشای فضای خالی درون آن از بیرون، کار خطرناکی است. در اطراف کوه «زندان دیو» چشمه‌های آبگرم گوگردی وجود دارد که استخرهایی در نزدیکی آن ساخته شده است. در تکاب حتما سراغی هم از چمن شناور بگیرید؛ دریاچه مقدسی در کنار آتشکده که دائم در حال جوشیدن است. زندان دیو از دیگر آثار تاریخی اینجاست. از ما می‌شنوید، بعد از گشت و‌گذار تاریخی، با راهنمایی محلی‌ها، راهی «چملی» یک منطقه سرسبز کنار روستا بشوید. اینجا آبگیر بسیار عمیقی دارد که چمن روی آن با جریان آب حرکت می‌کند و گاهی گله‌های گوسفند هم برای چرا روی آن می‌روند.
تکاب به کرمانشاه
320 کیلومتر
4 ساعت و 45 دقیقه
این بخش از مسیر می‌تواند، به‌نوعی مسیر فرعی یا گزینه جایگزین شما در این سفر باشد؛ چون در جهت مخالف مسیر اصلی سفر ما قرار دارد. درواقع هم می‌توانید از تکاب مستقیم به سمت شمال و دیدن قره‌کلیسا بروید یا حدود 320 کیلومتر به سمت جنوب برانید و یک اثر جهانی دیگر یعنی بیستون را ببینید. می‌توانید از بیستون به سمت قره‌کلیسا راهی شوید یا سفرتان را در کرمانشاه به انتها برسانید. از تکاب برای رسیدن به بیستون می‌توانید یا مسیر دیواندره را انتخاب کنید یا مسیر بیجار را. پیشنهاد ما مسیر بیجار است؛ چون شما را زودتر به مقصد می‌رساند. از تکاب به بیجار بروید و از آنجا پس از پشت سر گذاشتن قروه و سنقر به بیستون برسید؛ این یعنی حدود چهار ساعت و نیم رانندگی.
بیستون
بیستون در تیر ماه سال 1385 به‌عنوان هشتمین اثر جهانی ایران در فهرست میراث جهانی ثبت شد. در اینجا مجموعه تاریخی ـ باستانی همراه با 23 اثر تاریخی همجوارش پذیرای شما خواهد بود. با ورود به مجموعه بیستون، لوح «روزتای آسیا» (کتیبه داریوش بزرگ) چشم را معطوف به‌خود می‌کند. این لوح یا سنگ‌نوشته بردامنه کوه بیستون قرار دارد که گفته می‌شود یکی از مهم‌ترین اسناد تاریخی دوره هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگ بر گئومات مغ و به بند کشیدن شورشیان را نشان می‌دهد.
البته مجسمه هرکول، نقش گودرز، غار شکارچیان، کاروانسرای صفوی، کاخ ایلخانی، پل ساسانی، نیایشگاه پارتی و... دیدگان‌تان را در این مجموعه تاریخی بی‌نظیر به سوی خود می‌کشاند. اگر بخواهید می‌توانید راه‌تان را کج کنید و بعد از نیم‌ساعت رانندگی به شهر کرمانشاه و همه آثار دیدنی آنجا برسید. معروف‌ترین اثر تاریخی کرمانشاه، طاق بستان است. برای رسیدن به اینجا کافی است پل ولایت را بیابید، سپس وارد بلوار چهارباغ شده و تا انتها مسیرتان را ادامه دهید، طاق‌های ساسانی، شبدیز و نقش اردشیر در مقابل‌تان است.
تکاب به چالدران
576 کیلومتر 8 ساعت و 51 دقیقه
از تکاب تا چالدران؛ یعنی اثر جهانی بعدی ایران حدود 530 کیلومتر راه دارید. بنابراین به‌جای اینکه مستقیم تا مقصد پای‌تان را روی گاز بگذارید، توصیه ما این است که جاذبه‌های مسیر را بگردید و خوشان خوشان به مقصد برسید. شهرهایی را که تا چالدران طی خواهید کرد، اینها هستند: شاهین‌دژ، میاندوآب، نقده، ارومیه، سلماس، خوی، قره‌ضیاع‌الدین و چالدران.
میاندوآب
میاندوآب شهری است که در میانه دو رودخانه «زرینه‌رود» و «سیمینه‌رود» قرار دارد و به همین‌خاطر این نام را به‌خود گرفته است. پس از تکاب می‌توانید از کنار این شهر رد شوید و آثار تاریخی آن را ببینید. از تکاب تا میاندوآب حدود 140 کیلومتر راه دارید. پل مشهور «میرزا رسول» را در بیرون شهر میاندوآب خواهید دید که در دوره قاجار روی سیمینه‌رود ساخته شده بود. هرچند رودخانه‌های میاندوآب هم دیگر به پرآبی سال‌های گذشته نیستند اما هنوز هم چشم‌انداز زیبایی را خلق کرده‌اند.
غار سهولان
غار سهولان هم یکی از دیدنی‌های مسیر ماست؛ یک غار آبی زیبا که می‌توانید در آنجا قایق‌سواری و پیاده‌روی کنید. از میاندوآب تا برای رسیدن به این غار باید حدود 50 کیلومتر رانندگی کنید؛ یعنی وارد جاده ارومیه شوید. در بلوار «شمس‌برهانی» مهاباد به سمت جنوب رفته تا به سه‌راه «عیسی کندی» برسید. در سه‌راهی باید به سمت راست بپیچید تا به غار برسید. بعد از تهیه بلیت بهتر است لباس‌های گرم‌تان را بپوشید، زیرا دمای داخل غار تقریبا سرد است. در نزدیک پارکینگ، فضایی برای برپا کردن چادر وجود دارد و سرویس بهداشتی و چند فروشگاه هم در دسترس است.
حسنلو
برای دیدن تپه حسنلو؛ تپه‌ای تاریخی که قرن‌های بسیاری، میزبان جام ارزشمند معروف به «حسلنو» بوده، باید از مهاباد به جاده اصلی برگردید و باز هم وارد مسیر ارومیه شوید. در سه‌راه «محمدیار» مسیر فرعی سمت چپ را انتخاب کنید و حدود 10کیلومتر رانندگی کنید تا به حسنلو برسید که از 14 تپه باستانی تشکیل شده است.
از این تپه‌ها، آثار باستانی فراوانی به‌دست آمده که مهم‌ترین آنها جام زرین حسنلو است. اگر هم می‌خواهید خود جام سه هزار و 200 ساله حسنلو را ببینید که در همین محوطه باستانی در آغوش یک اسکلت کشف شد، باید تا موزه ملی در تهران بروید.
ارومیه
برای گشت و‌گذار در مقصد گردشگری بعدی، یعنی ارومیه دوباره به جاده اصلی برگردید. از فرعی روستای محمدیار تا ارومیه حدود 95 کیلومتر راه دارید. ارومیه مخصوصا در این فصل بسیار خنک است و یکی از شهرهای زیبا و تماشایی شمال‌غربی ایران محسوب می‌شود. برای شروع می‌توانید به تماشای بنای تاریخی سه‌گنبد، در محله «بازارباش» در خیابان استاد برزگر بروید. در محوطه بنای سه‌گنبد، تماشای موزه سنگ ارومیه را هم از دست ندهید، مخصوصا عکاسی در ورودی گنبد با آجرهای تراش‌خورده.
کلیسای حضرت مریم در خیابان خیام، کوچه کلیسا قرار دارد. این کلیسا از قدیمی‌ترین کلیساهای ارومیه است. برای تماشای این کلیسا باید از مسئولان آن اجازه بگیرید. البته این شهر کلیساهای دیگری هم دارد؛ چون زمانی جمعیت آشوری فراوانی در این شهر زندگی می‌کرده‌اند.
دریاچه ارومیه
از خود شهر ارومیه، برای رسیدن به دریاچه باید به خیابان ولی‌عصر(عج) بروید و بعد به جاده دریا برسید. با اینکه روزبه‌روز این دریاچه شفابخش کوچک‌تر می‌شود، اما می‌توان تا ساحل نمکی رفت و قدمی زد و در میان گل و لای شفا بخش آن چند ساعتی وقت گذراند.
یکی از نقاط تفریحی ارومیه مجتمع گردشگری باری است. غیر از هتل و انواع غذاخوری در این مجتمع می‌توانید از امکاناتی مانند: پیست سوارکاری، درشکه سواری و دوچرخه، محل بازی کودکان، باغ وحش و استخرهای آب شور و آب شیرین استفاده کنید. ضمن آنکه این مجتمع در فاصله نزدیکی از دریاچه قرار دارد. برای رسیدن به این مجتمع باید تا کیلومتر 55جاده ارومیه- سلماس بروید و سه کیلومتر بعد از «قوشچی» به مجتمع می‌رسید.
سلماس
بعد از گشت و‌گذار در ارومیه، مقصد بعدی سلماس است. از ارومیه تا سلماس حدود 100 کیلومتر راه دارید. بیشتر آثار باستانی سلماس در زلزله سال 1309تخریب شد. با این حال در سلماس و اطراف آن امامزاده و کلیسا می‌توانید تماشا کنید.
مهم‌ترین دیدنی سلماس کتیبه یا سنگ نگاره «خان‌تختی» است؛ در روستایی به‌همین نام در راه ارومیه. از سلماس که حدود 20 کیلومتر در جاده ارومیه برانید به محوطه مقابل پله‌های منتهی به کتیبه می‌رسید. این کتیبه در دوره ساسانیان روی کوه‌های «پیرچاوش» کنده شده و شاپور اول را سوار بر اسب نشان دهد، درحالی‌که والرین رومی در مقابل او زانو زده.
خوی
پس از سلماس به خوی خواهید رفت که حدود 50 کیلومتر از این شهر فاصله دارد. دیدن خوی را با مقبره شمس آغاز کنید؛ محوطه‌ای که بعد از مراسم هشتصدمین سالگرد مولانا بازسازی شده است. در این محوطه چندین مقبره قرار گرفته که آرامگاه شمس تبریزی با شیشه حفاظت شده در میانه آنها جای دارد. عمارت شهرداری با گچبری‌های رنگارنگ، بازار تاریخی و دروازه سنگی بازار با نقش دو مار، مقبره پوریای ولی و کلیسای سورپ سرکیس در محله امامزاده از دیگر دیدنی‌های خوی هستند.
قره‌کلیسا و کلیسای زور زور
302 کیلومتر
3 ساعت و 26 دقیقه
9 سال قبل، پنج کلیسای ایران در دو استان آذربایجان شرقی و غربی به ثبت رسیدند که ازجمله قدیمی‌ترین کلیساهای جهان محسوب می‌شوند. قره‌کلیسا، کلیسای سنت استپانوس، کلیسای مریم‌مقدس دره‌شام، کلیسای چوپان و کلیسای زور زور، این پنج کلیسا را تشکیل می‌دهند.
نخستین کلیسای این مجموعه، همین قره‌کلیساست که به «سنت تاتاوس» و «سنت تادئوس» هم شناخته می‌شود و برای دیدن آن باید تا روستای «قره‌کلیسا» از توابع «سیه‌چشمه» چالدران در آذربایجان غربی بروید. در اینجا بنایی را می‌بینید که تاریخ ساخت آن به قرن‌های نخستین مسیحی برمی‌گردد. از خوی باید به سمت قره‌ضیاءالدین برانید و از آنجا وارد مسیر قره‌کلیسا شوید که در طول مسیر با تابلو مشخص شده است.
مسیری که از قره‌ضیاءالدین طی خواهید کرد حدود 55 کیلومتر است. از دور می‌توانید کلیسای سیاه و سفید را روی تپه ماهورهای منطقه ببینید. غیراز بنای خود این کلیسای تاریخی، حجره‌های طلاب دینی، مقبره «سان‌دوخت»، گورستان و دشت چالدران از دیگر دیدنی‌های این محوطه است. کلیسای بعدی «زور زور» یا «سور سور» است، حدود 20 کیلومتری شمال چالدران یا سیه چشمه در نزدیکی روستای «بارون»؛ یعنی می‌توانید بعد از قره کلیسا به تماشای آن بروید. جالب است بدانید که این کلیسا به‌دلیل آبگیری سد بارون، تخریب شد و حدود 600 متر دورتر از محل اصلی و مشرف به سد، عینا بازسازی شد.
آرامگاه سیدصدرالدین
از ما می‌شنوید، حالا که تا اینجا آمده‌اید، حتما سری به دشت چالدران و مقبره شهدای چالدران بزنید. اگرچه آرامگاه شهدای جنگ چالدران در محوطه شیخ صفی اردبیلی قرار دارد اما بعضی از شهدای این جنگ در همین دشت چالدران به خاک سپرده شدند، ازجمله سیدصدرالدین وزیر شاه‌اسماعیل صفوی. از قره‌کلیسا حدود 25 کیلومتر برانید تا به شهر سیه‌چشمه برسید. از مردم محلی می‌توانید مسیر فرعی رسیدن به این آرامگاه دنج و پر دار و درخت را همراه با مجسمه این وزیر خوش‌نام پیدا کنید.
چالدران به جلفا
156 کیلومتر 2 ساعت و 12 دقیقه
برای دیدن کلیسای بعدی باید به شهر جلفا در آذربایجان غربی بروید. برای این کار دوباره باید به قره ضیاءالدین برگردید و بعد از گذشتن از شهرهایی مثل ایواوغلی و هادی‌شهر به جلفا برسید، یعنی حدود 100کیلومتر رانندگی.
کلیساهای سنت استپانوس، چوپان و مریم مقدس
برای تماشای مهم‌ترین جاذبه شهرستان جلفا و یکی از زیباترین کلیساهای ایران باید در حاشیه رود زیبای ارس رانندگی کنید. در ورودی شهر و پس از ورود به جاده سمت چپ با تابلوهای ویژه مناطق گردشگری مشخص شده‌است. باید وارد جاده روستای «دره شام» شوید که در 16کیلومتری غرب جلفا قرار دارد تا به کلیسای «سنت استپانوس» با سنگ‌های زرد و نارنجی آن برسید. این کلیسا از نظر اهمیت بعد از قره کلیسا جای می‌گیرد. در این مسیر اصلا نگران گم‌کردن راه نباشید؛ چون تمام مسیر با تابلو مشخص شده. بعد از رسیدن به مسیر منتهی به محوطه تاریخی و پارکینگ کلیسا، گنبد زرد و اُخرایی «سنت‌استپانوس» را خواهید دید.
بعد از بازدید از کلیسا، چرخیدن در محوطه صلیب مانند، ایستادن زیر طاق بلند سنگی و دیدن سنگ‌تراش‌های ظریف مجموعه، به جلفا برگردید. می‌توانید وقت برگشت از سنت استپانوس و در سمت راست جاده یکی دیگر از کلیساهای جهانی ایران را ببینید؛ کلیسای «چوپان»و این کلیسا، نمازخانه چوپان یا چوپانان منطقه بوده. به‌دلیل مسائل امنیتی مرزی، بهتر است در کنار این کلیسا خیلی توقف نکنید. در امتداد ارس، یک کلیسای دیگر جهانی هم انتظار شما را می‌کشد؛ کلیسای مریم مقدس. این کلیسای ساده و آرام در محل تلاقی «آق چای» و ارس و در کنار روستای دره شام ساخته شده و مسیر آن، از راه رسیدن به سنت‌استپانوس جدا می‌شود.
رود ارس
رود پرپیچ و خم ارس تا پیش از عهدنامه «ترکمانچای» در اسفند 1206 متعلق به ایران بود، اما پس از آن تبدیل به مرز میان ایران و روسیه آن زمان شد. این رود از آن زمان تا امروز، مرز ایران و همسایگان شمال غربی آن را تشکیل می‌دهد. ارس که از کوه‌های آناتولی در ترکیه سرچشمه می‌گیرد، پس از پیوستن به رود «کورا» در جمهوری آذربایجان در نهایت به دریای خزر می‌رسد. رود ارس و رطوبت آن باعث شده، بسیاری از نقاط جنوب رودخانه که طبیعتی بسیار سرد دارند، در زمستان معتدل‌تر شوند. در سراسر نیمه جنوبی این رود بلند، طبیعت زیبایی شکل گرفته که البته به‌دلیل مرزی بودن آن، نمی‌توانید در بسیاری نقاط آن توقف کنید.
آبشار آسیاب‌خرابه
بعد از اینکه از کلیسای سنت‌استپانوس خارج شدید، می‌توانید خود را به خنکای آبشار «آسیاب خرابه» بسپارید. بقایای یک آسیاب آبی قدیمی را هم در نزدیکی این آبشار می‌توانید ببینید که هر دو در فاصله تقریبا 25 کیلومتری از شرق جلفا و به موازات ارس قرار گرفته‌اند. برای رسیدن به مجموعه آبشار باید حدود هشت کیلومتر از جاده اصلی منحرف شده و در جاده منتهی به آبشار پیش بروید. کمی قبل از رسیدن به آبشار، جاده‌ای که در آن هستید به یک دوراهی می‌رسد؛ راه سمت چپ به روستای «الوان» و در ادامه مسیر سمت راست به آبشار می‌رسد. پس از رسیدن به محوطه ورودی آبشار، باید خودرو را پارک کنید و باقی راه را پیاده بروید.
جنگل‌های ارسباران
برای رسیدن به جنگل ارسباران چند مسیر وجود دارد. اما نزدیک‌ترین مسیر برای شما این است که تقریبا 60 تا 70 کیلومتر بعد از نوردوز و پایانه مرزی ارمنستان، جاده عاشقلو را در سمت راست‌تان انتخاب کنید. وارد این جاده فرعی که شدید، حدود 15 کیلومتر برانید تا به سه‌راهی آینالی برسید. به سمت راست که بروید بعد از حدود چهار کیلومتر به این روستای ییلاقی خواهید رسید و می‌توانید جنگل‌نوردی‌تان در ارسباران را از همین جا شروع کنید.
جلفا به تبریز
146 کیلومتر 1 ساعت و 56 دقیقه
از جلفا تا شهر تبریز حدود 145 کیلومتر به سمت جنوب راه دارید که مسیر آن از شهرهای مرند و صوفیان می‌گذرد. در تبریز غیراز بازار جهانی این شهر، جاذبه‌های فراوانی برای تماشا و گشت و گذار دارید.
بازار تبریز
بازار تبریز را بزرگ‌ترین بازار مسقف جهان می‌دانند که حدود هفت سال قبل در فهرست میراث فرهنگی یونسکو به ثبت رسید؛ بازاری با وسعت تقریبا یک کیلومترمربع که می‌تواند چند روز از وقت شما را بگیرد اما بیشتر گردشگران ترجیح می‌دهند، به تماشای تیمچه مظفریه اکتفا کنند که مخصوص فروش فرش و تابلوفرش است. دیدن سرای امیر یا همان بازار طلافروشان با معماری خاص و حجره‌هایی جالب توجه هم خالی از لطف نیست. تبریز بزرگ و پیچ‌درپیچ است اما کلید گشت و گذار در آن در دستان کارشناسان خانه بازار تبریز است که در خانه‌ای تاریخی در کنار ورودی مسجد جامع در خیابان «راسته‌کوچه» قرار دارد. در این بازار مثل بقیه بازارهای بزرگ ایران همه چیز بخرید از پارچه و الیاف محلی گرفته تا انواع وسایل چرمی دست‌دوز.
مسجد کبود
یکی از دیدنی‌های تبریز «مسجد کبود» است که حدود 550 سال پیش در دوره مقتدرترین پادشاه آق‌قویونلوها در تبریز ساخته شد. این مسجد با آن کاشی‌های کبود و لاجوردی‌اش در یکی از زلزله‌های این شهر در 233 سال قبل به‌شدت تخریب شد. این مسجد بارها مرمت شده و می‌توانید با تهیه بلیت از آن بازدید کنید.
موزه آذربایجان
نرسیده به میدان ساعت، یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های ایران را خواهید دید که پس از موزه ملی، بیشترین آثار باستانی ایران را در خود جای داده. موزه‌ای که آثار مختلف و دیدنی در سه طبقه پیش از اسلام، دوره اسلامی و آثار مجسمه‌سازی معاصر را به نمایش گذاشته است. تبریز پس از تهران، بیشترین موزه‌های ایران را در خود جای داده؛ موزه مشروطه، موزه عاشورا، موزه شهرداری، موزه فرش، موزه قرآن و کتابت، موزه ارامنه، موزه عصر آهن، موزه قاجار و موزه تاریخ طبیعی از مهم‌ترین موزه‌های این شهر هستند.
ائل‌گلی
نمی‌شود به تبریز رفت و به ائل‌گلی (شاه گلی) سر نزد؛ استخری بزرگ در جنوب شرقی شهر تبریز که با درختان کهنسال و کافه‌های مختلف از تفرجگاه‌های عمومی تبریز است. ساخت این مجموعه و عمارت وسط استخر را به پسر عباس میرزا نسبت می‌دهند و از حدود 100 سال قبل تبدیل به تفرجگاه عمومی مردم تبریز شده است. مقبره‌الشعرا، موزه مشروطه، موزه قاجار، بقعه صاحب‌الامر، برج آتش‌نشانی و تفرجگاه‌هایی مثل کوه عینالی یا «عینالی داغی» و آبگیر «گورو گول» در خارج از تبریز از دیگر دیدنی‌های مهم شهر تبریز هستند.
تبریز به اردبیل
223 کیلومتر 3 ساعت و 27 دقیقه
آخرین مقصد این سفر، مجموعه شیخ‌صفی الدین اردبیلی است. اردبیل حدود 230 کیلومتر تا تبریز فاصله دارد. یکی از این مسیرها، مسیر بستان‌آباد، سراب، نیر است.
مجموعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی
این مجموعه تماشایی و تاریخی که همزمان با بازار تبریز در فهرست یونسکو به ثبت رسید، یکی از زیباترین آثار تاریخی ایران در شمال غربی کشور است. در نزدیکی میدان عالی قاپوی شهر اردبیل، حدود سه سال قبل در فهرست میراث جهانی ثبت شد.
این اثر دوازدهمین اثر جهانی ایران است و بسیار تماشایی. گنبد معروف الله‌الله در سمت راست نخستین نشانه آشنایی است که به چشم‌تان خواهد خورد. در مجموعه بقعه «شیخ» دیدنی‌های بسیاری پیدا می‌کنید، اما آنچه نباید از آن غفلت کنید مقبره شیخ، تالار چینی‌خانه، قندیل‌خانه و مقبره شاه اسماعیل اول و شهدای جنگ چالدران است. حواس‌تان باشد برای بازدید از چینی‌خانه و محل مقبره، باید کفش‌های خود را درآورید و فلاش دوربین را هم خاموش کنید.
بازار و حمام آقانقی
از بقعه شیخ‌صفی که به سمت میدان قیام بروید، بازار تاریخی اردبیل 200متر آن‌سوتر از میدان عالی‌قاپو در سمت راست شما قرار دارد و ابتدای خیابانی که به سمت چپ شماست حمام تاریخی آقانقی با تابلوی موزه مردم شناسی اردبیل منتظرتان است.
دریاچه شورابیل
این دریاچه که در غرب شهر قرار دارد، زمانی نه چندان دور به‌خاطر شوری آب و خاصیت درمانی گِل آن شهره بود، حالا با اضافه شدن آب به آن و گسترده شدن مساحتش به محلی کاملاً تفریحی تبدیل شده. می‌توانید در آن قایق سواری کنید، در رستوران‌های اطراف و حتی روی دریاچه غذا بخورید و از بزرگ‌ترین شهربازی شهر لذت ببرید.
آبگرم‌های سرعین
نمی‌شود، به شهر اردبیل رفت و سراغ ده‌ها چشمه آبگرم شهر سرعین نرفت. سرعین را پایتخت آبگرم‌های ایران اسم گذاشته‌اند و در آنجا می‌توان انواع آبگرم‌های مختلف را با دماهای مختلف و البته خواص متنوع امتحان کرد. سرعین حدود 28 کیلومتر تا اردبیل فاصله دارد. چشمه‌های آبگرم شهر سرعین، اسامی مختلفی دارند از ایرانیان گرفته تا «ساری‌سو»، «قره‌سو»، «پهن لی‌سو»، «بش باجی» و آتشگاه، اما همچنان معروف‌ترین آنها، آبگرم «گامیش‌گلی» است.
