سینما یعنی شور و هیجان بر پرده نقره‌ای/نگاهی به تاریخچه سینمای ایران از ابتدا تا افتخارات+عکس

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی خبرگزاری میزان، ورود نخستین دستگاه سینماتوگراف به ایران در سال 1279 هجری خورشیدی توسط مظفرالدین شاه سر آغازی برای سینمای ایران به حساب می‌آید. نخستین فیلم صدادار فارسی، فیلم دختر لر بود که در سال 1312 خورشیدی توسط اردشیر ایرانی ساخته شد. 

نخستین سالن سینمای ایران در سال 1279 (5 سال پس از اختراع جهانی آن توسط برادران لومیر) با نام «سینما سولی» که توسط کاتولیک‌ها در شهر تبریز تأسیس شده بود، آغاز به کار کرد؛ اما به دلیل عدم دسترسی به فیلم‌های جدید، در سال 1295 تعطیل شد.)

تا سال 1309 هیچ فیلم ایرانی ساخته نشد و اندک سینماهای تأسیس شده به نمایش فیلم‌های غربی که در مواردی زیرنویس فارسی داشتند می‌پرداختند. نخستین فیلم بلند سینمایی ایران به نام آبی و رابی در سال 1309 توسط اوانس اوگانیانس ساخته شد.

اولین‌های سینمای ایران

•    اولین فیلمبردار ایرانی:  میرزا ابراهیم خان عکاس باشی (1279)
•    اولین سینمای ایرانی:  گراند سینما (1305)
•    اولین فیلم صامت ایرانی:  آبی و رابی، اوانس اوگانیانس (1309)
•    اولین فیلم ناطق ایرانی: دختر لر، اردشیر ایرانی (1312)
•    اولین فیلم دوبله فارسی: دختر فراری، اسماعیل کوشان (1325)
•    اولین کارگردان زن ایرانی: شهلا ریاحی، فیلم مرجان (1335)
•    اولین مجله سینمایی ایرانی: ماهنامه سینمایی فیلم از (1361) تا به امروز

اولین فیلم ناطق

در سال 1312 خورشیدی اولین فیلم ناطق ایرانی به نام دختر لر توسط اردشیر ایرانی در بمبئی ساخته شد. استقبالی که از این فیلم شد، مقدمات ساخت چند فیلم ایرانی دیگر را فراهم کرد. تغییر جو سیاسی کشور طی سال‌های 1315 تا 1327 و اعمال سانسور شدید و مواجهه با جنگ جهانی دوم فعالیت سینمای نوپای ایران را با رکود مواجه ساخت. هر چند نباید از نظر دور داشت که تا این دوره هنوز سینما در ایران جنبه عمومی نیافته بود و استفاده از معدود سینماهای موجود در تهران و شهرهای بزرگ، تقریباً مختص اشراف و قشرها خاصی از جامعه بود. از طرف دیگر در بین سازندگان فیلم نیز خط فکری خاصی وجود نداشت و به جز عبدالحسین سپنتا که به دلیل ویژگی‌های فرهنگی وی عناصر ادبیات کهن ایران در ساخته‌های وی به چشم می‌خورد، در بقیه موارد فیلم‌های ساخته شده عمدتاً اقتباسی ناشیانه از فیلمهای خارجی بود.

نخستین سالن سینمای عمومی

اولین سینمای عمومی در ایران توسط میرزا ابراهیم خان عکاسباشی در سال 1283 شمسی برابر با 1904 میلادی، افتتاح شد اما اولین سالن رسمی سینمای ایران در سال 1305 به نام سینما ایران در تهران ساخته شد.

دهه‌های بیست و سی

در سالهای بعد از 1322 فعالیت‌های فیلمسازی به دلیل تأسیس چند شرکت سینمایی توسط تعدادی سرمایه‌گذار و همچنین عمومی تر شدن سینما در بین مردم، گسترش یافت. اما متأسفانه از آنجایی که در این گسترش توجه به درآمد و سود حاصل از سرمایه‌گذاری تولید با محصولاتی عوام پسند و بی محتوا مواجه شد و این عناصر جزو سنت رایج فیلم سازی در این دوره گردید.  اسماعیل کوشان، ساموئل خاچیکیان، هوشنگ کاووسی، فرخ غفاری فیلم‌سازان مطرح این دوره به شمار می‌آیند که از این میان اسماعیل کوشان در تثبیت جریان سینمای تجاری عامه‌پسند ایرانی موسوم به فیلم فارسی نقش عمده‌ای داشت.

دهه چهل و پنجاه: موج نوی سینمای ایران

از سال 1344، سینمای فیلم فارسی اوج خود را تجربه کرد و موجی از فیلم‌های "گنج قارونی" سینماهای ایران را درنوردید. این روند طی سال‌های بعد از فرط تکرار به ابتذال کامل کشیده شد و در سال 1348 با ظهور فیلم‌هایی مانند گاو و قیصر تغییری اساسی کرد؛ جریان تازه‌ای ایجاد شد که موج نوی سینمای ایران لقب گرفت. از سویی تاًسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال 1348 فرصت مناسبی برای شکل‌گیری سینمای فرهنگی در ایران شد. همکاری یونسکو با این کانون به عنوان توزیع کننده فیلم‌های کودکان در ایران که با اعزام نورالدین زرین‌کلک به بلژیک عملی گردید، تأثیر مهمی بر ارتقاء سطح فرهنگی کانون گذاشت. جریان فرهنگی شکل گرفته از سوی سینماگران پیش‌رو همراه با ایجاد کانون پرورش فکری و همچنین کاهش استقبال عمومی از عناصر سرگرم‌کننده‌ای چون خشونت، جاهل مسلکی در بین قشرها جوان و بخصوص قشر تحصیل‌کرده کشور عواملی بودند که دست در دست هم، جریان نو و سازنده‌ای را در سینمای ایران طی سال‌های 50 تا 57 به وجود آوردند. 

سهراب شهید ثالث، بهرام بیضایی، عباس کیارستمی، خسرو سینایی، کامران شیردل، داریوش مهرجویی، ناصر تقوایی، مسعود کیمیایی علی حاتمی، امیر نادری ،فریدون گله، بهمن فرمان آرا، خسرو هریتاش، پرویز کیمیاوی و... از افرادی بودند که با بهانه‌های غیر مادی نقش اساسی در این جریان داشتند و مقدماتی را فراهم نمودند تا سینمای ایران گام‌های مهمی در سال‌های بعد بردارد.

سینمای پس از انقلاب

بعد از انقلاب طی سالهای 1357 تا 1362 به دلیل نبودن ضوابط تدوین شده فیلمسازی، سینمای ایران پس از انقلاب به یک پوست اندازی فرهنگی رسید و قوانینی منطبق با قانون جمهوری اسلامی برای آن تنظیم و تثبیت گردید. پس از سال 1362 با تدوین ضوابط فیلمسازی که با توجه به شرایط پس از انقلاب تنظیم شده بود. تکامل کیفی فیلمسازان دهه پنجاه چون عباس کیارستمی، بهرام بیضایی، مسعود کیمیایی و داریوش مهرجویی تأثیر مثبتی بر روند فیلمسازی در ایران گذاشت که محصولات بدیعی را آفریدند و تحسین منتقدان جهانی را به همراه داشت. در این دوره فیلمسازان جوانی چون ابراهیم حاتمی کیا، مجید مجیدی و ابوالفضل جلیلی که با تمایلات مختلف پا به عرصه فیلمسازی گذاشتند و به مرور با مطالعه و پشتکار توانستند به صورتی هنرمندانه عناصر این هنر را بکار بگیرند، نقش موًثری در این تحول ایفا نمودند.

همچنین برقراری منظم سالانه دست کم یک جشنواره بین‌المللی فیلم که در بهمن ماه هر سال به نام جشنواره بین‌المللی فیلم فجر در کشور برگزار می‌گردد نیز در ایجاد علاقه به سینما در قشر جوان کشور از یکسو و توسعه این هنر نقش مهمی ایفا نموده‌است. خانه سینما بزرگترین نهاد صنفی عوامل تولید فیلم سینمایی در ایران است. این نهاد شامل بیش از بیست صنف قانونی است.

 

سینمای پس از انقلاب ایران با کنار زدن موج فیلم فارسی های دوران پیش از خود به جریان سازی فرهنگی در کشور و منطقه مبدل شد. سینمای ایران پس از انقلاب تاریخ صعود سینما و سینماگران در عرصه های داخلی و خارجی بوده و با وجود فشارهای فراوان بین المللی همواره سینمای ایران بسیار جدی گرفته شده است.

فیلم هایی همچون مادر، سارا، خانه دوست کجاست؟، هنرپیشه، طعم گیلاس، جدایی نادر از سیمین، دلشدگان، حضرت مریم، محمد (ص)، می خواهم زنده بمانم، ملک سلیمان، شوکران، عروس، اجاره نشین ها، کلاه قرمزی و پسرخاله، شب بیست و نهم، رنگ خدا، آژانس شیشه ای، گاو، مهمان مامان، خیلی دور خیلی نزدیک، ماهی و گربه، پرویز، ابد و یک روز، یک تکه نان، قدمگاه، شیار 143، چ، ناخدا خورشید و شهر موش ها بخش کوچکی از تنوع تولیدات کیفی سینمای پس از انقلاب اسلامی ایران است.

سینمای ایران در این سالها با وجود فراز نشیب های فراوان راه خود را همواره پیدا نموده و جریانات انحرافی هیچ گاه نتوانسته اند مسیر اصلی این هنر را تغییر دهند. این سینما در تاریخ خود افتخارات فراوانی را در عرصه جهانی نصیب خود نموده است که می توان به موارد زیر اشاره نمود.

•    خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی فیلم برلین برای طبیعت بی جان 1974 سهراب شهید ثالث
•    جایزه خرس نقره‌ای جشنواره فیلم برلین برای فیلم باغ سنگی 1976 پرویز کیمیاوی
•    جایزه بهترین فیلم جشنواره سه قاره نانت، فرانسه، 1985، به فیلم دونده ساخته امیر نادری
•    برگزیده شدن بچه‌های آسمان جزء 5 نامزد نهایی جایزه بهترین فیلم خارجی در اسکار 1998
•    برنده نخل طلای جشنواره فیلم کن برای فیلم طعم گیلاس 1997 عباس کیارستمی
•    برنده جایزه طلایی از جشنواره فیلم توکیو برای فیلم مسافر جنوب 1997 پرویز شهبازی
•    جایزه منتقدین جشنوارهٔ فیلم لندن 2002 برای فیلم من ترانه 15 سال دارم رسول صدرعاملی
•    برنده جایزه ویژه  گلدن گلوب در سال 2011 به فیلم جدایی نادر از سیمین اصغر فرهادی
•    جایزه اسکار 2012 بهترین فیلم خارجی زبان برای فیلم جدایی نادر از سیمین اصغر فرهادی
•    جایزه قرقاول طلایی جشنواره  فیلم کرالا هند درسال 2013 برای بهترین فیلم پرویز مجید برزگر
•    برنده نخل طلای جشنواره فیلم کن برای فیلم فروشنده 2016 اصغر فرهادی  
•    برنده نخل طلای بهترین بازیگر مرد از جشنواره فیلم کن 2016 شهاب حسینی 

محمدعلی کشاورز، علی نصیریان، عزت الله انتظامی، داوود رشیدی، داریوش ارجمند، حسین گیل، جمشید هاشم پور، پرویز پورحسینی، رضا ژیان، ژاله علو، فخری خوروش، نیکو خردمند، حمیده خیرآبادی، ثریا قاسمی، جمیله شیخی، پرویز پرستویی، رضا کیانیان، مریلا زارعی، مجید مجیدی، ابراهیم حاتمی کیا، حمید فرخ نژاد، شهاب حسینی، اصغر فرهادی، عباس کیارستمی، داریوش مهرجویی، خسرو شکیبایی، حمید جبلی، علیرضا خمسه، داریوش خنجی، عبداله اسکندری، محمود کلاری، رضا عطاران، ترانه علیدوستی، پوران درخشنده، آزیتا حاجیان، پرویز شهبازی و کمال تبریزی تعداد اندکی از بزرگان تاریخ سینمای ایران هستند.