روستای ماخونیک

روستای ماخونیک یکی از ده روستای عجیب ایران که ویژگی های زیستی و جلوه های قومی و فرهنگی منحصر به فرد آن نظر پژوهشگران و سیاحان را به خود جلب کرده و تحسین و شگفتی آن ها را برانگیخته است . روستای ماخونیک واقع در شرقی ترین خاک این مرز و بوم از توابع شهرستان سربیشه است . این روستا در 143 کیلومتری بیرجند مرکز خراسان جنوبی و در مرز مشترک ایران و افغانستان قرار دارد. در مورد وجه تسمیه ماخونیک با استناد به معتبرترین اسناد با قدمت 300 ساله و ادعای قدیمی های روستا به این نتیجه رسیدیم که نام قدیم ماخونیک « مادخونیک » بوده که از دو جزء « ماد » و « خونیک » تشکیل شده است . ماد نام قومی آریایی و خونیک نیز به معنی محل سرد و خنک است و در کل مادخونیک به معنی مکانی سرد است که قوم ماد در آنجا ساکن بودند . از ویژگی های بارز مردم ماخونیک کوتاهی قد آنهاست . متوسط قد اهالی این روستا 80 تا 120 سانتی متر است . این روستا به سرزمین ” لی لی پوت ها ” معروف است . یکی دیگر از ویژگی های روستای ماخونیک طرز معماری خانه هاست مسکن هایی که بر خلاف خانه های عادی در زیر زمین ساخته می شوند و گاه سقف آنها هم سطح زمین است . سقف هایی که از خار و خاشاک و یا گل هستند . این خانه ها شکل مشخصی ندارند و نوعاً متناسب با ناهمواریهای منطقه ساخت شکل می گیرند . سقف این خانه ها کوتاه است و تقریبا یک متر داخل زمین قرار دارد . نصف بیشتر خانه داخل زمین است و به همین دلیل و نیز با وجود دیوارهای ضخیم هم در تابستان بسیار خنک است و در زمستان بسیار سرد است . سقف خانه ها چوبی است . بعضی خانه ها دایره وار و بعضی مربع شکل هستند . ابعاد مشخصی ندارند اما معمولا اکثر آنها 12 تا 16 متر جا دارند و ارتفاع آنها نیز نهایت به یک متر و 60 سانتی متر می رسد . تمام خانه های روستا به مسجد اصلی روستا که در وسط ده قرار دارد ؛ راه دارند . بافت مسکونی روستا در دامنه تپه و خانه‌‌ها به طور فشرده به هم و در گودی زمین ساخته شده اند و یکی از عمده نشانه‌‌های فرهنگی روستای ماخونیک مسکن است که در نوع خود جالب و قابل توجه است . تمام امکانات زندگی در یک اتاق جای گرفته است . کف خانه حدود یک متر از سطح زمین پایین‌تر است و دارای یک درب کوتاه چوبی است . برای رفتن به داخل خانه باید دولا شده و به زحمت خود را داخل خانه کرد ، اغلب یکی دو پله درگاهی را به کف خانه متصل می‌‌کنند . هر خانه دارای فضاهایی همچون کندیک ( مخزن نگهداری گندم و جو ) ، کرشک ( اجاق گلی برای طبخ غذا ) ، طاق و طاقچه است . برای وارد شدن به خانه‌های روستای ماخونیک باید کمر را خم کرد ، در داخل خانه هم نمی‌شود راست‌راست ایستاد . از آنجایی که مردم ماخونیک تا چند سال گذشته ارتباط کمی با شهرها داشته یا اصلاً نداشته اند بیشتر مواد غذایی مورد استفاده خودشان را کشت می کرده اند و امروز نیز بیشتر مواد غذایی از مزرعه خودشان تامین می گردد . این شیوه بر گونه های غذایی این منطقه تاثیر به سزایی گذاشته به طوری که بیشتر غذای آنها از شلغم ، چغندر ، جو ، بنه و گیاهان کوهی است . همچنین مردم ماخونیک لبنیاتی مثل شیر و کشک را از دامداران خریداری می کنند . شغل اکثر مردم ماخونیک کشاورزی است . البته عده ای هم به دامپروری مشغولند که به دلیل کوهستانی بودن منطقه بیشتر دام های آنها بز هستند . اما مشکل دیگری که شرایط کوهستانی ایجاد کرده کمبود زمینهای کشاورزی است . قطعات زمین کشاورزی در ماخونیک مثل مردم آن بسیار کوچک است به طوری که گاه زمین هایی به اندازه یک متر مربع هم دیده می شود . روال آبیاری و کشاورزی در ماخونیک بر اساس طلوع و غروب خورشید و بانگ خروس ها شکل گرفته ، همچنین تقسیم محصول به شیوه کاملاً عادلانه صورت می گیرد . یکی از جلوه های تعاون و همکاری در ماخونیک تقسیم کودهای حیوانی است . همه ساله دامداران گردهم می آیند تا کودهای حیوانی آن منطقه را در مراسمی به نام کال حسنو جمع آوری کنند نام این مراسم الهام گرفته از مکانی است غار مانند در دل کوه که در گویش محلی به کال حسنو معروف است و در سه کیلومتری روستای ماخونیک قرار دارد این مراسم با اعلام جارچی آغاز می شود و مردم به همراه کدخدای روستا برای کندن و تقسیم کردن کودها به این غار می روند . جالب است که در روستای ماخونیک حتی یک مورد جرم و جنایت و یا حتی نزاع هم وجود نداشته است و شورای حل اختلاف روستا بیشتر به مشکلات مردم روستاهای مجاور می پردازد . ماخونیک با دنیای متمدن امروزی غریبه است . اما مناسبات انسانی در آن نمادی از تمدن واقعی است . در حال حاضر گردشگران خارجی و داخلی زیادی از این روستا دیدن می‌کنند و این روستا از روستاهای هدف گردشگری خراسان جنوبی به شمار می‌رود .