به گزارش خبرنگار گروه حقوقی و قضایی خبرگزاری میزان، گستردگی مباحث حقوقی و پیچیدگی‌های موضوعات متنوع آن ضرورت آموزش هرچه بیشتر آن را روشن میسازد.
ضروریاتی مانند آشنا شدن شهروندان با ضوابط حقوقی و قانونی حاکم بر روابط اجتماعی و آگاهی بخشی جامعه نسبت به مسائل حقوقی یکی از مهمترین راهکار‌ها در کاهش مراجعات مردم به دادگستری است. به همین منظور معاونت منابع انسانی قوه قضائیه اقدام به آموزش حقوق به زبان ساده کرده است که در این قسمت به موضوع تحقیقات محلی اشاره شده است که در ادامه میخوانید.
آیا می‌دانید از حساس‌ترین قسمت‌های تحقیقات، معاینه و تحقیق محلی است؟ آیا می‌دانید قانون وظیفه بازدید از محل را بر دوش مقام قضایی یعنی بازپرس گذاشته است؟
«پیدا شدن جنازه در بیابان‌های اطراف شهر»، شاید بتوان گفت: یکی از تکراری‌ترین تیتر‌های روزنامه‌ها باشد. جزئیات ماجرا به این شرح است: «یکی از شهروندان به محض دیدن جنازه با مرکز فوریت‌های 110 تماس می‌گیرد و ماموران انتظامی را از وقوع جنایتی هولناک مطلع میکند...» ادامه اش را خودتان حدس بزنید.
حال این که قاتل چه کسی است و هویت مقتول چیست و اصلا جزئیات قتل چگونه رخ داد، کاری است بس دشوار و صد البته تخصصی که فقط از عهده کارشناسان و تیم‌های خبره تحقیقاتی بر می‌آید. در این باره باید بدانید که یکی از مهمترین مراحل تحقیقات مقدماتی معاینه محل و تحقیق محلی است.
در ادامه بیشتر با این دو اصطلاح آشنا می‌شویم.
پرس و جو در قالب تحقیق محلی
«تحقیق محلی» تمسک به اطلاعات اهل محل است. در تحقیق محلی، شهود و مطلعان مورد تحقیق قرار می‌گیرند. «معاینه محل» کشف دلایل، سرنخ‌ها و حفظ صحنه جرم است.
هم تحقیق محلی و هم معاینه محل می‌تواند با دستور مقام قضایی توسط ضابطان دادگستری یا کارشناسان انجام شود؛ اما در هر دو مورد تنظیم صورت مجلس الزامی است.
دستور دادگاه برای انجام تحقیق محلی «قرار تحقیق محلی» نامیده می‌شود. این قرار، بر استحکام رای و بالا رفتن دقت دادرسی می‌افزاید.
تحقیق محلی و شهادت شاهد
تفاوت تحقیق محلی و شهادت شاهد در این است که شهادت نتیجه کار حواس شاهد است که مستقیما امری رادیده یا شنیده است، در حالی که تحقیق محلی متکی به اطلاع غیرمستقیم افراد است که به علت نزدیک بودن با محل موضوع اختلاف، به نحوی مطالبی را دریافت کرده اند؛ بنابراین در تحقیق محلی، اشخاصی که از آن‌ها تحقیق می‌شود، مستقیم یا غیر مستقیم، برداشت‌های خود را نیز بیان می‌کنند.
درخواست تحقیق محلی
هر یک از طرفین پرونده می‌تواند برای اثبات حقانیت خود، از دادگاه تقاضای انجام تحقیقات و معاینه محلی کند. همچنان که دادگاه نیز می‌تواند راساً قرار معاینه محل یا تحقیقات محلی را صادر و وقت و موضوع قرار را به اصحاب دعوا ابلاغ کند.
همچنین اگر مقام قضایی تشخیص دهد که برای کشف واقعیت و روشن شدن ماجرا انجام تحقیق از محل ارتکاب جرم ضرورت دارد راسا قرار معاینه محل یا تحقیقات محلی را صادر میکند. معاینه محل و تحقیق محلی جز در مواردی که ضرورت دارد، باید در روز انجام شود.
کار را باید به کاردان سپرد
بازدید از محل، کار هر کسی نیست؛ زیرا کوچک‌ترین بی مبادلاتی باعث می‌شود که آثار ارتکاب جرم به راحتی پاک شود و دسترسی به اصل حقیقت را دشوار و حتی غیر ممکن سازد.
به همین دلیل، قانون وظیفه معاینه از محل را بر دوش مقام قضایی یعنی بازپرس نهاده است. اما طبق قانون، ضابطان دادگستری و کارشناسان با دستور قضایی می‌توانند امر معاینه محل را بر عهده بگیرند.
بازپرس اگر لازم بداند، هنگام تحقیق محلی و معاینه محل، شخصا حاضر می‌شود؛ اما در مورد جرایم موجب مجازات سلب حیات، همچنین هنگام معاینه اجساد، مکلف است شخصا و در اسرع وقت حضور یابد.
برای بررسی دقیق و علمی جزئیات مربوط به وقوع جرم از متخصصان خبره مانند پزشک، داروساز، مهندس، ارزیاب و.. هم دعوت می‌شود تا در صحنه جرم حضور یابند و به بازپرس در کشف حقایق کمک کنند.
وظیفه ماموران نیروی انتظامی در صحنه جرم
ماموران نیروی انتظامی اولین نفراتی هستند که در محل وقوع جرم حاضر می‌شوند و به همین دلیل مسئولیت حفاظت از صحنه جرم را بر عهده دارند.
به این ترتیب ماموران مکلفند تا قبل از حضور بازپرس یا صدور دستور لازم برای معاینه محل، صحنه جرم و محل کشف جسد را با وسایل مناسب محصور کنند و در صورت ضرورت از ورود و خروج افراد از محل جلوگیری به عمل آوردند.
نقش پررنگ کارشناسان در صحنه جرم
یکی از اساسی‌ترین و حساس‌ترین قسمت‌های تحقیقات، بررسی صحنه جرم است. صحنه جرم محلی است که جرم در آن محدوده به وقع پیوسته و به عبارتی مکانی است که مجرم اقدامات خلاف قانون خود را برای ارتکاب جرم در آنجا داده است.
در واقع صحنه جرم سرچشمه حقایق و اطلاعات مربوط به جرم و مجرم و ابتدای جاده‌ای است که به مخفی گاه مجرم منتهی می‌شود با توجه به اهمیت و نقش موثر دلایل موجود در صحنه جرم برای اثبات وقوع جرم و شناسایی مجرم، حفظ و بررسی صحنه جرم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ بنابراین وظیفه بررسی صحنه جرم و جمع آوری مدارک جرم برعهده کارشناسانی است که در این زمینه آموزش و تجارب لازم و کافی را کسب کرده اند.
صحنه جرم توسط گروه مخصوص این کار بررسی می‌شود و هنگام تحقیق محلی و معاینه محل، تمام آثار و نشانه‌های مشهود و مکشوف که به نحوی در قضیه موثر است. به دستور بازپرس توسط کارشناسان جمع آوری و در صورت مجلس قید می‌شود و به امضای اشخاص دخیل در موضوع می‌رسد.
گروه صحنه جرم، متشکل از پزشک قانونی، کارشناسان بررسی صحنه جرم و تشخیص هویت، کارآگاهان نیروی انتظامی و در صورت لزوم کارشناسی است که تحت نظارت بازپرس و سرپرستی وی فعالیت می‌کنند.
اقداماتی که در صحنه جرم انجام می‌شود
اولین اقدام بعد از کشف جسد، کشف هویت متوفی و چگونگی فوت وی، ترسیم کروکی، عکس برداری و در صورت امکان، فیلم برداری از جسد است.
اگر هویت متوفی معلوم نباشد، بازپرس می‌تواند دستور انتشار تصویر متوفی را در پایگاه‌های اطلاع رسانی نیروی انتظامی یا پزشکی قانونی یا به هر نحو منسب دیگر صادر کند.
بدنیست بدانیم که آلات و ادوات موجود در صحنه جرم در صورتی ضبط می‌شوند که موجب کشف جرم یا اقرار متهم به جرم باشد.
گاهی پیش می‌آید که ادله وقوع جرم، مواردی از قبیل: مایعات ریخته شده و غیر قابل انتقال از محل باشد، در این صورت تا جمع آوری آن‌ها بازپرس برای حفظ آن دلایل اقدام میکند و اگر لازم بداند، محل را قفل یا مهر و موم میکند و حفاظت آن‌ها را به ضابط دادگستری می‌سپارد.
بازپرس برای معاینه جراحات، آثار و علائم ضرب، آسیب‌های روانی و سایر معاینات و آزمایش‌های پزشکی، نظر پزشک قانونی را اخذ یا از وی دعوت میکند. البته اگر پزشک قانونی نتواند حضور یابد یا در جایی پزشک قانونی نباشد، پزشک متخصص معتمد دعوت می‌شود.
هزینه‌های انجام تحقیق و معاینه محل
در خصوص تامین هزینه‌ها نیز دو حالت متصور است. اول موردی است که مقام قضایی انجام تحقیقات را لازم می‌داند و به این ترتیب هزینه‌های اجرای تحقیقات را دولت می‌پردازد.
مورد بعدی حالتی است که شاکی یا متهم تحقیقات و معاینه محل را درخواست میکند. در این صورت نیز اگر این فرد وسایل اجرای تحقیق محلی مانند وسیله رفت و آمد و سایر مواردی را که لازم است فراهم نکند، هزینه‌ی مذکور، از محل اعتبارات مربوط به قوه قضائیه پرداخت و مراتب جهت گرفتن هزینه‌ها از شاکی به دادستان اطلاع داده می‌شود.
