«طشت گذاری» یا «طشت گردانی»با بیش از 600 سال قدمت از آئین‌های مختص اردبیل است. آئینی که برای میزبانی از نماد مشک سقای کربلا و آغازی پرسوز و رازبرای ایام محرم برگزار می‌شود.
به گزارش خبرگزاری مهر، یکی از آئین‌های سنتی عزاداری ماه محرم در اردبیل مراسم سنتی طشت گذاری است، این آیین همزمان با بیست و هفتم ذیحجه و از سه روز مانده به محرم در تمام مساجد، محلات، امازاده ها، حسینیه‌ها و برخی منازل اردبیل با آداب خاص و همراه با عزاداری و تعزیه برگزار می‌شود.
واقعه کربلا و بسته شدن فرات به روی امام حسین (ع) و یارانشان و ایثارگریهای سقای کربلا برای رساندن آب به تشنگان و حماسه آفرینی یارانی که با لبانی تشنه، شهد شهادت را نوشیدند، به یقین قداست و جایگاه والای آب را در فرهنگ شیعیان و به خصوص ایرانیان که از دیرباز نیز از جایگاه خاص و معنوی برخوردار بوده، عمق و وسعت بسیاری بخشیده است تا جایی که انعکاس این امر را در فرهنگ مردم و به خصوص در شکل گیری آداب و رسوم و آئینها شاهد هستیم.
رسم طشت گذاری یا طشت گردانی نیز از جمله مراسمی است که می‌توان طبق این آیین‌ها معرفی کرد که منسوب به شهر اردبیل به طور خاص و مردم آذربایجان به طور عام است. در این آئین، طشت نماد مشک سقای کربلا، آب، رود و نماد فراتی است که به روی حسین (ع) و یارانش بسته شد.
در اردبیل قدیم این رسم از بیست و هفتم ماه ذیحجه و با برگزاری مراسم طشت گذاری در مسجد جامع این شهر آغاز می‌شد و از روزهای بعد مساجد دیگر نیز به نوبت طشت گذاری و طشت گردانی می‌کردند. امروزه نیز این مراسم با اندک تغییراتی در چندین روز با شور و حال خاصی برگزار می‌شود.
عزاداری ایام ماه محرم در اردبیل با مراسم طشت گذاری آغاز و هر روز در دو محله شهر مراسم طشت گذاری برگزار می‌شود. در روز اول در محلات «طوی» و «اونچی میدان»، روز دوم محله «اوچدکان» و «سرچشمه» و در آخرین روز از ماه نیز مراسم طشت گذاری در دو محله «پیرعبدالملک» و «عالی قاپو» انجام می‌شود.
به این صورت که دسته‌های زنجیرزنی و سینه زنی با نوحه سرایی و نواختن طبل و شیپور و حمل علمهای عزاداری، به یاد تشنگان کربلا مشکی را پر از آب کرده و آن را به همراه طشتهایی از جنس برنز یا مس که به طور معمول بر دوش ریش سفیدان هر محله حمل می‌شود، به مسجد می‌برند و بعد از طواف مسجد طشتها در جای مخصوص خود قرار گرفته و با خواندن دعای مخصوص، طشت گذاری پر از آب می‌شود. از آب این طشتها، بیشتر حاضران و عزاداران به عنوان تبرک و جهت برآورده شدن حاجاتشان بر میدارند.
آیین طشت‌گذاری اردبیل در کشور الگو است
در فرهنگ عاشورا و در توضیح بیشتر این سنت آمده است: این سنت به تاسی از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین (ع) در مقابل سپاه حر می‌باشد که به روایتی آن حضرت، در روز 27 ذیحجه، آب مشک‌ها را در طشتها ریخته و تمام لشکر حر و اسبان آنها را سیراب نمودند.
یکی از پژوهشگران و محققان استان اردبیل در این خصوص با اشاره به جایگاه ارزشمند شیعی و حسینی این استان گفت: اردبیل سهم بسزایی در اعتلای فرهنگ و تمدن شیعی و علوی کشور داشته و این شهر از جایگاه و پایگاه خاصی در تشیع و مکتب علوی برخوردار می‌باشد، چنانچه اردبیل بیش از 600 سال در عزاداری سابقه دارد.
بیوک جامعی با بیان اینکه مداحی‌ها و آیین‌های حسینی این شهر همواره الگوی سایر نقاط کشور بوده است، افزود: اردبیل با داشتن سه خصیصه در عزاداری خود توانسته است فرهنگ 600 ساله عزاداری خود را حفظ کند که در این میان اخلاص، داشتن نظم و نیز خود جوش بودن آیین‌های محرم از جمله این خصایص است.
وی با اشاره به اخلاص عزاداری مردم آذربایجان و اردبیل تصریح کرد: نظمی که در عزاداری اردبیل وجود دارد به طور مطلق در هیچ جا تعریف شده نیست و آیین‌ها این منطقه نه تنها قابل تغییر نیستند، بلکه در طول شش قرن گذشته با کمترین تحریف دنبال شده‌اند.
مهمترین پایه نظم و ترتیب عزاداری‌های اردبیل، تقسیم بندی محلات است. به این ترتیب که شهر اردبیل، از قدیم به شش محله در قالب سه محله حیدری و سه محله نعمتی تقسیم شده است. در بین این محلات، یک محله نقش بزرگتر و یکی نقش میانه و دیگری نقش کوچکتر دارد.
وی اردبیل را یکی از پرسابقه‌ترین مناطق ایران در برگزاری مراسم عزاداری امام حسین (ع) می‌داند.
برگزاری آئین طشت گذاری در 41 مسجد اردبیل
محلات حیدری عبارت هستند از «تاوار» که برادر بزرگتر است، «اوچ دکان» برادر متوسط و «پیر عبدالملک» برادر کوچکتر. در محلات نعمتی نیز، «گازران» برادر بزرگتر است و «سرچشمه» برادر متوسط و عالی قاپو برادر کوچکتر. دیگر مساجد و محلات شهر نیز به عنوان زیر شاخه این شش مسجد و محله طبقه بندی می‌شوند و هر کدام دسته عزاداری مشخص و مجزا دارند.
به این ترتیب به جز روز اول و نهم محرم و یک روز جمعه که ما بین این ده روز واقع می‌شود، هر روز دسته یکی از محلات ششگانه و شعبه هایش به بازار و خیابان می‌آیند و عزاداری میکنند.
پژوهشگر و محقق عزاداری اردبیل تاریخچه طشت گذاری در این منطقه را دارای غنا و بر طبق مستندات تاریخی عنوان و متذکر شد: وقتی امام حسین (ع)وارد منزل چهاردهم می‌شود با شنیدن خبر شهادت مسلم ابن عقیل و قیص ابن مظهر به یاران خود دستور میدهند آب کافی به همراه داشته باشند که این روز مبنای طشت گذاری اهالی اردبیل است.
جامعی با بیان اینکه طشت گذاری در اردبیل در بیش از 41 مسجد شهر انجام می‌شود، تصریح کرد: با تداوم این آداب و رسوم اعتقادی، در حقیقت اردبیل سنت طشت گذاری با سابقه چند صد ساله را حفظ کرده و آن را امروز به عنوان یک فرهنگ اصیل مستند و قابل اتکا معرفی می‌کند.
وی یادآور شد: بعد از طشت گذاری از روز دوم محرم همزمان با ورود کاروان امام حسین به دشت کربلا اهالی اردبیل در قالب محلات ششگانه عزاداری خود را به همرات شعبات خود در خیابانهای اصلی انجام میدهند و در روز تاسوعا و عاشورا با شمع گردانی در 41 مسجد و عزاداری در سطح شهر عشق و حرارت حسینی به اوج می‌رسد.
جامعی به روند تاریخی سفر امام حسین (ع) از مدینه و مکه به کربلا اشاره کرد و بیان داشت: 460 کیلومتر مسافتی که امام حسین(ع) با خانواده خود تا کربلا طی کرد دارای حوادث گوناگونی بود که اهالی اردبیل به صورت منظم این تاریخ را با حوادث آن گرامی میدارند و با به پیشواز رفتن گرامیداشت این مناسبت ها، عزاداری دهه محرم را با شور و حرارت برگزار میکنند.
آیین‌های طشت گذاری در روستاهای استان اردبیل
مراسم طشت گذاری در تمام روستاهای استان اردبیل نیز با نظم و ترتیب زمانی و مکانی خلل ناپذیر و البته با آداب و رسوم مخصوص هر روستا که در ظاهر شاید اختلاف بسیار اندکی با هم داشته باشند اما در محتوا یکی هستند، برگزار می‌شود.
در روستای شایق نیز که یکی از بزرگترین روستاهای تابعه شهرستان سرعین می‌باشد، این مراسم در نزدیکترین پنجشنبه به اول ماه محرم بعداز نماز ظهر و عصر برگزار می‌شود.
به گفته ریش سفیدان این روستا یکی دو روز قبل از برگزاری مراسم طشت گذاری، طشت مورد نظر را از مسجد برداشته و بعد از تمیز و معطرکردن، پارچه سیاه روی آن می‌کشند. در روز طشت گذاری نیز پس از نوحه و روضه مردم به صورت دسته جات منظم با برداشتن طشت عزاداری از مسجد، آن را با آیین خاصی در دو نطقه و در منزل دو نفر از قدیمی‌های روستا می‌گردانند.
در این آئین دسته جات در دو ستون منظم که بیرق‌های عزاداری در جلوی آن قرار دارد به حرکت درآمده و هر کدام از این ستون‌ها با زمزمه «شابت» یا سر دسته ستون و با صدای بلند، یک ستون «حسین» و در جواب آن ستون دیگر «مظلوم» می‌گویند و به همین ترتیب تا خانه حاوی طشت این مسیر پیموده می‌شود و در آنجا با ذکر مصیبت کوتاه، طشت عزا برداشته شده و از مسیر دیگر به سوی مسجد حرکت میکنند.
تبدیل آئین طشت‌گذاری به کنگره بزرگ عزاداری ملی
در طول مسیر، طشت توسط اهالی بدرقه و در عزای آن طلایه داران آزادی و مردانگی، اشک ریخته و نذورات خود را پس از زیارت طشت به داخل آن می‌ریزند و یا بیشتر مردم نذرات قربانی خود را جلوی طشت و دسته عزادار ذبح کرده و پس از ذکر مصیبت همه رو به قبله ایستاده و دعای شفای مریض‌ها و بیماران و بر آورده شدن حاجات نیازمندان دعای حاجت خوانده می‌شود.
آئین طشت گذاری اردبیل که از سال 91 به عنوان یکی از آئین‌های عزاداری مختص اردبیل در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده، بی شک یکی از آئین‌های عزاداری دارای آداب و رسوم کهن و فرهنگ و ویژگی‌های ممتاز بوده و امروزه به کنگره بزرگ عزاداری در سطح ملی تبدیل شده است.
چنانچه مدیرکل تبلیغات اسلامی استان اردبیل با اشاره به قدمت چند صد ساله این آئین در منطقه اردبیل و اهمیت آن در آغاز آئین‌های عزاداری کشور و استان تاکید دارد که در سال‌های اخیر این آئین با فراگیری و استقبال گسترده‌ای مواجه بوده و هر سال با هماهنگی بیشتر با شکوه عالی برگزار می‌شود.
منیع عکس: سایت mehrnews.com
