عزاداری در سطحی وسیع از قرن چهارم هجری و در عصر دیلمان در ایران متداول گردید . در عصر صفوی به اوج شکوه‌مندی رسید. در اواخر این دوره پایه‌های نمایش‌های مذهبی و تصویر کشیدن حوادث کربلا بنیاد نهاده شده و در زمان کریم‌خان‌زند به‌دستور، وی تعزیه‌خوانی به مثابه سنتی مذهبی در ایران مرسوم شد و در عصر قاجاریه به ویژه در زمان ناصرالدین شاه به حد نهایی تکامل هنری خود رسید .
این نمایش مذهبی در میان مردم ایران به خصوص روستاها و شهرهای کوچک و نقاط کویری، جایگاه ویژه‌ای دارد و رواج آن قابل توجه بوده و باورهای بومی و فرهنگ جامعه در آمیخته است .
این آمیختگی در جامعه‌ای همانند وفس بسیار چشم‌گیر و قوی می‌باشد به‌طوری‌که ، تمامی اهالی روستای وفس که مدت‌ها قبل مهاجرت کرده‌اند، در ایام دهه اول محرم و به خصوص روزهای تاسوعا و عاشورا، حتما در روستا حضور می‌یابند تا شاهد مراسم تعزیه باشند. تعزیه‌خوانان وفسی قدمت شروع تعزیه را بیش از 220 سال می‌دانند و بعضی قدمت آن را به قبل‌تر از آن نیز برمی‌گردانند. وفس به علت برگزاری باشکوه مراسم تعزیه و همچنین سایر مراسم‌ها و آیین‌های مذهبی به دارالمومنین معروف بوده و می‌باشد. در این محل افراد عالم و دانشمند زیادی رشد یافته‌اند. همانند حجت الاسلام اراقی که از مجتهدین بزرگ ساکن در نجف اشرف، می‌باشند .
به گفته اهالی و نیز بر اساس شواهد موجود ، وفس سابقه 700 ساله دارد و پر قدمت‌ترین روستای شهرستان اراک در استان مرکزی می‌باشد و یکی از علل آن مرکزیت تعزیه‌خوانی در منطقه می‌باشد.
برای تجسم بهتر اثر واقعه کربلا بیش‌تر وقایع را جلوی چشم مجسم ساختند، که شکل باقی‌مانده امروز به این صورت است که، مجسمه تنی خون آلود را جلوی هییت‌های عزاداری حرکت می‌دهند، و یا عده‌ای را لباس زنانه و دخترانه می‌پوشانند و بر شتران برهنه سوار می‌کنند و مانند اسیران کربلا همراه دسته‌های نوحه‌خوانی راه می‌اندازند و نوحه‌هایی در تناسب با گروه‌های شبیه می‌خوانند.
به تدریج اشعار غم انگیز بسیار در چگونگی واقعه کربلا سرود شد، و در مرحله بعد کسانی که خود را شبیه قهرمانان فاجعه محرم در آورده بودند، به خواندن اشعار پرداختند و با تکامل مراسم، این گونه تعزیه‌داری از صورت سکون در آمد و جنبه حرکت و نمایشی گرفت. توفیق عظیم بیان چگونگی فاجعه کربلا، موجب شد که دیگر وقایع، روایت و اسطورههای مذهبی نیز به صورت شبیه ( تعزیه ) تنظیم شود. برگزاری این مراسم در حدود یک قرن پیش به اوج رسیده که از اول محرم تا دوازدهم ، و بعضی جاها تا آخر ماه صفر هر روز یک مجلس از این تعزیه‌ها را بر پا داشتند.
این روال و رویه در مراسم تعزیه‌خوانی وفس کاملا قابل رویت است. چند روزی مانده به محرم، جنب و جوش خاصی بین مردم به‌وجود می‌آید و گویا اتفاقی دارد می‌افتد. مردم خود را برای برگزاری مراسمی آماده می‌کنند که سالیان سال آن را برگزار نموده‌اند. روزهای اول علم‌بندان و طوق‌بندان(سر هم کردن علم) صورت می‌گیرد و از روز اول محرم، هییت‌های زنجیرزنی و سینه‌زنی شروع به برگزاری مراسم می‌کنند .
از روز ششم ماه محرم، مراسم تعزیه‌خوانی با شکوه تمام در وفس برگزار می‌شود. صبح روز ششم گروه‌های تعزیه‌خوان در محل تکیه ( حسینیه ) گرد هم می‌آیند و سایر عزاداران، اعم از سینه‌زن و زنجیر‌زن مشغول عزاداری می‌شوند. آن‌ها از هر یک از مساجد وفس به سمت تکیه می‌آیند تا به اتفاق تعزیه‌خوانان عازم محل تعزیه شوند. تعزیه‌خوانان که شامل اشقیا و اولیا هستند، لباس‌های مختص نقش خود را می‌پوشند و با ابزار و ادواتش، همانند زره ، خنجر و سرنیزه خود را ا مسلح می‌کنند و با نواخت طبل عزا روانه محل اجرای تعزیه می‌شوند.
تعزیه روز ششم محرم در وفس، تعزیه حربن ریاحی است. در این تعزیه مراحل ورود حُر به صحرا کربلا و بستن راه بر امام حسین و یارانش، نمایش و سپس مراحل برگشت حربن ریاحی و شهادت او به نمایش در می‌آید.
روزهای هفتم و هشتم و نیز روز تاسوعا، تعزیه مسلم، علی اکبر امام حسین (ع) و ابوالفضل العباس (ع) توسط تعزیه‌خوانان برگزار می‌گردد.
روز عاشورا، اوج مراسم تعزیه خوانی در وفس است. از روستاهای اطراف و شهر از صبح زود در محل برگزاری تعزیه حضور به هم می‌رسانند تا شاهد برگزاری مراسم باشند. تعزیه‌خوانان از محل تکیه با همراهی هییت‌های عزاداری و سوار بر اسب با پوشش کامل روانه محل برگزاری تعزیه می‌گردند.
تعزیه از مهم‌ترین آیین‌ها و مراسمی است که از گذشته دور تا کنون همه ساله با شوق و ذوق برگزار شده و هیچ وقت از دوست‌داران آن کاسته نشده است. چرا که پیام و تاثیر آن بر توده مردم، به‌خصوص جوانان و نوجوانان قابل شهود است. شرکت در مراسم زنجیرزنی و سینه‌زنی بدون هیچ‌گونه جبر و اجباری صورت می‌پذیرد و نیز مشارکت در برنامه‌های تعزیه در ایام محرم بدون چشم‌داشتی انجام می‌شود، که از مهم‌ترین تاثیرات تعزیه است .
مراسم تعزیه عموما در حسینیه و گاها میدانگاه روستا برگزار می‌شود و همه چیز را برای مراسم آماده می‌کنند. روز عاشورا تعزیه واقعه کربلا ( شهادت امام حسین (ع) و 72 تن از یارانش ) برگزار می‌شود. ابتدا مراسم تعزیه واقعه کربلا، یاران اشقیا وارد میدان می‌شوند و با رجزخوانی، امام حسین (ع) و یارانش را به مبارزه می‌طلبد. در این حین حر نیز وارد میدان می‌شود و مراسم تا پایان روز ادامه دارد، نزدیک غروب شهادت امام حسین اجرا و مراسم خاتمه می‌یابد. تعزیه واقعه کربلا درست به بیان تاریخی شهادت امام حسین، با حرکات نمایشی، رجزخوانی، جنگ و گریز پیاده و سواره، نیز بستن آب بر روی یاران امام حسین و وارد شد حضرت ابوالفضل (ع) به شط فرات به‌صورت نمادین نمایش داده می‌شود. این تعزیه طرفداران زیادی دارد و زن، مرد و کوچک، بزرگ با دقت و حوصله صحنه‌های اجرا شده را نظاره و گاها شیون و زاری می‌کنند.
هر مراسم و آیینی ابزار و اشیا مرتبط با خود را دارد که تعزیه نیز از امر مستثنی نیست. تعزیه خوانان وفسی در گذشته از ابزار و اشیا سنتی که سالیان متمادی از آن‌ها استفاده می‌کردند، مدد می‌جستند. اما متاسفانه در حال حاضر کم‌تر شده است.
ابزار و اشیا مخصوص تعزیه‌خوانی به شرح زیر است:
شهید، سپر، خنجر، زره، کلاه خود، کمربند، پرطاووس، بیرق‌های سبز و قرمز، البسه‌های سبز و قرمز مخصوص موافق و مخالف‌خوان‌ها، اسب، ساز و دهل، و ابزار و ادوات دیگر که در هر تعزیه احتمال داشت کم و زیاد شود .
حسینیه یا همان تکیه، از مهم‌ترین مکان‌های وابسته به مراسم تعزیه‌خوانی می‌باشد. حسینیه میانداران، محل برگزاری تعزیه وفس است. این حیسنیه گنجایش بیش از هزاران نفر را دارا ست و همه ساله در ایام دهه اول محرم، شاهد برگزاری انواع تعزیه در آن هستیم.گاهی مراسم در مسجد نیز برگزار می‌شود که البته سعی می‌شود در همان حسینیه برگزار گردد.
به گفته شرکت‌کنندگان تعزیه وفس، یکی از مهم‌ترین تاثیراتی که می‌توان از تعزیه گرفت، بحث مردانگی و آزاد گی است که از بیان وقایع کربلا گرفته می‌شود. مثل صحنه تعزیه حربن ریاحی و نیز صحنه ورود حضرت ابوالفضل به شط فرات که با عشق صورت می‌گیرد و این‌ها درس‌های آموزنده برای پیروان ولایت است. تعزیه از لحاظ اقتصادی تاثیری بر مردم وفس و یا تعزیه‌خوانان ندارد. تعزیه‌خوانان از نذوراتی که مردم می‌دهند استفاده می‌کنند اما این نذورات در حد نیاز همان چند روز تعزیه‌خوانی است. اما تعزیه در وفس از لحاظ جغرافیایی، این روستا را شاخص قرار داده به‌طوری‌که در ایام محرم از اطراف و اکناف در این روستا حضور می‌یابند .
یکی از مهم‌ترین ارزش‌های شاخص در برگزاری مراسم تعزیه وفس، ایجاد همبستگی و همیاری در ایام دهه اول محرم و نیز روزهای برگزاری تعزیه است به‌خاطر این‌که در روزهای تعزیه‌خوانی، از روستاها و شهرهای اطراف در مراسم شرکت می‌کنند، مردم روستا نیز با روی گشاده از مهمانان پذیرایی می‌کنند. این حس را در مهمانان ایجاد نمایند تا از آمدنشان به محل راضی باشند.
یکی دیگر از ارزش‌های شاخص در تعزیه وفس، نحوه اجرای برگزاری مراسم است. دو گروه تعزیه‌خوان با پوشیدن البسه مختص به خود در جذب مخاطب و نفوذ کلام و بیان تاثیر گذار است و این یکی از شاخصه‌های این تعزیه می‌باشد.
یکی دیگر از شاخص‌ها، خواندن تعزیه با دو زبان فارسی و ترکی است. این موضوع نیز در جذب مخاطب از اطراف تاثیر گذارده و این را خود شرکت کنندگان از اذعان دارند.
