دکتر جلال جلال‌شکوهی؛ متخصص رادیولوژی
آیا از یک خانم حامله می‌توان رادیوگرافی با اشعه ایکس تهیه نمود؟
مدتی پس از کشف اشعه ایکس توسط دکتر ویلهیم کنراد رونتگن آلمانی معلوم شد که این اشعه دارای ضررهائی نیز می‌باشد. خود روتنگن اطلاعی از ضررهای اشعه نداشت و فقط نفوذ آنرا می‌ستود. شاید اگر خانم رونتگن می‌دانست که شوهرش با تهیه اولین رادیوگرافی تاریخ بشر از دست وی اولین اشعه را به بدن او تابانده است یک شب به او شام نمیداد ولی بهرحال عکس تهیه شده صدمه‌ای به او نرساند. خود آقای رونتگن اولین فردی بود که اصول حفاظت در مقابل اشعه ایکس را رعایت نمی‌کرد ولی کارسینوم یا سرطان روده او ربطی به اشعه ایکس نداشت چون زیاد اشعه نخورده بود.
امروزه صدمات اشعه ایکس کاملاً شناخته شده است و هر شاگرد دبیرستانی آنرا بیشتر از کاشف آن می‌داند. بیشترین تابش اشعه پایه برای بشر از اشعه‌های کیهانی است و سه نقطه زمین بیشترین تابش را دارا هستند که عبارتند از: رامسر ایران، کرالای هندوستان و ماسیف‌سنترال برزیل. البته این به معنی بهم ریختن سیمای بهداشتی این مناطق نمی‌باشد چون نه سرطانی در این قسمت‌ها بالاتر از حد طبیعی است نه جنینی دارای آنومالی بیشتری نسبت به سایر مناطق زمین می‌باشد.
اقدامات پزشکی
دومین منشا تابش اشعه به انسان اقدامات پزشکی می‌باشد. در بخش‌های رادیولوژی، پزشکی هسته‌ای و سایر دپارتمان‌های دارای اشعه یونیزه به محض حامله شدن پرسنل خانم او را از ورود به اطاق‌های اشعه بر حذر می‌دارند بنابراین نبایستی هم از وی رادیوگرافی با اشعه ایکس، سی‌تی‌اسکن با اشعه ایکس، دانستیومتری استخوانی با اشعه ایکس، رادیوایزوتوپ و پزشکی هسته‌ای و حتی کنترل فرودگاهی اشعه ایکس (بیشتر فلزیاب هستند و اشکالی ندارند) تهیه گردد.
رادیوگرافی در صورت ضرورت انجام شود
این یک وضع ایده‌ال است که هیچ خانم حامله‌ای تحت تابش قرار نگیرد چون همانطور که یک سیگار به اندازه همان نخ سیگار ضرر دارد یک رادیوگرافی نیز به اندازه خود مضر است اما به جرات می‌گویم می‌شود از حامله‌ای رادیوگرافی هم تهیه گردد حتی چند عدد هم تهیه گردد و گارانتی کرد که جنین او هیچ صدمه‌ای نخواهد دید چرا که بروز آنومالی و یا یک ضرر یک آستانه‌ای دارد و با یکی دو رادیوگرافی پیش نخواهد آمد.
مثلاً در تاریخ پزشکی مادری بوده است که رادیوتراپی با 2000 یا 4000 راد یا سیوریت اشعه داشته است اما حاضر به سقط جنین خود نشده است و سرانجام به لطف و قدرت خداوندی جنین سالمی بدنیا آورده است. از تماس پزشکی اشعه ایکس با بشر فقط 116 سال می‌گذرد و شاید 300 سال بعد ضررهای آن در چند نسل بعدی ظاهر گردد!
ما نمی‌دانیم اما آنچه که شناخته شده است این می‌باشد که ممکن است با تابش اشعه ایکس جنین سقط گردد، دارای مغز و چشم نباشد، سرطان خون بگیرد، دست یا پا نداشته باشد، کاملاً کور یا یک چشمی باشد و یا نسبت به هم سن و سالان خود کوچک‌تر باشد، در حیوانات دم نداشته باشد اما مهم این است که اگر رادیوگرافی لازم نیست تهیه نشود.
اگر مادر حامله دچار مورد اورژانسی شود
حال اگر مادری حامله‌ای دچار مورد اورژانسی گردید و لازم شد که از او رادیوگرافی و یا سی‌تی‌اسکن تهیه نمائیم اشکالی ندارد و با مشاوره پزشک معالج و صحبت با بیمار این‌ها را تهیه می‌نماییم. انجام MRI و سونوگرافی از جنین و مادر اشکالی ندارند. در صورتیکه یک ضربه جمجمه حیات مادری را به خطر انداخته است با انداختن روپوش سربی روی شکم و لگن مادر می‌شود سی‌تی‌اسکن و یا رادیوگرافی از دست و پا یا مغز تهیه بشود، لذا اگر MRI یا سونوگرافی کمکی نمی‌نمایند می‌شود رادیوگرافی و سی‌تی‌اسکن تهیه بشود.
رادیوگرافی و سقط جنین
بعضی از مادران بدون اطلاع به پزشک و بخش رادیولوژی، حاملگی خود را پنهان کرده و تحت تابش قرار می‌گیرند تا بتوانند بعداً مدعی تابش شده و جواز سقط جنین را از مراجع قضائی و یا شرعی کسب نمایند غافل از اینکه گناه می‌کنند و یکی دو تابش نیز موجب سقط نمی‌شود و ده‌ها برابر اشعه لازم است که چنین مجوزی صادر گردد. در این مواقع ما شرایط تصویربرداری را به اداره انرژی اتمی مینویسیم و آنها محاسبه ریسک نموده و به مراجه قضائی اعلام می‌کنند که آنها مجوز بدهند که اغلب هم چنین مجوزی صادر نمی‌شود.
نتیجه
1- از روش‌های بخش تصویربرداری فقط رادیوگرافی و سی‌تی‌اسکن اشعه ایکس دارای انرژی مضر می‌باشند (MRI و اوالتراسوند بی‌ضرر هستند)
2- تابش مقادیری اشعه همیشه و بطور مطلق مضر نمی‌باشد، اگرچه کشیدن یک سیگار به همان اندازه ضرر دارد و یک رادیوگرافی هم بهرحال مضر است اما با مشورت می‌شود در موارد لزوم رادیوگرافی را تهیه کرد.
3- می‌شود با تدابیر امنیتی و مشاوره پزشک معالج با پزشک رادیولوژیست از خانمی حامله نیز رادیوگرافی و سی‌تی‌اسکن تهیه نمود بدون اینکه ریسک جدی در جنین پیش آید.
4- بیشترین تابش اشعه را از طبیعت دریافت می‌نماییم
5- برای ایجاد آنومالی در جنین مقادیر اشعه قابل توجهی لازم است (حدودا 10 راد یا سیورت مجوز قطع حاملگی دریافت می‌نماید) البته این به معنی تهیه رادیوگرافی بدون تدبیر از مادر حامله نمی‌شود (بند 3 را مجددا بخوانید)
6- مطابق بند 3 اگر تهیه رادیوگرافی ضروری شناخته شود استفاده از روش‌های محافظتی و پروتوکل‌های با تابش کم اشعه و پوشش‌های سربی امکان‌پذیر می‌باشد.