مسجد ریگ در ابتدا کاروانسرا بوده وامیر معین الدین اشرف ، از اعاظم سادات عریضی که آثار خیریه بسیاری از او در یزد به جای مانده است ، مسجد مذکور را بنیان نهاد .وی کاروانسرا را خریداری نمود وآن را به ساخت مسجد اختصاص دادو صفه وگنبد ومقصوره وغرفه وجماعت خانه بنا کرد.همچنین پایابی حفر نمود ونهر جدید را درآن جاری ساخت وچندین باب دکان ومغازه در حواشی مسجد بناکرد وآنها را وقف نمود . بنا به گزارش تحقیقات باستان شناسی مرکز مطالعات وپژوهشهای میراث فرهنگی استان یزد ،بانی مسجد مذکور امیر معین الدین اشرف بود که ازبزرگان عصر سلجوقی به شمار می رفت ودر سال 730 هجری قمری کاروانسرای مذکور را خریداری کرد وصفه وگنبد ورواقهایی بر آن افزود در این گزارش تناقضهایی وجود دارد وبر اساس مطالب متون تاریخی محلی یزد نادرست به نظر می رسد، زیرا اولاً امیر معین الدین اشرف دراواخر سده هفتم واواسط سده‌هشتم هجری می زیست . و دارای سه فرزند به نامهای: امیر رکن الدین شاه حسن ، شرف الدین حسین وکمال الدین شاه علی بود و امیر رکن الدین شاه حسن وزیر شاه شجاع بر اثر سعایت دشمنان در سال 730 هجری قمری کشته شد . ثانیاً تاریخ دقیق احداث مسجد ریگ در منابع تاریخی ذکر نشده است وگزارش مرکز اسناد مبنی بر احداث بنای مسجد در سال 730 هجری قمری با تاریخ مرگ میر رکن الدین شاه حسن پسر امیر معین الدین اشرف اشتباه ذکر شده است . مسجد ریگ بر اثر ویرانیهای پی در پی دو بار تجدید بنا گردیده است . در زمان فرزند ابوسعید طبسی درگاه مسجد ریگ تخریب گردید وفردی به نام خواجه توکل قزوینی درگاه وگنبد آن را مرمت وبازساری نمود. در سال 798 هجری وپس از تاریخ مذکور خواجه فخرالدین ابرقویی مسجد ریگ را دوطبقه ساخت وگنبدی مرتفع ودوجماعتخانه بنا کرد ومنبری در مسجد قرار داد. در سال 890هجری حاجی خواجه جان تبریزی وصیت نمود که سه هزار دینار تبریزی در مصارف امور خیریه هزینه نمایند ، از جمله یک هزار دینار از آن صرف ساخت وساز بخشهای پایاب وجماعتخانه مسجد ریگ گردید. مسجد در سال 860 هجری بر اثر وقوع سیل تخریب شد وبه مدت شش ماه ویران ومتروک بود تا اینکه پس از گذشت شش ماه باردیگر آباد گردید ومردم در آنجا نماز گزاردند. در زمان حکمرانی محمد ولی میرزا بر یزد حاجی میزا سید مهدی برادر اعیانی مدرس چندین باب دکان ومغازه واقع در ضلع شمالی مسجد خریداری کرد ودرصدد بود شبستانی دایر نماید وآن را ضمیمه مسجدکند که توفیق نیافت و در سال 1251 هجری شخصی به نام حاجی کاظم مشهور به کلاهدوز با خریداری ضلع جنوبی مسجد، شبستانی در نهایت زیبایی وتکلّف بناکرد . مسجد مذکوردرسده هشتم هجری توسط معین الدین اشرف احداث گردید مسجد ریگ رفیع و دوطرف صحن مستطیل شکل آن دوشبستان است که در طی ادوار مختلف تاریخی دایر گردیده اند . مسجد مذکور از سده هشتم هجری به بعد به‌صورت یکی از مساجد بزرگ در آمده است. پس از گچبری ولایه برداریهایی هایی که انجام گردید، یک محراب کاشی شده در انتهای جنوبی این مسجد مشاهده شد. شبستان دیگری در قسمت شرقی مسجد وجود دارد که شامل نورگیرهای مرمری باستونهای مربع شکل می‌باشدکه سقف جناقی ،برروی آن خودنمایی می‌کند. این مسجد دارای مناره ای است که بدنه آن با کاشیهای زیباپوشیده شده است (در حال حاضر قسمتهایی از کاشیها فروریخته). در بالای محراب این مسجد در شبستانف زمستانی، بادگیری بوده که اکنون خراب شده است. در داخل محراب نیز سنگ مرمری قراردارد که بر روی آن نقوش محرابی وخطوط کوفی وعربی منقوراست. در سمت شرق مسجد پلکانی با رویة گچی ، جهت ورود زنان به تنها غرفه مسجد در طبقه اول تعبیه گردیده که طاقچه ای در داخل آن است . غرفة تحتانی، قوس نیم دایره ای دارد و در داخل آن نیزطاقچه‌ای است . ازارة تابستانخانه تا ارتفاع50 سانتیمتر از سنگ است و در سطح پایین آن قرنیز سیاه رنگی به کار رفته است . در وسط سقف تابستانخانه فضایی شبیه به گلخانه به سبک امروزی با پنجرة فلزی بزرگ ایجاد شده است . بر روی یکی از زیلوهای مسجد ، عبارت : ‹‹ وقف بر مسجد زین آقا واقع در محلّه مخزن من دارالعباده یزد داخل حصار سنه1304 عمل محمد علی حاجی رجب میبدی ›› وبر روی زیلوئی دیگر عبارت : ‹‹ وقف بر مسجد زینل عابدین داخل حصار دروازة مالمیر شهر سنه 1340›› نوشته شده است به نظر می رسد مسجد در عهد ناصرالدین شاه قاجاری بنا شده است . خطوط آیه های عربی به چهار گونه نگاشته شده و در بالای محراب قرنیز گچی موجود است.در بدنه تا کف مسجدنیز کاشیهای فیروزه ای ولاجوردی به صورت نقوش هندسی تعبیه شده است . سقف مسجد نسبتاً بلند ودر دوطرف آن دو شبستان ستون دار قرارگرفته است .نور داخل شبستان تابستانی از پنجره ورودی بزرگ آن تامین می شود .بدنه دیوارهانیز با گچ سفید شده است . یک در ورودی مسجد به بازار متصل می شود .همچنین دوگرمخانه یا شبستان زمستانی در طرفین آن است که محراب مقرنس گچی دارد . در زیر صحن مسجد زیر زمین یا سردابه ای بوده که جهت وضو استفاده می شده است . نور شبستان ضلع چپ با سنگهای مرمر سقف تامین می شود‌وشبستانهای جنبی دارای 32 ستون چهار ضلعی وسقف گنبدی هستند .در روی هر گنبد نیزیک نور گیرف مرمری به کار رفته است. محراب این قسمت از سنگ مرمر ونورگیرها عموماً به صورت هشت ضلعی است.
آدرس :یزد – ضلع جنوبی خیابان قیام ، محله مصلی
