سرماخوردگی و آنفلوآنزا در کودکان

دکتر آناهیتا سنائی دشتی

سرماخوردگی
سرماخوردگی یک بیماری واگیردار و ویروسی است که در دوره کودکی بسیار شایع می‌باشد. معمولاً کودکان به طور متوسط دو برابر والدین خود به سرماخوردگی دچار می‌شوند. یکی از مهم‌ترین عواملی که احتمال سرماخوردگی را زیاد می‌کند حضور در مهد کودک‌ها و مدارس است. کودکانی که در مهد کودک‌ها و مدارس حضور دارند.

به طور متوسط 7 بار در سال دچار سرماخوردگی می‌شوند، در حالی که این تعداد در مورد سایر کودکان حدود 4/5 بار است. براساس آماری که از کشورهای غربی در دست است حدود نیمی از کودکان زیر 2 سال شرکت کننده در مهد کودک‌ها بین 3 تا 9 بار در سال دچار سرماخوردگی می‌شوند. به‌طور کلی میزان سرماخوردگی در پسران بیش از دختران است. 

انتقال بیماری
یکی از مهم‌ترین ملزومات کسب این بیماری تماس نزدیک با شخص بیمار است. مهم‌ترین راه‌های انتقال ویروس به محیط اطراف، عطسه کردن و آلوده شدن دست فرد یا اشیاء اطراف با ترشحات بینی (که حاوی ویروس است) می‌باشد. ویروس می‌تواند وارد بینی شود و از آن محل با درگیری مخاط تنفسی سرماخوردگی را شروع نماید. برخلاف تصور، قرار گرفتن در سرما، از نظر علمی، موجب افزایش احتمال ابتلا به سرماخوردگی نمی‌شود.

عامل اصلی ایجاد سرماخوردگی تعداد زیادی از ویروس‌های تنفسی است. فقط در مورد یکی از این ویروس‌ها یعنی رینو ویروس بیش از 100 نوع مختلف وجود دارد که همه آنها می‌توانند باعث ایجاد سرماخوردگی شوند. با در نظر گرفتن صدها ویروسی که در محیط، روی اشیاء یعنی دست افراد وجود دارد، می‌توان پیش‌بینی کرد که یک کودک می‌تواند بارها با انواع ویروس‌های متفاوت سرماخوردگی دچار بیماری گردد. 

علائم 
علائم شایع سرماخوردگی شامل احتقان یا گرفتگی بینی، ترشح از بینی، سرفه، احساس لرز و گاهی تب است. عطسه، سردرد و بیحالی، استفراغ و اسهال نیز گاهی دیده می‌شود. 

مصرف آنتی بیوتیک
با توجه به اینکه عامل ایجاد کننده بیماری ویروس است (که آنتی‌بیوتیک‌ها بر آن بی‌اثرند)، استفاده از آنتی‌بیوتیک به هیچ وجه جایگاهی در درمان بیماری ندارد. تب را می‌توان با استفاده از داروی استامینوفن کاهش داد و بهتر است از آسپیرین (با توجه به احتمال ایجاد بیماری خاصی به نام Reye) همزمان با سرماخوردگی استفاده نگردد.

برای رفع احتقان بینی می‌توان از پاک کردن مکرر بینی کودک با پوآر یا دستمال کاغذی و قطره‌های نمکی استفاده نمود. مرطوب کردن هوای اتاق با بخور در کاهش غلظت ترشحات بینی موثر است. استراحت و مصرف مایعات فراوان نیز در روند کاهش علائم بی‌تاثیر نخواهد بود.  

آنفلوآنزا
آنفلوآنزا در واقع شدیدترین نوع سرماخوردگی است که توسط ویروسی به همین نام ایجاد می‌شود که خود دارای انواع مختلفی است. علت شاخص بودن بیماری آنفلوآنزا در بین بقیه انواع سرماخوردگی، شدت علائم عمومی بیماری است، به نحوی که کودک را به شدت بد حال می‌کند. طریقه انتقال ویروس آنفلوآنزا مانند سایر ویروس‌های سرماخوردگی از راه ترشحات بینی است.

بیماری آنفلوآنزا در هر سنی ممکن است رخ دهد ولی علائم عمومی آن در کودکان کمی با بزرگسالان متفاوت است. در کودکان شروع بیماری سریع‌تر است و بی‌اشتهایی، درد شکم، تهوع، استفراغ و تب بالا شایع‌تر است. به‌طور کلی علائم فصلی بیماری عبارتند از تب، احساس لرز، سرفه، گلو درد، تعریق، گرفتگی بینی، درد عضلانی و سردرد. بیماری در اغلب اوقات در عرض چند روز رو به بهبودی می‌گذارد ولی در تعداد کمی از کودکان ممکن است عوارض خاصی مانند عفونت گوش میانی، ذات‌الریه، سوء عملکرد مغذی حادث شود. 

گروه پر خطر  
گروه‌های خاصی از بیماران از نظر ابتلاء به آنفلوآنزای شدید و احتمال عارضه دار شدن آن در خطر بالاتری به نسبت دیگران قرار دارند که در برخی از مهم‌ترین آنان شامل موارد زیر است:
 بیماران دچار بیماری‌های قلبی  بیماران ریوی خصوصاً بیماری‌های مزمن ریوی و آسم
 بیماران دچار بیماری‌های خونی مزمن  بیماری‌های متابولیک خصوصاً دیابت شیرین  کودکان کم سن
 کودکان مبتلا به نقص ایمنی مادرزادی یا اکتسابی  کودکان در حال دریافت داروهای سرکوب کننده ایمنی 

واکسن 
خوشبختانه واکسن آنفلوآنزا سال‌هاست که در دسترس عموم می‌باشد. با توجه به تاثیر بالای واکسن بر پیشگیری از بیماری آنفلوآنزا، قیمت مناسب و عوارض کم آن، در حال حاضر استفاده ازواکسن آنفلوآنزا به عنوان مناسب‌ترین راه پیشگیری از این بیماری توصیه می‌گردد. در کودکان زیر 9 سال، اولین دوره واکسن آنفلوآنزا شامل دو نوبت (دوز) به فاصله حداقل 4 هفته است. در این کودکان بعد از سال اول تزریق واکسن، استفاده از یک نوبت واکسن در هر سال کافی است.

در کودکان 9 ساله و بالاتر اولین نوبت واکسن و واکسیناسیون سالانه بعدی شامل تزریق 1 نوبت (دوز) می‌باشد. از نظر درمانی، اصول درمان آنفلوآنزا مشابه سایر موارد سرماخوردگی است. با توجه به شدت علائم توصیه می‌شود کودک توسط پزشک معاینه گردد. در مورد درمان داروئی، داروهای موثر ضد ویروسی در آنفلوآنزا وجود دارد ولی در شرایط خاصی و فقط توسط پزشک تجویز می‌گردد و لذا اغلب موارد آنفلوآنزا با استراحت، استفاده از تب بر (مسکن) و مایعات در عرض چند روز بهبودی می‌یابد.