خبرگزاری تسنیم: در حالی که چندسالی است تولیدکنندگان داخلی در اقدامی خودجوش تلاش دارند تا اقلام فرهنگی مانند نوشت‌افزار، اسباب‌بازی و ... را در قالب شخصیت انیمیشن‌های داخلی تولید و عرضه کنند، اما آمارها حکایت از این دارد که هنوز فرهنگ استفاده از این نوع محصولات در میان خانواده‌ها یا کودکان و نوجوانان جا نیفتاده است.
محمدمهدی ایزدخواه، کارشناس امور فرهنگی، با اشاره به تحقیقات انجام شده در این رابطه می‌گوید: در دنیا این حوزه و صنعت یک زنجیره است که عمدتاً با یک انیمیشن یا فیلم شروع می‌شود. کاراکتر که طراحی شد و کودک با آن ارتباط برقرار کرد، حس می‌کند که زنده است. الان همه ما احساس می‌کنیم که کلاه قرمزی زنده است، گذشته آن را می‌دانیم، علائق او را می‌شناسیم و می‌توانیم رفتارهای او را پیش‌بینی کنیم. این‌ها همه یعنی این کاراکتر زنده است. برخی از کاراکترها یا اصلاً زنده نمی‌شوند، یا می‌میرند. بعضی از کاراکترها که زنده شدند، وارد عمدتاً بازی می‌شود. کودک می‌تواند با آن ارتباط دو طرفه برقرار کند، فقط ارتباط از سمت کاراکتر شکل نمی‌گیرد، کودک هم می‌تواند با آن ارتباط برقرار کند. در این مرحله محصولات شکل می‌گیرد. 16 شاخه محصول، از نوشت‌افزار و دکوراسیون اتاق کودک گرفته تا لباس، اسباب‌بازی، بازی‌های ویدئویی و ... از این کاراکترها ساخته می‌شود. امروزه این شاخه محصولات در حال گسترش‌اند؛ به عنوان نمونه وارد فرش و کاغذ دیواری هم شده‌اند.
نکته دیگر اینکه، خاستگاه این کاراکترها فقط انیمیشن و فیلم نیست، ممکن است تاریخ باشد. در ایران هم این صدق می‌کند، مثل رستم و تهمینه و ... . یا حتی المان‌های فرهنگی مثل الفبا که روی یک لیوان کار می‌شود، یا نقوش لباس و ... همگی به عنوان کاراکتر محسوب می‌شود. از این جهت می‌گوییم که کاراکترها خاستگاه‌های فرهنگی مختلفی دارد؛ از تاریخ و فرهنگ و هنر گرفته تا سلبریتی‌ها و ... . این کاراکترها کم‌کم وارد صنایع دیگر می‌شود. ما بررسی کردیم تا ببینیم که بچه‌های دنیا چه کاراکترهایی را دوست دارند و به آن اقبال نشان می‌دهند؟ متوجه شدیم که بچه‌های دنیا عمدتاً کاراکترهای آمریکایی دوست دارند و هیچ‌جای دنیا، مانند آمریکا روی کاراکترهایش کار نکرده است. تاکنون در آمریکا 70 قهرمان(hero) تولید و ساخته شده است. در ایران هم ساخته شده، اما این کاراکترها نتوانسته به صورت هنرمندانه و دوست‌داشتنی برای کودک بازتولید شود.
به گفته این کارشناس؛ در کشورهای اروپایی مانند فرانسه و آلمان هشت کاراکتر جذاب برای بچه‌ها آمریکایی هستند. در کشورهای آسیایی، در چین از 10 کاراکتر برتر، پنج کاراکتر به آمریکا تعلق دارد، سه کاراکتر ساخت چین و دو کاراکتر نیز ساخته ژاپن است. جالب است بدانید که در ژاپن، هر 10 کاراکتر محبوب بچه‌ها ساخت این کشور است. آنقدر در حوزه تولید محتوا کار کرده و این محتوا را مطابق سلیقه مخاطب کودک و نوجوان خود شکل داده‌اند که مخاطب هدف نیز به این کاراکترها اقبال نشان می‌دهد. امروزه تولید و کار کردن در این حوزه به صنعتی با عنوان (Merchadising) شکل گرفته است. درآمد حاصل از این صنعت نیز کم نیست، در سال 2015، این صنعت 241 میلیارد دلار درآمد داشته است؛ یعنی نیم درصد اقتصاد دنیا. تجارت پرسودی است. به عبارت دیگر، تقریباً هشت برابر درآمد نفتی ایران در یک‌سال درآمد دارد. یکی از کاراکترهای پرمخاطب در این بخش، «باب اسفنجی» است. تنها محصولات این کاراکتر هشت میلیارد دلار فروش رفته است؛ یعنی یک‌سوم درآمد نفتی ایران در یک سال. این میزان فروش رسمی است.
تحقیقات کارشناسان بیانگر این است که در ایران نیز 10 کاراکتر محبوب کودکان از بین انیمیشن‌های غربی انتخاب شده است. به عنوان نمونه، در تحقیقی که در میان کودکان تهرانی صورت گرفت، «باب اسفنجی» تولید آمریکا بیشترین محبوبیت را در میان کودکان تهرانی داشت. بعد از آن، شرک(2001/ دریم‌ورکس)، مرد عنکبوتی(تاکنون هشت انیمیشن از روی این داستان تولید شده است)، پاندای کونگ‌فو کار(2008)، دیو و دلبر(دیزنی 2017/ 1991)، سیندرلا(والت دیزنی/ 1950) و وال ای(پیکسار/2008) در رده‌های بعد از آن قرار گرفته و از بیشترین محبوبیت برخوردارند. جدول ذیل نتیجه این تحقیقات را نشان می‌دهد:
نتایج این تحقیقات که در کتاب «بازارسازی فرهنگی»، نوشته محمدمهدی ایزدخواه مفصل ذکر شده و راجع به آن بحث شده است، از طریق پرسش‌نامه و بررسی اهداف و علائق فروشندگان و مخاطبان به دست آمده است. متاسفانه در ایران، به دلایل مختلف آمار مطئمن و روشنی درباره سلیقه مخاطبان کودک و نوجوان و میزان اقبال کاراکترها وجود ندارد، اما نتایج حاصل شده می‌تواند تاحدودی مشخص کننده علاقه و سلیقه مخاطبان باشد. این تحقیق با مصاحبه اولیه با 10 صاحب/ فروشنده مراکز مرتبط، مراجعه به اصناف و اتحادیه‌های مرتبط و مصاحبه با کارشناسان مربوط و مسئول امور فرهنگی سازمان آموزش و پرورش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت فرهنگی شهرداری تهران و مسئولان نمایشگاه‌های فصلی به دست آمده است. همچنین در این تحقیق به استخراج و مطالعه آمار واردات از طریق دفتر آمار گمرک و آمار تولید از طریق اتاق بازرگانی، صنایع و معادن، بررسی خرید پنهان و مشاهده رفتار خریداران نیز توجه شده است. از سوی دیگر، پژوهشگران به توزیع پرسش‌نامه در میان کودکان، نوجوانان و والدین آنها نیز پرداخته‌اند. پنج ناحیه شمال، شرق، غرب، مرکز و جنوب تهران از هر منطقه حدوداً 100 نمونه برای این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
