طی سال‌های اخیر بسیار کمیاب شده و با ادامه این روند در معرض نابودی و انقراض قرار می‌گیرند.به گزارش خبرنگاران جوان؛ سفری کنیم به جنوبی ترین قسمت کشورمان، جایی که جنگل‌ها و جزایر زیبایی در آن نهفته است. قسمتی از دل دریای عمان و خلیج فارس، خلیجی که میزبان هزاران و یا شاید میلیون‌ها گونه دریایی و آبزی است.
محیط زیست دریایی و تنوع زیستی موجود در آن در کشور ما همواره نسبت به محیط طبیعی و انسانی کمتر مورد توجه بوده است. با وجود تنوع و ارزشمندی گونه ها از جمله گاوهای دریایی و آبزیان در جنوب کشور، اما تاکنون مطالعات و طرح های حفاظتی چندانی بر روی آن ها صورت نگرفته است.
منطقه حفاظت شده حرا در تنگه خوران در غرب جزیره قشم، منطقه حفاظت شده مند در بوشهر و خلیج گواتر دریای عمان از جمله مناطقی هستند که گونه هایی همچون گاو دریایی در آن ها مشاهده شده است.
بیوگرافی گاو دریایی
گاوهای دریایی با نام علمی Dugong پستانداران آبزی و بزرگی هستند که شباهت زیادی به فک ها دارند. گاو های دریایی دارای جثه استوانه‌ای شکل و دارای پوستی صاف و ضخیم هستند و سطح بدن آن ها بدون مو و صیقلی است. فقط موهای نازک و کوتاهی در پهلوها و دم و موهای کلفت در دو طرف لب این جانوار دیده می شود. دریچه های سوراخ بینی با حاشیه مواج در بالای خرطوم جانور وجود دارد.بالغین این گونه 10 تا 14 دندان دارند که دندان های آسیاب آن ها فاقد ریشه، بدون مینا و گرد هستند.گاوهای دریایی نر دارای 2 دندان نیش بزرگ هستند که چون زیر لب های گوشتی حیوان قرار دارند به سختی دیده می شوند. حداکثر اندازه این گونه پستاندار 3/3 متر و حداقل وزن گونه بالغ بر 400 کیلوگرم است. نوزاد گاو دریایی بین یک تا 5/1 متر طول و حدود 20 کیلوگرم وزن دارد.
این جانور بسیار کم رو و منزویست و بیشتر اوقاتش را در کف آب دراز می کشد و برای تنفس به سطح آب می آید. این پستاندار دریایی گیاهخوار است و در مناطق شنی،گیاهان و علف های دریایی را با پوزه اش از ریشه خارج می کند و پس از تکان دادن و دور کردن شن ها و رسوب ها آن‌ها را می خورد.
فاصله بین بارداری این گونه 3 تا 4 سال است، این در صورتی است که وضعیت غذایی و محیطی آن در شرایط مطلوبی باشد، این کندی تولید مثل حاکی از حساسیت بالای این حیوان نادر به محیط خود است که بعد از به دنیا آمدن نوزاد، پدر و مادر با هم از آن مراقبت می کنند. طول عمر گاوهای دریایی حدود 70 سال است و تولید مثل این جاندار در تمام فصول سال صورت می گیرد. این گونه تک زا است و مدت بارداری آن حدود 11 ماه است.
دریای عمان با ارزش ترین دریا از لحاظ تنوع زیستی
به جرأت می توان گفت که دریای عمان از بابت تنوع زیستی مهم‌ترین و ارزنده ترین دریا برای ایران محسوب می شود و به علت همجواری با اقیانوس هند از تنوع زیستی بی نظیری برخوردار است و به علت وجود جنگل های حرا در این دریا مهم‌ترین زیستگاه برای انواع جانوران خشکی و آبزی است که براساس برآورد پژوهشگران مجموعه UNEP با همان برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد، تعداد دوگونگ های خلیج فارس 5700 مورد تخمین زده شده که این به آن معناست که بزرگترین جمعیت دوگونگ ها در این مناطق زیست می کنند.
دکترنبوی اولین شاهد لاشه گاو دریایی
اولین بار لاشه این گونه در سواحل خورموسی در استان خوزستان در سال 1363 مشاهده شد، اما پس از آن تا مهرماه سال 1391 هیچ نشانه ای از وجود گاو دریایی در آب های جنوب کشور بدست نیامد.
کمبود امکانات عامل اطلاع نداشتن از وضعیت جمعیتی گاو های دریایی است
گاوهای دریایی در آب های خلیج فارس و دریای عمان طی سال های اخیر بسیار کمیاب شده اند و با ادامه روند فعلی این گونه نیز در سال های آینده رو به انقراض می رود.این گونه بیشتر در آب های کم عمق خلیج فارس و دریای عمان زیست می کند و احتمال وجود این پستاندار در آب‌های سواحل چابهار، خلیج گواتر، سواحل پسابند و بریس بیشتر است.
در حال حاضر قوانین سختگیرانه برای حمایت از این پستاندار آبزی وجود دارد که متاسفانه به اندازه کافی از این گونه حمایت نمی شود.
تحقیقات در خصوص وضعیت زیستگاه جمعیت و پراکنش گاوهای دریایی در آب های ساحلی بریس و خلیج گواتر توسط کارشناسان محیط دریایی استان سیستان و بلوچستان صورت گرفته است، اما به دلیل عدم وجود امکانات و تجهیزات مناسب گشت و کنترل دریایی و نیروی متخصص و اجرایی به درستی از وضعیت جمعیتی این جاندار اطلاعی در دست نیست و گاهی آماری که اعلام می شود تخمینی بوده و کمکی به وضعیت زیستی و حفاظت این حیوان نمی کند.
اشرف علی حسینی، رئیس اداره محیط زیست چابهار، ابعاد دیگری از این مساله را مطرح می کند: در بحث محیط زیست دریایی، کمبود امکانات مساله اصلی است. طول نوار ساحلی ما حدود 550 کیلومترمربع است، منتهی تجهیزات مناسب برای حفاظت نداریم. کمبود نیرو نیز یکی از مشکلات جدی است. در بحث حفاظت از پستانداران دریایی از جمله گاوهای دریایی در عین اینکه تجهیزات ویژه و اختصاصی لازم است، به نیروی آموزش دیده هم نیاز داریم. به عنوان مثال ما به شناورهایی نیاز داریم که بتوانند در محدوده خاصی تردد داشته باشند.
40 درصد گاو دریایی در آب های شیخ های عرب
حدود 40 درصد جمعیت گاوهای دریایی در آب های ابوظبی یکی از شیخ نشین های امارات متحده عربی گزارش شده است و همین مساله باعث شده تلاش های جهانی برای حفاظت از گاوهای دریایی در این مناطق بیشتر شود.
گاودریایی در فهرست آسیب پذیراتحادیه بین المللی
بر اساس آخرین ارزیابی های انجام شده در سال 1388 گاوهای دریایی در رده آسیب پذیر فهرست سرخ اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی جای گرفتند که این مساله نشان می دهد این گونه در حیات وحش در حال انقراض است.
برنامه حفاظت از گاوهای دریایی کنوانسیون بن، دوگونگ ها را در پیوست شماره دو خود قرار داده است و فعالیت بین المللی که به منظور حفاظت از این گونه انجام می شود، قطعا می تواند برای حفظ جمعیت آن‌ها موثر باشد. اما فعالیت مشارکتی شامل کل قلمرو مهاجرتی این گونه می شود. نشست های بین المللی که در سال های گذشته انجام شد، دقیقا به منظور تبین طرح های مدیریتی و برای حفاظت هر چه بهتر از این گونه بود.
مهم‌ترین خطراتی که گاو دریایی را تهدید می‌کند
کاهش منابع غذایی به دلیل آلودگی آب ها توسط فاضلاب، مواد شوینده، ایجاد تاسیسات نمک زدایی آب دریا و دیگر عوامل آلوده کننده آب، آلودگی بی رویه آب ها، گسترش بنادر، ایجاد اسکله ها، احداث جزایر مصنوعی، تردد شناورها و کشتی ها و برخورد آن ها با گاوهای دریایی در هنگام حرکت و به دام افتادن در تورهای صیادان از جمله مهم‌ترین خطراتی هستند که این گونه دریایی را در خلیج فارس و دریایی عمان تهدید می کنند. وضعیت این گونه در فهرست اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) در طبقه آسیب پذیر (VU) قرار دارد.
