بخارا دوزی؛ شیوه‌ی ابداعی بخارایی ها در رودوزی

شهر بخارا در دوره اسماعیل سامانی در قرن سوم هجری ، پایتخت سرزمینی که امروز ازبکستان نامیده می شود، شد. از اواسط قرن 10 تا پایان قرن دهم هجری، اسلام بعنوان مهمترین دین در این منطقه شناخته شد و شهر های بخارا و سمرقند از قرن سوم هجری به بعد بعنوان دو مرکز مهم تدریس علوم اسلامی بودند. به همین دلیل هنوز هم بخارا را “بخارای شریف”می نامند. این شهر یعنی پایتخت سامانیان ، یکی از مراکز اصلی فرهنگی ایرانیان در قرون سوم و چهارم هم بوده و کسانی چون ابوعلی سینا که متولد این شهر است ، فارابی، بیرونی، خوارزمی و صدها دانشمند ایرانی در بخارا نفس کشیده اند. البته در سال 1924 میلادی سمرقند و بخارا به دنبال سیاست‌های تفرقه افکنانه شوروی پیشین از تاجیکستان جدا شد و به ازبکستان پیوست.

بخارا دوزی یکی از صنایع‌دستی تزیینی – کاربردی ایران است. بخارا نام شهری است که در آن محصول پنبه و ابریشم بسیار بوده و به همین دلیل هنرمندان بخارایی، شیوه‌ای را در رودوزی‌ها ابداع کرده‌اند که به بخارا دوزی مشهور شده است. این هنر نوعی رودوزی است که در اثر پرکاری دوخت (دوخت‌های زیاد روی پارچه های زیرساخت)، زمینه‌ی پارچه قابل‌تشخیص نیست و نقوش، به‌وسیله‌ی نخ های الوان پدیدار می‌شود.
سوزندوزی با نخ‌هاى ابریشمى رنگین برروى پارچه کتان و کرباس را بخارادوزى مى‌گویند.
گل های اناری ، شاه عباسی ، گل های میخک ، طرح گلدانی ، ﻧﻘﻮش ﻫﻨﺪسی، ﮔﻠﻬﺎی ﺟﻨﺎغی، گل‌های سیبی، ﮔﻞ ﮔﻠﺪانی.
نقوش گل ها با ابریشم های الوان مانند: قرمز شرابی، نیلی سیر، سفید ، سبز یشمی ، زرد ، خردلی، قهوه ای بخارا دوزی می‌شود .
قدیمی ترین نمونه ی بخارادوزی از دوران سلجوقی به یادگار مانده است
روش کار بخارا دوزی:
پارچه‌ی زیر کار معمولاً چلوار، متقال یا کتان و ندرتاً ابریشم یا پشم است. نقوش این هنر عبارت است از: گل های اناری، شاه‌عباسی، گل های میخک، طرح گلدانی و … گل ها با الیاف ابریشم های الوان مانند قرمز پخته، نیلی سیر، سفید، سبز یشمی، زرد خردلی، قهوه‌ای و … بر روی پارچه متقال یا تافته رودوزی می‌شود. معمولاً گل ها از یک مرکز رودوزی شده و به‌صورت شعاع های منظم ادامه می‌یابد. روش کار به این صورت است که ابتدا طرح را بر روی کاغذ طراحی کرده و سپس آن را به‌وسیله‌ی سنجاق سوراخ‌سوراخ کرده و با توجه به رنگ زمینه با استفاده از براده‌ی زغال یا گچ (امروزه کاربن) طرح را بر روی پارچه منتقل می‌کنند. سپس با استفاده از نخ های ابریشمی الوان تابیده، تمام طرح به‌صورت توپر دوخته می‌شود. دوخت با ابریشم تابیده‌شده باعث ایجاد امواج زیبایی در سراسر کار می‌شود.
از این هنر برای تزیین لباس، روسری، رومیزی، روتختی و … استفاده می‌شود. روش نگهداری آن حفاظت از رطوبت و اشعه‌ی خورشید مداوم، سفیدکننده‌ها و آتش است و با آب ولرم و صابون قابل شستشو است. این هنر در شهر اصفهان از رواج خوبی برخوردار است.
بخارادوزی به سه روش سوزندوزی می شود:
1. روش دوخت ساتن که روی آن بست زده می شود و بست ها به شکل آجرچین قرار می‌گیرد.
2. بخارادوزی به روشی که در هر ردیف آن با دندان موشی منسجم پر می‌شود که بیشتر در موزه ها به این سبک دیده می شود.
3. بخارا دوزی به روش زنجیره دوزی که در ترکیه، ازبکستان، تاجیکستان امروزه به این سبک به وفور دیده می شود.