تیرک سری همان برپا کردن ستون و یا تیرک برفراز ساختمان ها ی دارای شیروانی برای نصب پوشش بناست و اولین چوبی را که برای پوشش سقف نصب می شود ، تیرک یا همان ستون اصلی گویند که برای پوشش آن از چوب هایی به ابعاد دو الی سه متر و به تعداد پنج الی10 عدد استفاده می شود که به آن ‘ پل ورpelver ‘ گویند.
در گذشته به خاطر نبود فناوری هایی مانند بالابر ، تیرک ساختمان ها باید با کمک چند نفر در جای خودش قرار می گرفت و لازمه این کار همکاری مردان محله یا روستا در این کار بود که دست به دست هم دادند و ‘ یا علی ‘ گویان تیرک و پل ورها را برروی سقف قرار می دادند.
با ورود آهن به ساخت و سازها و به دنبال آن تحول شگرفی که در فناورهای ساخت و ساز ایجاد شد ، دیگر تیرک ها حتی چوبی با بالابر در جای خودش قرار می گیرد و اندک رد بر جای مانده از رسم تیرک سری نیز در حال از بین رفتن است.
همیاری همراه با همشادی
بسیاری از آئین های سنتی در مازندران مانند تیرک سری در ساخت بنا ، کایربری در برداشت محصولات کشاورزی و خرمن سری بر محور همیاری بنا شده است و برپایی جشن و پذیرایی های دورهمی نیز برای تحکیم این آئین ها بوده است .
مازندرانی ها از هر فرصتی برای ایجاد شادی و شعف بهره می برند و در کنار جشن ها ، مراسم مختلفی به خصوص در روستاها برگزار می شود که زمینه شادی بستگان را به همراه دارد و یکی از این مراسم ها تیرک سری است که از دوران های قدیم این سنت نسل به نسل تا به امروز رسیده است.
هر چند این رسم در سال های اخیر به خاطر ساختمان سازی جدید و استفاده از آهن در سقف در بخش عمده ای از استان مازندران فراموش شده ، ولی در جنوب شهرستان بابل ، مناطق بابلکنار و بندپی شرق و غرب هنوز برقرار است.
در این آئین سنتی که با دعوت عمومی همراه است ، مدعوین ضمن پذیرایی و صرف غذاها و میوه های محلی و شربت و شیرینی از سوی صاحب خانه و یا متولیان اماکن مذهبی ، با دادن هدایا و کمک های نقدی و غیرنقدی، در ثواب ساخت سرپناه و منزل مسکونی به خصوص در ساخت مساجد، حسینیه ها و تکایا شرکت می کنند و صاحب خانه ، متولیان و دست اندرکاران امور هم به پاس اقدامات خداپسندانه، در حق اهالی و خیران نیک اندیش دعای خیر می کنند.
درست کردن مجمعه در تیرک سری
یکی از اهالی روستای ‘ لدار ‘ بندپی بابل به خبرنگار ایرنا گفت : بعد از سرسازی خانه ( سقف ) به صاحب خانه اطلاع می دادند ومراسم می گرفتند .
عزیزالله طاهری نژاد افزود : مراسم این گونه بود که یکی از نزدیکان اعم از خواهر، زن داداش ، مادر و یا اعضای فامیل با درست کردن مجمه (سینی بزرگ) که در آن انواع شیرینی ها و خوردنی های محلی مانند بهادونه ، کماج ، میوه قرار داشت به همراه چند جفت جوراب مردانه برای کارگرانی که در تیرک سری کمک کردند ، برای صاحب خانه می آوردند و برپا شدن سقف ساختمان را تبریک می گفتند.
وی گفت : عبارات مشخصی برای تبریک گفتن در این گونه مواقع وجود داشت مانند ؛ ‘ انشاء الله دخترت را عروس کنی ‘ ، ‘ انشاالله پسرت را داماد کنی ‘ ، ‘ انشاالله با تن خوش به خانه بروی ‘ ، ‘ انشاالله به کربلا و مکه مشرف بشی ‘ و عباراتی از این قبیل .
طاهری نژاد افزود : در آئین تیرک سری برای ورود به خانه جدید در حال ساخت همه شادی می کردند ، یک نفر در جلو قرار می گرفت و ساز می زد و بقیه افراد فامیل با کف زدن پشت آن حرکت می کردند و وارد خانه جدید می شدند.
وی اظهارداشت : اگر کسی مراسم را برای خانواده ای که خانه نو ساخته بود با بی توجهی نادیده گرفته بود، آن صاحب خانه ناراحت می شد.
کاربرد صنایع چوب در مازندران با پوشش جنگلی
‘علی جهانیان’ کارشناس هنرهای سنتی اداره میراث فرهنگی بابل و همچنین راهنمای موزه بابل که پدرش نیز در قدیم نجار بود و کارهای تیرک بندی ساختمان ها را انجام می داد ، به خبرنگار ایرنا گفت : از گذشته های بسیار دور مازندران به دلیل داشتن جنگل های انبوه، صنعت چوب در این منطقه بسیار حائز اهمیت بود و صنایع دستی چوبی در ان بسیار رواج داشت .
وی افزود : ساختار ساختمان های روستایی و شهری مازندران در گذشته ، با حجم زیادی از مصالح چوبی بوده است و به دلیل بارندگی شدید سقف این ساختمان ها شیروانی بوده که فرار آب و بارش باران به سمت زمین آسان تر شود.
این کارشناس هنرهای سنتی گفت : به خاطر همین باران های شدید در گذشته ، ارتفاع تیرک ها را بلند تر می گرفتند ، یعنی از یک و نیم متر بیشتر تا گریز آب از روی سقف براحتی انجام شود.
وی ادامه داد : مردم بومی مازندران پس از ساختن دیوارها از چوب و گل ، معمولا از چوب درخت آزاد یا ‘ازار’ جهت پل ور ریزی و برای مشخص کردن ارتفاع سقف از چوب های عمودی به نام تیرک استفاده می کردند.
جهانیان گفت : در مرحله نصب تیرک ، نجارها با به کار بردن اصطلاحاتی از قبیل ‘ تیرک نمی ایستد ‘ یا ‘ میخ فرو نمی رود ‘ از صاحب خانه طلب شیرینی می کردند و چون این مرحله آخرین مراحل ساخت اسکلت بود ، صاحب خانه به میمنت خانه دار شدن و به دور ماندن از چشم زخم ها ، گوسفندی را قربانی و بین فقرا خیرات می کرد.
وی افزود : در همین راستا بستگان نزدیک برای عرض شاد باش به صاحب خانه با هدایایی که به نجار می دادند از قبیل پول، شیرینی و لباس، خوشحالی خود را نسبت به خانه دار شدن طرف مقابل اعلام می کردند.
مژده خانه دار شدن با ‘دوسرکتن’ و ‘للوا’
این کارشناس میراث فرهنگی گفت : در همین راستا صاحب خانه جشن کوچکی هم برپا می کرد و با مراسم مولودی خوانی و اجرای موسیقی محلی با سازهای بومی ‘ دو سرکتن ‘ و ‘ للوا ‘ مژده خانه دار شدن خود را به دیگران اعلام می کرد.
وی اظهارداشت: در خانه های روستایی جهت زیبایی زیر سقف تیرک ها را به صورت پلکانی در نمای بیرونی ساختمان می ریختند و به آن ‘شیر سر’ اطلاق می شد.
وی گفت: در مناطق شهری ساختمان ها به صورت یک یا دو طبقه بود که معمولا کف سازی و سقف سازی آن با تیرک های پلور و تخته کوبی اجرا می شد و درون شیروانی را که در واقع نقطه بعد از تخته ها و تیرک ها بود ، ‘ نی اندود ‘ می کردند و روی آن سفال می گذاشتند.
این کارشناس میراث فرهنگی افزود : اما در مناطق روستایی بعد ازحلا (تخته نازک) ریزی ، سقف را با تخته های کوتاه که روی هم قرار می گرفت ، در مقابل نفوذ آب محکم می کردند که در اصطلاح به این سقف ‘ لته پوش’ می گفتند .
در روستاها خانواده هایی که از قشر ضعیف تر بودند برای منزل، طویله و انبارها از کاه برای پوشش سقف استفاده می کردند که در اصطلاح محلی به این دسته از بناها ‘ کمل به سر ‘ می گفتند.
مراسم تیرک سری برای نوعروسان
‘اسفندیار صادقی’ یکی از ریش سفیدان منطقه بابلکنار به خبرنگار ایرنا گفت : معمولا مراسم تیرک سری برای نوعروس و داماد که تازه خانه دار شدند جلوه بیشتری داشت.
وی بیان کرد: مراسم تیرک سری مساجد و تکایا از سوی کل اهالی محل انجام می شد و غالبا هدایای تیرک سری را خانم ها اهداء می کردند.
