روستای گلستان – غار و دژ نظامی زیر زمینی
روستای گلستان در فاصله 12 کیلومتری شهرستان نیر و 4 کیلومتری جاده نیر اردبیل قرار گرفته است. دارای طبیعی سر سبز و باصفا و آب هوای خنک و معتدل در تابستان و بهار و پائیز می باشد اما آنچه این روستا را در بین روستاهای دیگر ممتاز کرده وجود غاری در دامنه جنوبی کوه نسبتاً بلندی موسوم به قروقچی داغی که نقش مهمی در زندگی مردمان دوران باستان در مواقع عادی و حمله دشمن داشته است، بررسی سفالهائی با لعاب قرمز رنگ و نخودی و ظروف سفالی حاوی غذا و قطعات اعضای گوسفند و غیره بیانگر سنت تدفین قبل از اسلام و استقرار طولانی در دوران تاریخی قبل از اسلام می باشد.
این غار و دژ نظامی زیر زمینی احتمالاً از متعلقات یک قلعه دوران تاریخی در روزهای مبادا و تسخیر قلعه بدست دشمن بوده است. غار و پناهگاه دارای مدخل هائی می باشد که تنها ورود از مدخل غربی آن میسر می باشد. بطور کلی این غار و پناهگاه نظامی دارای تالاری به ابعاد 18 متر طول و 4 متر عرض و ارتفاع 70/1 الی 80/1 می باشد. این تالار دارای فضایی مستطیل شکل و سقف قوسی شکل است. در این مجموعه 10 اتاق معمولی که دارای تاقچه هایی جهت قرار دادن وسائل روشنایی و سکوهایی جهت گذاشتن سایر وسایل است. همه اتاقها دارای ورودی تونلی شکل هستند که همانند سقف اتاقها قوسی بیضی شکل دارند ورودی اتاقها به عرض 70 الی 80 سانتیمتر و ارتفاع 80 الی 90 سانتیمتر و دارای حاشیه و قاب بندی قوسی شکل هستند به عمق حدود 20 سانتیمتر جهت نصب و نگهداری درب می باشند. برخی از این اتاقها دارای تونلهای مواصلاتی به سایر اتاقها می باشند و برخی نیز بن بست می باشند. عرض اتاقها معمولاً حدود 3متر و طول آنها از 3 تا 10 متر متغیر است. این مجموعه دارای 9 عدد تونل مواصلاتی که برخی از این تونل ها طولانی و برخی کوتاه می باشند. تونل ها به ندرت دارای مسیر مستقیم و هم سطح هستند بلکه عمدتاً دارای مسیر سراشیبی و سرازیر منتهی به اتاقها می باشند.(( یکی از نکات جالب در اتاق شماره 10 مطابق نقشه)) است که (( یک شگرد مهندسی نظامی در زمینه استتار و اختفاء می باشد، زیر در داخل اتاق که حدود 10 متر طول دارد چندین تاقچه بزرگ در جدارهایش کنده شده است. که در داخل این اتاق دقیقاً در گوشه ناپیدای کف تاقچه دهانه چاهی تقریباً به قطر 50 سانتیمتر وجود دارد که خود ورودی یک فضای نسبتاً وسیع و مستقل را تشکیل می دهد. ورودی آن با چنین اوصافی مطلقاَ در دید نیست و سعی گردیده است که درست خارج سطوح کف و جداره های اتاق اصلی فضاهای لازم کنده شود بطوریکه نه با راه رفتن و نه با معاینه دیوارها نتوانند به لحاظ ارتعاش و تولید صدای خاص جای این فضای مخفی را مشخص نمایند) در داخل این پناهگاه نظامی زیر زمینی 7 عدد چاه شناسائی گردیده که برخی از آنها چاههایی جهت به دام انداختن مهاجمان احتمالی برخی نیز مدخل گذرگاههایی به منظور کنترل نمودن و نیز سخت نمودن راه نفوذ کنندگان احتمالی کنده شده اند. عمق چاههای منفرد حدود 3 متر و عمق چاههای گذرگاه حدود 2 متر است همه این چاهها دارای طرح و اندازه تقریباً یکسانی می باشند که با قرار دادن در پوش مخصوص از بیرون و داخل در مواقع لزوم بسته می شده است. شکل این چاهها همگی گنبدی شکل که اجازه بیرون آمدن را به فرد نمی دهد
و در مواقع عادی نیز به عنوان انبار می توانسته کاربرد داشته باشد. این پناهگاه نظامی زیر زمینی بیانگر هوشمندی و مهارت فوق العاده پدید آورندگان آن در روزگار باستان است. ورودی های باریک که تنها منبع نور‌گیر آن می باشند، فضای تاریک داخلی همچنین وجود چاههای منفرد با کاربرد تله ای شکل آن و سایر فضاهای کشف نشده آن استفاده از آن را برای بازدید کنندگان بدون افراد آشنا به محل و تجهیزات ایمنی و روشنائی مشکل می نماید ولی با توجه به اهمیت و عظمت این مجموعه کنده شده در دل زمین لزوم تهیه نقشه راهنما، تأمین روشنایی داخلی و تلاش در جهت کشف و شناسائی همه فضاهای کنده شده را ضروری می نماید تا علاوه بر اینکه موجب کشف واقعیت های بیشتری در خصوص این مکان باستانی خارق العاده خواهد شد. سبب استقبال گردشگران و محققان و علاقمندان بسیاری از این پناهگاه استثنائی خواهد گردید.
