گردشگری مذهبی دیرپا‌ترین نوع گردشگری در جهان است. از هزاران سال پیش مردم نقاط مختلف جهان به منظور زیارت اماکن متبرکه و دیگر مناسک مذهبی سفر می‌کردند. در دین اسلام نیز سفر با مناسک مذهبی گره خورده است. یکی از مهم‌ترین اعمال مذهبی یک فرد مسلمان حج است که درواقع نوعی گردشگری محسوب می‌شود. از طرف دیگر در فرهنگ ایرانی و شیعی زیارت اماکن متبرکه نقش بسیار مهم و پررنگی دارد. از دیرباز بسیاری از مردم برای زیارت و سیاحت به شهرهای مذهبی سفر می‌کردند. جالب است بدانید شیراز بعد از قم و مشهد سومین شهر مهم مذهبی در ایران است. اگر بسیاری برای زیارت به مشهد یا قم می‌روند، قسمت جنوبی ایران و مناطق مرکزی شیراز مرکز گردشگری مذهبی است.
شهر شیراز از قدیم به دلیل وجود مساجد بزرگ و اماکن متبرکه منسوب به ائمه شیعیان نقش مهمی در گردشگری مذهبی داشته، به صورتی که به‌عنوان سومین شهر مذهبی ایران مطرح بوده است. نکته قابل توجه در مورد شیراز این است که این شهر برای گردشگری مذهبی جاذبه‌های بسیاری دارد که به نوعی پیونددهنده فرهنگ و هنر ایرانی با تاریخ مذهبی شیعه هستند. اماکن زیبایی که به‌عنوان زیارتگاه و مسجد ساخته شده‌اند با معماری چشم‌نوازشان هر گردشگری را به خود جلب می‌کنند. همین موضوع موجب رونق گردشگری مذهبی در شهر شیراز شده است. البته در این میان باید به برخی کمبود‌ها نیز فهرست‌وار اشاره کرد. متاسفانه به دلیل کمبود امکانات رفاهی در اطراف این اماکن مذهبی و همچنین نا‌مناسب بودن راه‌هایی که منتهی به این اماکن می‌شوند یا کمبود پارکینگ، هنوز ظرفیت‌های کامل این گردشگری مذهبی محقق نشده، با این وجود در سال‌های اخیر گردشگری مذهبی در شهر شیراز رونق تازه‌ای گرفته است، به‌خصوص که بسیاری از گردشگران فرهنگی یا خارجی که شاید علایق مذهبی هم نداشته باشند برای آشنایی با معماری و سبک‌های زیبای هنری در این اماکن به دیدار از اماکن مذهبی شیراز می‌پردازند.
آستان مقدس حضرت سیدعلاءالدین حسین
به غیر از شاه‌چراغ چند زیارتگاه دیگر نیز در شیراز وجود دارد. مثلا در بخش جنوب شرقی شیراز حرم حضرت سیدعلاءالدین حسین که برادر شاه‌چراغ بوده است، واقع شده که تزیینات چشمگیری از کاشی‌کاری و گنبدسازی تاریخی در آن دیده می‌شود. همچنین آرامگاه علی بن حمزه بن موسی الکاظم یکی دیگر از مقاصد گردشگری مذهبی در شیراز است که در خیابان حافظ و در نزدیکی رودخانه خشک واقع شده است. آرامگاه علی بن حمزه در دوره دیلمیان و به‌دست امیر عضدالدوله دیلمی احداث و در دوره تیموریان بخش‌هایی از آن مرمت
شده است.
مسجد اتابک
در کنار مسجد عتیق، مسجد تاریخی جالب توجه دیگری نیز وجود دارد که پس از مسجد جامع عتیق، قدیمی‌ترین مسجد شیراز محسوب می‌شود و در گذشته به آن مسجد اتابک می‌گفتند، اما متاسفانه در سال‌های اخیر چندان به آن توجه نشده و نیاز به بازسازی اساسی دارد. باوجود این‌که سالانه گردشگران زیادی برای دیدن مساجد قدیمی و تاریخی شیراز ازجمله همین مسجد به این شهر می‌آیند، وضع کلی مسجد چندان مناسب نیست و لزوم یک برنامه بازسازی مدون برای این بنای ارزشمند کاملا احساس می‌شود.
مسجد جامع عتیق
این مسجد کهن‌ترین و قدیمی‌ترین مسجد شهر شیراز است. این بنای تاریخی و قدیمی هم به نام مسجد جامع عتیق معروف است و چون در گذشته نماز جمعه در آن اقامه می‌شده به مسجد جمعه یا مسجد آدینه نیز مشهور است. این مسجد که بنا به روایت‌هایی از قدیمی‌ترین مساجد باقی مانده شهر شیراز بوده، بسیار جالب توجه است. برخی بر این اعتقاد هستند که این مسجد قبلا زیارتگاه زرتشتیان بوده، به صورتی که بنای زیرین آن متعلق به دوره قبل از اسلام است و بعد‌ها تغییر کاربری داده و تبدیل به مسجد شده است. این مسجد کهن‌ترین مسجد جنوب کشور هم است. مسجد عتیق از شرق به حرم شاه‌چراغ وصل شده است. البته از داخل صحن حرم شاه‌چراغ نیز دوراهی به این مسجد وجود دارد و این دو را به هم متصل می‌کند. در هزار سال اخیر چند بار به این مسجد حمله شده و متاسفانه بار‌ها آن را ویران کرده‌اند، اما درنهایت در سال ١٣١٥ مسجد عتیق به وسیله خیرین و مردم و البته با همکاری اداره باستان‌شناسی تعمیر و بازسازی شده، اما متاسفانه در سال‌های اخیر چندان به این مسجد تاریخی رسیدگی نشده است. از ویژگی‌های این مسجد این است که در میان صحن آن اتاق مکعبی قرار دارد که دورتادور آن را ایوانی که حدود دو متر است احاطه کرده است. نام این اتاق خدای‌خانه یا بیت‌المقدس است. برخی از مردم به آن بیت‌المصحف و دروازه زمان نیز می‌گویند. این اتاق مکعبی دارای چهار ستون گرد و مناره است که جلوه خاصی به آن بخشیده است. ساختمان مسجد از قدیم در قلب بافت تاریخی شهر شیراز قرار گرفته بود. مسجد یک بنای مرتفع دارد که چندین حجره و شبستان دارد. یک بخش زیبای این مسجد طاق‌نمای بلندی است که به «طاق مروارید» معروف است. مسجد ٦ در ورودی دارد. در شمالی «دروازه امام» نام دارد که یک کتیبه زیبا در بالای آن قرار دارد.
در دوران بازسازی مسجد عقیق شبستان بزرگ و جدیدی به آن اضافه شده است که یک منبر ١٢پله‌ای از جنس آهن و سنگ‌مرمر دارد. از دیگر جلوه‌های خاص این مسجد محراب زیبای آن است. روی دیوارهای محراب ١٣آیه و حدیث نبوی به وسیله کاشی و با خط ثلث و نسخ نوشته شده است، البته در سال‌های اخیر قرار بود اداره اوقاف و امور خیریه فارس، شهرداری و میراث فرهنگی با یک بودجه میلیاردی مسجد را بازسازی کنند که هنوز به سرانجام نرسیده است. درواقع نیاز است یک مرمت اساسی ازجمله در کف‌ساز و کف‌فرش رواق غربی، شبستان ضلع‌شمالی و شبستان قاضی‌الحاجات صورت بگیرد.
آستان‌مقدس حضرت شاه‌چراغ
شاه‌چراغ شاید اصلی‌ترین مکان مذهبی شهر شیراز است. شهرت آن از دیگر مکان‌های مذهبی این شهر بیشتر است. این مکان حرمی است که بنا به اعتقاد مردم شیعه ایران آرامگاه احمد بن موسی کاظم، پسر ارشد امام موسی کاظم است. در کنار وی همچنین محمدبن موسی، برادر امام رضا(ع) مدفون است.
بنا به روایت‌های موجود این فرد با پیوستن به امام‌رضا(ع) در راه سفر به خراسان بود که به دست ماموران مأمون خلیفه عباسی در شهر شیراز به شهادت رسید و در همان جا دفن شد. بعد‌ها برای گرامیداشت یاد وی آرامگاهی ساخته شده که اکنون معروف به شاه‌چراغ است و بسیاری از زائران و گردشگران هر ساله از آن دیدار می‌کنند.
ساختمان این آرامگاه و حرم در دوره اتابکان فارس در قرن ششم هجری قمری ساخته شده است و نکته قابل‌توجه این است که گنبد و بارگاه آن چنان کاشی‌کاری‌های زیبایی دارد که خودش برای چند ساعت می‌تواند یک گردشگر خارجی را مسحور خود کند.
داخل حرم با آینه‌های ریز رنگین تزیین شده که جلوه‌ای خاص به آن بخشیده است؛ این آینه‌کاری‌ها به سبکی هنرمندانه بوده است. در دل این آینه‌کاری‌ها با انواع خطوط فارسی و عربی، آیات و ادعیه به زیبایی نوشته شده است. بسیاری از گردشگران خارجی ساعت‌ها وقت خود را در بازدید از این تزیین‌ها که به وسیله آینه و کاشی صورت گرفته است، می‌گذرانند.
ساختمان حرم، شامل یک ایوان بزرگ در جلو آن است که از هر چهار طرف حرم را در برگرفته و هر کدام از آنها شاه‌نشین دارد، در قسمت غربی هم یک مسجد ساخته شده است. ضریح اصلی حرم در شاه‌نشین زیر گنبد واقع شده که از جنس نقره است. حیاط حرم شاه‌چراغ دو در اصلی دارد؛ ورود و خروج از آن صورت می‌گیرد که شمالی و جنوبی هستند. سردر بزرگ آنها کاشی‌کاری شده است.
در وسط حیاط، حوض بزرگی ساخته شده است که فواره‌های زیبایی دارد. حیاط حرم در فصول بهار و تابستان سرسبز و پر از گل و گیاهان زیباست. حرم شاه‌چراغ علاوه بر اینها دارای دو در فرعی است، یکی از این در‌ها به سمت بازار حاجی باز می‌شود و در دیگر به مسجد جامع عتیق می‌رسد. دورتادور حیاط، اتاق‌هایی دو طبقه برای استفاده طلاب و مجاوران وجود دارد که کاشی‌کاری‌های زیبایی هم دارد.
ستون‌های حرم از جنس آهن است که توسط چوب‌های نفیس رویان پوشانده شده است. منبت‌کاری‌های زیبایی در گوشه‌گوشه حرم دیده می‌شود که مورد توجه هر بازدیدکننده‌ای است. شاه‌چراغ که در نزدیکی میدان احمدی شهر شیراز واقع شده است و هر ساله هزاران زائر و صد‌ها گردشگر خارجی از آن دیدار می‌کنند، اصلی‌ترین مکان گردشگری مذهبی شهر شیراز محسوب می‌شود.
در اطراف و نزدیکی شاه‌چراغ امکانات خوبی همچون هتل‌ها و رستوران‌ها، مراکز انتظامی، دفتر پست و مخابرات وجود دارد. دسترسی به شاه‌چراغ آسان است از هر نقطه شهر شیراز به هر کسی بگویید آدرس را به شما می‌دهد. در ضمن شاه‌چراغ کتابخانه و موزه هم دارد که می‌توانید از آنها دیدن کنید.
