رکسانا خوشابی؛ کارشناس ارشد مشاوره
نمی‌دانم شما هم فیلم‌های قدیمی می‌بینید یا نه؟ فیلم‌هایی که در آنها پادشاهان بزرگ، امپراتوران یا فرماندهانی مقتدر کشورگشایی‌های بسیاری داشتند، اما به خاطر زیاده‌خواهی، پول و طلای بیشتر یا به خاطر عشق یک زن، یک شبه پادشاهی و حتی جان خود را از کف داده‌اند.
حتی فرمانروایانی بوده‌اند که به دلیل کمی غفلت و ناهشیاری، سرزمین خود را فدا کرده‌اند و البته، پادشاهی که نتواند خود و امیال خود را مهار کند، چگونه می‌تواند از عهده اداره یک سرزمین برآید یا بر اقلیم‌های دیگر غلبه کند؟
داستان این پادشاهان، داستان انسانی است که تخت پادشاهی آسمانی‌اش را تسلیم نفس خود می‌کند؛ نفسی که تسلط بر آن کلید تسلط بر همه چیز است.
اما از نفس، زیاد گفته و شنیده‌ایم. اینکه نفس، جوهری است لطیف که انواع مختلفی دارد. برخی می‌گویند بر سه نوع است: اماره، لوامه و مطمئنه و در برخی دیدگاه‌ها آمده که هفت نوع نفس وجود دارد، به نام نامیه، نباتیه، هستیه، یوانیه، ناطقه، قدسیه و الهیه. در این میان عده‌ای هم معتقدند قرآن و روایات، نظر به حالات نفس دارند و مراتب و درجات نفس را بازگو می‌کنند نه آنکه واقعا انسان دارای چندین نفس و روح باشد.
اما تقریبا همه صاحب‌نظران معتقدند که شفای نفس، مقدمه کمال و رشد انسان است و تا زمانی که حجاب‌ها، چهره جان را پوشانده‌اند، روزنه‌ای برای نفوذ فیض و برکات خداوند، درون ایشان وجود ندارد. به همین دلیل لازم است پیش از هر کار دیگری، به اصلاح نفس خود اقدام کنیم.
با آنکه علمای طریقت، منازل زیادی را برای اصلاح نفس قائل هستند و برخی از این منازل را دشوار می‌دانند، در اینجا و در حد حوصله مقاله، به‌راه‌های ساده‌تر برای مهار و سلامت نفس اشاره می‌کنیم.
مکانیزم تحریک نفس
یکی از راه‌های مهار نفس، شناخت مکانیزم تحریک و ارضا شدن نفس است؛ یعنی اینکه دقیقا ببینیم چه اتفاقی می‌افتد که نفس‌مان در پی هوس می‌رود. عمدتا مکانیزم به این صورت است که محرکی از بیرون، نفس ما را تحریک می‌کند و نفس می‌خواهد چیزی را به دست بیاورد یا کاری را انجام بدهد یا... و خلاصه به دنبال ارضای خود می‌رود.
اگر این مکانیزم، شناخته و با دقت مشاهده شود، به‌تدریج برای فرد مسخره و پیش‌پا افتاده جلوه می‌کند که به آسانی خود را اسیر قدرت نفسش کرده و به دنبال آن، به این طرف و آن طرف کشیده شود؛ یعنی با دیدن یا برخورد با یک محرک بیرونی، به این طرف و آن طرف کشیده شود یا با یک هوس، روند زندگی و کارهای عادی خود را مختل کند.
- عاقبت نفس‌پروری
روش دیگر،مشاهده و دنبال کردن تجربه دیگران است، اینکه آنها با دنبال کردن خواسته‌های نفس، به کجا رسیده‌اند و عاقبت‌شان چیست؟ مگر هر راه رفته‌ای را دوباره باید رفت؟ دقت، مشاهده، دنبال کردن راهی که نفس‌پروران بزرگ پیموده و جایی که بدان رسیده‌اند قدرت مهار نفس را به ما می‌دهد. این قدرت، ریشه در آگاهی جدیدی دارد که به دنبال «مشاهده» حاصل شده است.
- قربانی کردن نفس
روش بعدی، روش فدا کردن و قربانی کردن نفس برای به دست آوردن چیزی بزرگ‌تر است؛ یعنی ما هوس‌ها را قربانی می‌کنیم تا چیزی بزرگ‌تر به دست آوریم. خصوصا اگر هوس را در راه رسیدن به خدا قربانی کنیم، کارایی این روش چند برابر می‌شود.
بدین ترتیب که از هوس‌ها و از خواسته‌های نفس می‌گذریم تا بتوانیم در راه رسیدن به خدا و نزدیک شدن به او گامی برداریم.
- غلبه بر نفس در نه مرحله
روش دیگری که در برخی از کتب بدان اشاره شد، شامل چند منزل است. در منزل اول تمرکز بر ترک عادات بد و توبه است که با این کار، شخص با توبه حقیقی، به ترک عادات ناپسند اقدام می‌کند. در منزل دوم، با عزم جزم و توکل، تصمیم خود را محکم می‌کند و در واقع خود را به خدا می‌سپارد، در منزل سوم، مراقبه می‌کند؛ یعنی متوجه اعمال خود است تا در همه حال به آنچه عزم و عهد کرده پایبند بماند...
برای خواندن بخش دوم- سلامت نفس؛ یک گام موثر تا پادشاهی- اینجا کلیک کنید.
