تقسیم بندی موسیقی خراسان
1. موسیقی کردی شمال خراسان که شامل شهرهای درگز ، قوچان ، شیروان ، مشهد ، اسفراین می شود .
2. موسیقی ترک های خراسان ( کلا آذربایجانی های مقیم خراسان )
3. موسیقی شهرهای جنوب خراسان ( بیرجند ، قاین ، طبس ، فردوس ، کاشمر ، گناباد )
4. موسیقی طوایف بلوچ مقیم خراسان (سرخس )
5. موسیقی شهرستان های مرکزی خراسان ( خراسان شرقی ) که شامل شهرهای فریمان ، تربت جام ، تربت حیدریه ، تایباد و خواف است .
در میان شهر های ذکر شده ، موسیقی شمال خراسان ، یعنی قوچان ، و جنوب خراسان ، یعنی تربت جام و بیرجند از همه معروف ترند .
موسیقی بیرجند به دو بخش تقسیم می شوند : الف ) موسیقی ریتم دار ب ) موسیقی کشیده و با متر آزاد .
در میان هفت دستگاه موسیقی سنتی ایران ، دستگاه شور اصیل ترین آنهاست . بخش عمده ی موسیقی های نواحی ایران ، به ویژه موسیقی خراسان ، در دست گاه شور و دشتی اجرا می شود .
در موسیقی ریتم دار این منطقه ، وزن های 5/8 یعنی ریتم لنگ بیش تر مورد توجه است و این نشان دهنده ی مانوس بودن مردم این منطقه با این وزن است که البته در موسیقی سیستان و افغانستان نیز معمول است .
در ترانه های جنوب خراسان ، با اشعار دو بیتی ، آهنگی را با ملودی ساده ای ، اغلب در مایه ی شور و با ریتم های مختلف 6/8و 5/8 می خوانند و باهمان ملودی و کمی متفاوت برگردان آن را ، که شعری قدیمی است ، همگی با هم هم سرایی ، یا به بیان خودشان پی خوانی می کنند .
به طور کلی در اجرای موسیقی های محلی همه ی کسانی که دور هم جمع هستند شرکت می کنند و این یکی از مشخصات اجرای موسیقی محلی است که با کف زدن یا پی خوانی کردن ، شور و تاثیر موسیقی را بیش تر می کنند . آهنگ هایی که با ریتم به اصطلاع لنگ اجرا می شود حالت عرفانی و سنگین تری دارد و این نشان دهنده ی ویژگی عارفانه ی مردم و تاریخی این سرزمین است . گله از یار سخنان عاشقانه ، دوستی ها ، دردل های زندگی ، وضع محصول و… محتوای این اشعار را تشکیل می دهد .
موسیقی شمال خراسان
شمال خراسان از شرق محدود می شود به سرخس و از غرب دره گلستان یعنی در غرب بجنورد از شمال کلات نادری و باجگیران ، از جنوب هم تا شهر سبزوار می رسد و شامل شهرهای درگز ، قوچان ، شیروان ، و بجنورد می شود .
مردم ساکن شمال خراسان از سه قوم کرمانج ( کرد ) ترک و فارس تشکیل شده اند . مرمان کرد شمال خراسان در طی جند صد سال مهاجرتشان به این ناحیه ، هماره زندگی پر از فراز و نشیب همراه با جنگ داشته اند و این موضوع در حزن و اندوه آهنگ هایشان کاملا نمایان است .
نوعی موسیقی حماسی معروف ، هرای ( فریاد ) در این منطقه اجرا می شود .تم و درون مایه ی آوازهای هرای به علت درگیری های سالیان متمادی با دشمنان ( ترکمن ها ، ازبک های عثمانی ، مغولان ) حالت حماسی و رزمی پیدا کرده است .
شعرهای عرفانی در این منطقه قالب های خاصی دارد و مصراع های طولانی تر از ترانه های معمول است . ترانه های معمولی هشت هجایی است در حالی که اشعار عرفانی از چهارده هجا به بالاست . در این منطقه ترانه های عاشقانه و شادتری نیز یافت می شود که پر از احساسات زیبا و پرشور پسران و دختران جوان است و با الهام از زیباهای طبیعت سروده می شود . گاهی که بر سر راه عاشق و معشوق مشکلاتی و موانعی هست با سوز و گداز عاشقانه و آه و فغان توام می شود .
گروه های هنری شمال خراسان
1. عاشق ها عاشق به گروهی اطلاق می شود که با ساز و آلات موسیقی خویش آهنگ های شاد یا محزونی می نوازند .سازهای عاشق ها عبارتند از دهل ، سورنا ، قدشمه ، کمانچه ، عاشق ها امتیازات ویژه و جایگاه خاصی در ادبیات قومی کردهای خراسان دارند .
2. بخشی ها ، کسانی هستند که توانایی سرودن اشعار و خلق آهنگ های ابتکاری دارند . ساز این گروه فقط دو تار است . این گروه با احترام به محافل شادی و عروسی دعوت می شوند . به این علت به آنها بخشی گفته می شود . که کارشان هنری است و با شعر و شاعری در ارتباط است و این هنر را بخششی از جانب خداوند در حق خود می دانند .
3. لوطی ها ساز این گروه فقط دایره است . لوطی ها روستا به روستا ، کوه به کوه و ایل به ایل می گردند و هم چون رسانه های گروه اخبار را در قالب شعر به گوش همه می رسانند . کار لوطی ها سرودن تصنیف های شادو طنز آمیز است . این گروه از طبقه ی مرفه و آدم های خسیس و حسود انتقاد می کنند .
4. چوپانان و مردان چادر نشین : که ساز موسیقی آنها فقط (نی هفت بنده ) لسا . مردم نواحی شمال خراسان به موسیقی بیش از غذاهای روزانه اهمیت می دهند و به همین علت گروههای هنری گوناگون در میان آنها پیدا شده است .
