احمد پنجه‌پور
وکیل پایه یک دادگستری
Ahmad.panjehpour@gmail.com
معمولا سوانح ریلی کمتر اتفاق می‌افتند؛ به همین خاطر سفر با قطار به عنوان یکی از امن‌ترین اشکال سفر و گردشگری محسوب می‌شود. البته این نسبت را باید با میزان سوانح رانندگی که در ایران سالانه بیش از بیست هزار نفر را به کام مرگ می‌کشاند، مقایسه کرد. سیستم‌ها و دستگاه‌های ناظر بر واگن‌های حمل و نقل ریلی به گونه‌ای برنامه‌‌ریزی می‌شوند که اصولا تصادف یا سانحه‌ای رخ ندهد. با این‌همه این اتفاق بعضا به‌وقوع می‌پیوندد و با توجه به تعداد زیاد افرادی که قطارها حمل می‌کنند، هرگونه تصادف به سادگی می‌تواند به یک فاجعه و حادثه دردناک تبدیل شود؛ چنان‌که چند صباحی پیش از این، یک سانحه ریلی موجب از دست رفتن تعدادی از هموطنانمان شد.
یک نهاد ویژه
در‌ایران بنابر پیشنهاد وزارت راه در سال 86، آیین‌نامه اجرایی کمیسیون‌های جلوگیری از سوانح راه آهن تصویب شد. با توجه به تخصصی بودن علل و دلایل سوانح ریلی در خطوط راه آهن، قرار شد نهادی خاص، این وظیفه را داشته باشد. کمیسیون سوانح برای پیشگیری از سوانح احتمالی، تهیه دستورالعمل‌ها و مقررات عملیاتی و اجرایی و نظارت بر اجرای آنها و رسیدگی به تقاضای تجدیدنظر نسبت به آرای صادره در کمیسیون‌های سوانح ناحیه‌ای تشکیل می‌شوند. بنابراین در‌این خصوص بدوا کمیسیون‌های سوانح ناحیه رسیدگی می‌کنند و چنانچه نظر کمیسیون مورد اعتراض قرار بگیرد، کمیسیون عالی سوانح، رسیدگی را آغاز خواهد کرد و نظر او نهایی خواهد بود. کمیسیون جلوگیری از سوانح راه آهن مستقر در نواحی (کمیسیون سوانح ناحیه) با عضویت مدیرکل یا معاون فنی ناحیه و پنج نفر خبره در هر یک از رسته‌های ناوگان، سیر و حرکت، خط و ابنیه فنی، علائم و‌ایمنی با پیشنهاد مدیر کل ناحیه و تایید کمیسیون عالی سوانح راه آهن برای یک دوره دو ساله قابل تمدید انتخاب می‌شوند.
شرح وظایف
کمیسیون وظایف منحصربه‌فردی را در رسیدگی به سوانح خواهد داشت؛ اولا اعضای کمیسیون پس از گزارش هر حادثه مکلفند بلافاصله در محل حاضر شوند و کروکی تهیه کنند و علل و عوامل وقوع آن را بررسی کنند. در‌این خصوص ممکن است از شاهدان یا افراد دخیل در سانحه تحقیقاتی را به‌عمل آورند. در صورتی که سوانح ریلی منجر به قتل یا جرح شود، نماینده نیروی انتظامی راه‌آهن نیز باید همراه کمیسیون اعزام شود. همچنین چنانچه مدیریت سانحه خارج از توان و ظرفیت راه آهن و به عبارتی تبدیل به بحران شده باشد، باید بلافاصله مقامات مسوول محلی را مطلع کنند. وظیفه دوم اعضای کمیسیون این است که پس از تکمیل تحقیقات ضمن تشکیل جلسه با حضور کلیه اعضا، خسارات وارده اعم از اینکه به افراد باشد یا به خطوط و بناهای فنی و تاسیسات، تبیین و مسوول یا مسوولان میزان آن را اعلام کنند. نظریه‌ای که کمیسیون خواهد داد با اکثریت آرا معتبر خواهد بود. در صورتی که آرا متساوی باشد تصمیم رئیس کمیسیون ملاک عمل است. اگر سوانح ریلی منجر به قتل یا جرح شود یک نسخه از نظریه کمیسیون سوانح ناحیه به نیروی انتظامی راه آهن ارسال می‌شود و او به‌عنوان ضابط دادگستری مکلف است نظریه کمیسیون را به همراه پرونده قضایی به دادگستری محل ارسال کند.
اما اینها تنها وظایف کمیسیون نیستند. کمیسیون باید پیشگیری از سوانح را نیز در دستور کار خود قرار دهد. به‌این شرح که هرماه باید از کلیه خطوط، تاسیسات، تجهیزات و عملیات در محدوده ناحیه خود بازدید و علاوه‌بر ثبت ایرادها، یک نسخه از گزارش آن را به دبیر کمیسیون ارائه کند. اعضای کمیسیون باید از رفع نواقص در بازدیدهای بعدی مطمئن شوند. اگر مسوول سانحه از کارکنان راه آهن باشد، مدیر کل ناحیه باید مراتب را ضمن ابلاغ به مسوول یا مسوولان، به هیات‌های رسیدگی به تخلفات اداری اعلام کنند و اگر مسوولیت متوجه شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی یا پیمانکاران باشد، نظریه کمیسیون به آنها ابلاغ می‌شود. هر یک از مسوولان حادثه که به نظر کمیسیون اعتراض داشته باشند، می‌توانند ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ مراتب اعتراض کتبی خود را به ناحیه راه‌آهن اعلام کنند. در این صورت پرونده به کمیسیون عالی سوانح راه آهن ارسال می‌شود. نکته قابل توجه اینکه در بسیاری از موارد ممکن است اساسا پرونده در مراجع قضایی رسیدگی شود. در‌این موارد، نظریه کارشناسی موثر و قانونی تنها نظریه کمیسیون فوق‌الذکر است و البته اصحاب دعوی می‌توانند به نظریه جهت رسیدگی در کمیسیون عالی اعتراض کنند.
چنانچه اشاره شد، اعضای کمیسیون عالی، شامل معاون بهره‌برداری و سیر و حرکت راه‌آهن و پنج نفر خبره در امور ناوگان، سیر و حرکت، خط و ابنیه فنی و علائم و‌ایمنی با پیشنهاد مدیرعامل راه‌آهن و تایید وزیر راه هستند. جلسات با حضور کلیه اعضا رسمیت می‌یابد و نظریه کمیسیون با اکثریت آرا معتبر خواهد بود. نظریه کمیسیون غیرقابل اعتراض است و این نظریه یا نظریه کمیسیون نواحی (در صورت عدم اعتراض) به‌عنوان نظریه کارشناسی ملاک عمل است. اما این مورد تنها وظایف کمیسیون عالی نیستند؛ کمیسیون موظف به تهیه دستورالعمل‌ها و اصلاح مقررات برای ارتقای ایمنی و ایجاد روش واحد عملیات ریلی در راه آهن است. همچنین باید دستورالعمل‌های مورد نیاز را برای جلوگیری از تکرار حوادث مشابه صادر کند و این حوادث را به‌طور کامل و دقیق مورد بررسی و تحلیل قرار دهند.
