جلیل مرداسنگی
به شاخه‌ای از صنعت گردشگری که در آن گردشگران به دیدار از باغ‌های گیاه‌شناسی و باغ‌های دارای اهمیت تاریخی و فرهنگی می‌روند، «باغ گردشگری» گفته می‌شود. ایران به‌واسطه پیشینه غنی تاریخی، مملو از باغ‌هایی همچون باغ ارم شیراز، باغ فین کاشان، باغ شازده کرمان، باغ دولت آباد یزد و چهلستون اصفهان است. باغ‌های مذکور از مکان‌های ویژه‌ای هستند که برای توریست‌های ورودی و داخلی جذابیت‌های خاصی دارند و به‌عنوان جاذبه‌های توریستی این شهرها به‌شمار می‌آیند. باغ گیاه‌شناسی کلکسیونی زنده از گیاهان بومی و غیربومی است که نباتات مختلف را در آن گرد‌آوری و به‌طور طبیعی از آنها نگهداری می‌کنند؛ مکان‌هایی که نقش مهمی در زمینه نگهداری وکشت گونه‌های نادر گیاهی و آشنا ساختن مردم به اهمیت و لزوم حفاظت از گیاهان را برعهده دارند. از باغ‌های گیاه‌شناسی معتبر کشور می‌توان به باغ‌های گیاه‌شناسی تهران، تبریز، مشهد، نوشهر، کاشان، یزد، همدان و باغ گیاهان دارویی فیروز اشاره کرد.
نمونه قشمی
در جزیره قشم نیز باغ‌ها قدمتی دیرینه دارند و تولید و صادرات محصولات باغی از نخستین پیشه‌های مردم این دیار بوده است. اقلیم و وضعیت خاص آب و هوایی باعث طراحی و ابداع شکل خاصی از باغ‌ها در جزیره قشم شده است. روش‌ها و سازه‌های مرتبط با ذخیره آب و فنون آبیاری، روش‌ها و ابزار باغ‌داری و درخت‌کاری، طراحی خاص پرچین‌ها و انتخاب نوع درخت‌هایی که کاشته می‌شود همگی نشات گرفته از دانش بومی مردم این جزیره برای هماهنگی با طبیعت در جهت توسعه پایدار است. تا چند دهه قبل، غالب روستاهای جزیره قشم توسط نخلستان‌ها، باغ‌ها و مزارع احاطه می‌شدند. باغ‌هایی سرشار از انبوه نخیلات و درختان بومی که توسط آب باران ذخیره‌شده در پشت سدهای خاکی و چاه‌های موجود در باغ سیراب می‌شدند. امروزه پس از خشکسالی چند ساله باغ‌ها به بهانه‌های متعدد تخریب و تغییر کاربری داده می‌شوند؛ به‌طوری‌که از آن باغ‌های متعدد، تعداد اندکی باقی مانده‌است. برای رونق باغ گردشگری در جزیره‌ی قشم لازم است برخی از این باغ‌ها که سرشار از گونه‌های مختلف گیاهی بومی هستند در جهت ایجاد باغ گردشگری مرمت شوند. در باغ‌های مورد نظر می‌توان انواع نخیلات، درختان و گونه‌های گیاهی موجود در قشم را نگهداری و پرورش داد و در طراحی این باغ‌ها با استفاده از مصالح، معماران و بنایان بومی از الگوهای معماری بومی و همچنین نمادها و المان‌های بومی سود برد.
همچنین با احیای باغ گیاه‌شناسی کنونی، ایجاد باغ گیاهان دارویی، باغ میوه‌های گرمسیری و… می‌توان جاذبه‌های متنوعی را فراهم آورد. رونق باغ گردشگری در جزیره قشم باعث شناسایی، احیا و حفاظت از گونه‌های گیاهی بومی در خطر انقراض و همچنین میراث مادی و معنوی و دانش بومی مرتبط با باغ و سازه‌های آن خواهد شد. از لحاظ اقلیمی نیز این باغ‌ها باعث کاهش درجه حرارت، تعدیل دما، تصفیه هوا، جلوگیری از فرسایش بادی و آبی خاک، بهسازی محیط‌زیست و فراهم کردن شرایط زندگی سالم‌تر برای استفاده نسل‌های بعدی خواهد بود. از طرفی دیگر احیای این باغ‌ها باعث ایجاد انگیزه در روستاییان برای عدم تخریب و تغییر کاربری باغ‌ها و سازه‌های ارزشمند درون آن می‌شود. باغ گردشگری علاوه بر افزودن بر جاذبه‌های گردشگری جزیره قشم رونق گردشگری روستایی را نیز در پی خواهد داشت.
