جنگل هیرکانی بازمانده دوره سوم زمین شناسی و غنی از نظر گونه‌های بومی و باستانی است. در حالی که اکثر نقاط اروپا و سیبری این جنگلها قادر به بقاء در مقابل سرما نبودند، به دلیل اقلیم معتدل‌تر حاشیه دریای خزر جنگل هیرکانی در این منطقه به حیات خود ادامه داد و برخی گونه ها به تدریج بومی این جنگلها شدند. در حال حاضر 150 گونه بومی (آندمیک) درختی و بوته‌ای در جنگل هیرکانی وجود دارد که شمشاد ( Buxus hyrcana) و انجیلی(Parrotia persica ) از این جمله‌اند.
از نظر جغرافیای جنگل، جنگل های خزری شمال ایران، به طور کلی جزء جنگل های سبز تابستانی یا جنگل های پهن برگ خزان کننده به شمار می آیند که دارای جنگل های مدیترانه ای نیز می باشد که به جنگل های هیرکانی مشهورند.
جنگل های خزری به صورت نوار باریک و بلندی روی دامنه شمالی سلسله جبال البرز ظاهر شده است. طول این نوار حدود 800 کلیومتر و عرض آن بین 20 تا 70 کیلومتر در نوسان است. جنگل های شمال ایران از آستارا شروع و تا دره گلیداغی بجنورد ادامه می یابد.گسترش عمودی آن از سطح دریا شروع و تا ارتفاع حداکثر 2800 متر ادامه می یابد.
مساحت این جنگل ها در اوایل قرن جاری، دهه 20 به 6/3 میلیون هکتار بالغ برآورد شده است. با شروع بهره برداری تجاری از جنگل های مزبور و همچنین چرای مفرط و قطع بی رویه، این سطح دائما رو به کاهش نهاده است. به طوریکه امروزه حدود 9/1 میلیون هکتار جنگل در این منطقه باقی مانده که از این مقدار فقط 2/1 میلیون جزء جنگل های مرغوب و تجاری محسوب میشود.
Exif_JPEG_PICTURE
جنگل های شمال از نظر تعداد گونه درختی و درختچه ای جزء جنگل های غنی از گونه محسوب می شوند و تقریبا 80 گونه درختی(به طورعمده پهن برگ) و 50 گونه درختچه ای به صورت طبیعی در این جنگل ها یافت می شود.
جوامع جنگلی ناحیه رویشی هیرکانی:
1-جوامع جلگه و ارتفاعات پایین (عمدتا بلوط شمشادستان , توسکاستان , توسکا لرگستان , جامعه انجیلی)
2-دامنه های متوسط (عمدتا انجیلی ممرزستان , بلوط ممرزستان)
3-دامنه های مرتفع (راشستان و راش – ممرزستان)
4-جوامع ارتفاعات فوقانی و مرز جنگل (شامل گونه های غالب اوری , لور , سرو سابینا و کامونیس).
جوامع راش – مشهورترین و گسترده ترین گونه درختی جنگلهای کوهستانی شمال – کلیماکس بخش وسیعی از جنگلهای هیرکانی را به خود اختصاص داده اند.
از مشهورترین درختان آن می توان راش، بلوط، توسکا، ممرز، افرا، انجیلی، نارون، زبان گنجشک، گیلاس وحشی، بارانک، سرخدار، نمدار، شمشاد، لرگ، لیلکی، خرمندی، آزاد، انجیر و… را نام برد.از درختچه های این جنگلها نیز ازگیل، زالزالک، زغال اخته، الوچه وحشی، انار، جل، خاس، کوله خاس، سیب وحشی و… قابل ذکر هستند.
چهره متفاوتی از این جنگلها نیز در اذربایجان شرقی و در منطقه ارسباران به چشم میخورد که به عقیده برخی جنگلشناسان مستقلا با نام جنگلهای ارسباران در طبقه بندی جنگلهای ایران یاد می شود.
اقلیم شمال ایران در حقیقت یک اقلیم نیمه مدیترانه ی است که دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است. میزان بارش سالانه به طور متوسط 1000 میلی متر است که بیشترین آن در قسمت های غربی و کمترین آن در نواحی شرقی است. به طور متوسط میزان بارندگی از غرب به شرق کاهش می یابد، حداکثر میزان بارش اندازه گیری شده در حدود 2000 میلی متر و حداقل 600 میلی تر در سال می باشد. پراکنش بارندگی در طول سال کاملا منظم نیست. بیشترین مقدار بارندگی در فصول بهار و پاییز و کمترین آن در تابستان است. طول دوره خشکی نیز از غرب به شرق افزایش می یابد. به طور متوسط طول دوره خشکی در غرب یک ماه، مناطق مرکزی 2 ماه و در قسمت های شرقی گاهی به 3 ماه در سال نیز می رسد. درجه حرارت متوسط سالانه یین 15 تا 18 درجه سانتی گراد است. میانگین گرمترین ماه سال بین 28 تا 35 درجه و سردترین ماه سال بین 1 درجه بالای صفر تا 4 درجه زیر صفر می باشد.
جوامع حیوانی در جنگل های هیرکانی:
1- پرندگان:
گنجشک سانان، سار، دارکوب، اردک نوک پهن که در پائیز مهمان جنگل های هیرکانی است، قرقاول خزری گونه در حال انقراض، کبک، بلدرچین، کبوتر جنگلی، قرقی، شاهین، قوش، دال (کرکس)، عقاب، جغد، اردک اره (اردک خاکستری یا مرمری هم گویند)
2- پستانداران و چهارپایان:
مرال، شوکا، کل و بز در اکثر نقاط منقرض شده به جز بخشی در پارک ملی گلستان و جنگل های هیرکانی آمل، پلنگ، گرگ، گراز، خرس قهوه ای (رنگ قهو ه ای مایل به حنائی داره شدیدا دارای چشمانی ضعیف ولی داری حس بویایی و شنوائی قوی هستش، روباه سر دم سیاه (مختص جنگل های هیرکانی)، شغال، سمور، خارپشت (جوجه تیغی)، چوله (تشی)، خرگوش، موش جنگلی، گورکن، گربه وحشی، جنگل های هیرکانی آمل زیست گاه و محل کشف اسبچه خزر (کاسپین) نیز می باشد.
منبع:اکولوژی بوم شناسی Ecology
