محوطه باستانیِ «سَرمشهد» که به اعتقاد برخی «بزرگترین شهر ساسانی – اسلامی استان فارس» نامیده می‌شود، چند سالی است که به مکانی برای رفت و آمد حفاران غیرمجاز تبدیل شده و کشاورزان با سکونت در نزدیکی این محوطه، آب سفره‌های زیرزمینی ان را استفاده می‌کنند.
به گزارش ایسنا، محوطه‌ی باستانی «سَرمشهد» در شهرستان کازرون در استان فارس، با نامِ ساسانی «کَلی کوهه» شاید دست‌کم تا 10 سال پیش مشکلات زیادی برای تخریب یا از بین رفتن تاریخ و منابع آبی در منطقه نداشت، اما این روزها به گفته‌ی یک دوستدار میراث فرهنگی استان فارس، بیش از 60 گودبرداری غیرمجاز در سراسر این شهر ساسانی به چشم می‌خورد.
حفاری‌های گسترده غیرمجاز بر روی تپه های باستانی شهر سرمشهد،
تهدیدی جدی برای این شهر است
*با تلمبه از 100 متری زمینِ تاریخی آب می‌کِشند
سیاوش آریا، دوستدار میراث فرهنگی استان فارس در گفت‌وگو با ایسنا با بیان این‌که پُشته‌های تاریخی و کاروانسرای بهرام و دژهای (قلعه) موجود در این شهر تاریخی با آسیب‌هایی از سوی حفاران غیرمجاز رو به روشده است، ادامه می‌دهد: کشاورزان با کندن چاه‌های غیرمجاز آب یا استفاده از تلمبه با بیش از 100 متر در درون این شهر باستانی و در چندین نقطه، آسیب‌های بزرگی را به آن وارد و بخشی از هویت آن را خَدشه‌دار کرده‌اند که آن تهدیدی جدی برای محوطه‌ی باستانی «سَرمشهد» محسوب می‌شود.
او توسعه‌ی زمین‌های کشاورزی و به زیر کِشت بردن این شهر ساسانی از سوی کشاورزان، هموارسازی و تسطیحِ تپه‌ها و پُشته‌های تاریخی درون محوطه از سوی کشاورزان به ویژه در بخش شمالی و شمال شرقی، نبود توجه و رسیدگی از سوی سازمان میراث فرهنگی، نبود آموزش در میان روستاییان و کشاورزان برای چگونگی برخورد با این محوطه‌ی تاریخی را از مهمترین مشکلات موجود در منطقه می‌داند.
این جاده روی محوطه باستانی کشیده شده
یک‌جا نشینی عشایر، «سرمشهد» را تهدید می‌کند
رضا نوروزی، عضو هیات علمی پژوهشکده باستان‌شناسی در گفت‌وگو با ایسنا، این نوع مشکلات را مختص به استان فارس و منطقه «سرمشهد» نمی‌داند و می‌گوید: توسعه کشاورزی، جاده‌سازی و ساکن شدن عشایر از حدود یک دهه پیش به این طرف مهمترین مشکلاتی است که منطقه تاریخی «سرمشهد» را تهدید می‌کند.
او با بیان این که مردم در مجاورت محوطه‌های تاریخی که در گذشته به صورت موقت در آنجا حضور داشته‌اند، مستقر می‌شوند و میراث فرهنگی فقط می‌تواند براساس قوانین عمل کند، می‌افزاید: منطقه «سرمشهد» در شهرستان کازرون یک منطقه بسیار وسیع در حوزه میراث فرهنگی است که تلاش‌های زیادی برای حفاظت از آن انجام می‌شود. نیروی یگان حفاظت منطقه را به طور دائم سرکشی می‌کنند، اما با این وجود نیاز به فراهم شدن شرایط و امکانات بیشتر در منطقه هست.
وی در ادامه به وجود مشکلات اعتباری و نیروی انسانی در دولت برای برطرف کردن این نوع مشکلات اشاره می کند و می‌گوید: با این وجود میراث فرهنگی تمامی تلاش خود را در زمینه رفع مشکلات به کار گرفته است.
این باستان‌شناس، یک‌جا نشین شدن عشایر، گسترش سکونت آن‌ها به سمت بناهای تاریخی و از سوی دیگر تغییر شغل‌شان از دامداری به کشاورزی و مشاغل دیگر و سرانجام استفاده از منابع آب زیرزمینی برای توسعه کشاورزی را باعث بروز مشکلات برای آثار تاریخی می‌داند و بیان می‌کند: فرونشست‌های متعدد در دشت‌ها و مناطق از عواملی است که برخی از مناطق در محوطه‌های تاریخی استان فارس را با مشکلات جدی مواجه کرده است که برای برطرف کردن این مشکل نیاز به کمک ارگان‌های دیگر داریم.
سفال‌های پراکنده در محوطه‌ی شهر باستان سرمشهد
نمی‌توانیم صد درصد جلوی مردم را بگیریم
نوروزی جاده‌سازی، گسترش طرح‌های روستایی و اقدامات کشاورزی در سطح استان با توجه به نیاز رو به افزایش مردم به زمین و آب را از عمده‌ی مشکلات می‌داند و بیان می‌کند: در نقاطی مانند حوزه دشت مرودشت تلاش کردیم مجوز حفر چاه یا کف‌شکنیِ (افزایش عمق چاه‌های قدیمی) چاه‌های قدیمی را لغو کنیم، اما چون زندگی مردم به این منابع آبی وابسته است نمی‌توانیم به طور صددرصد جلوی این اقدامات را بگیریم. در این شرایط برای مردم، آثار تاریخی در حدی که برای متولیان میراث فرهنگی اهمیت دارد، دارای اهمیت نیست. در واقع برای مردم تامین احتیاجات اولیه زندگی از طریق کشاورزی اولویت بیشتری دارد.
کشت‌هایی که بر روی شهر باستانی انجام گرفته است
وی با اشاره به برگزاری همایشی در چند سال گذشته توسط یکی از باستان شناسان علاقه‌مند در محوطه «سرمشهد» با هدف آشنایی و فرهنگ‌سازی بین مردم منطقه، بیان می‌کند: این موضوع به آگاهی مردم کمک کرد و اقدامات دیگری از این دست باید تداوم یابد.
او با اشاره به انجام حفاری‌های قاچاق در نقاط مختلف کشور از سوی برخی افراد اظهار می‌کند: نمونه‌ای از این حفاری‌ها در سرمشهد رخ می‌دهد، اگر حتی یک منطقه نظامی را در نظر بگیریم باز هم به هر نحوی می‌تواند در بخشی از آن مشکلاتی به وجود آید. حال باید فکر کنیم که چطور در یک محوطه 600 هکتاری می‌توانیم جلوی هر نوع حفاری یا بروز هر آسیب و مشکلی را بگیریم.
وی همچنین با اشاره به برنامه‌ریزی‌هایی که برای تعیین حریم محوطه «سرمشهد» در دست اقدام است، ادامه می‌دهد: به دلیل هزینه‌های بالا هنوز موفق به تکمیل این پروژه نشده‌ایم، در این شرایط نخست باید اعتبارات لازم را تهیه کنیم.
او همچنین درباره امکان ایجاد پایگاه میراث فرهنگی در محوطه‌ی تاریخی و وسیع «سرمشهد» تاکید می‌کند: ایجاد پایگاه میراث فرهنگی در منطقه سرمشهد با توجه به کمبود امکانات با محدودیت‌هایی روبرو است.
لوله‌های آب که از چاه‌های زیرزمینی برای آبیاری زمین‌های کشاورزی
به سراسر محوطه باستانی کشیده شده‌اند
نخست باید به اولویت‌های تاریخی بپردازیم
نوروزی با اشاره با رایزنی‌هایی که میراث فرهنگی استان فارس در دو حوزه حفاظت و میراث فرهنگی برای محوطه‌های تاریخی استان فارس به خصوص این مناطق مشکل‌دار داشته است، اظهار می‌کند: معمولا مکاتباتی در این زمینه‌ها انجام می‌شود، آن‌ها نیز براساس اعتبارات خود به ما کمک می‌کنند. اما در مناطقی مانند سرمشهد یا نقاط مشابه به دلیل محدود بودن پرسنل با مشکلاتی این چنینی مواجه هستیم، بخشی از محوطه‌های بسیار مهم در گذشته به عنوان اولویت‌های میراث قلمداد شده است.
او از جمله‌ی این مناطق اولویت دار را تخت جمشید و پاسارگاد می‌داند که هنوز در زمینه حریم و مالکیت با مشکلاتی مواجه هستند و تاکید می‌کند: معتقدیم قطعا باید مشکلات این محوطه‌های تاریخی و جهانی را برطرف کنیم و در عین حال به رفع مشکل سایر محوطه‌ها نیز توجه داشته باشیم که این اقدام نیازمند همکاری مردم و همه‌ی دستگاه‌های ذیربط است.
«سرمشهد» کجاست؟
به گزارش ایسنا، شهر باستانی «کَلی کوهه» یا «سرمشهد» در 75 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان کازرون و شش کیلومتری روستای سَرمشهد جای دارد. این شهر باستانی در یک دشت هموار و گُسترده (وسیع) در میان دو رشته کوه و با نزدیک به 600 هکتار است که از بازمانده‌های این شهر باستانی می‌توان به «کوشک بهرام» و «دژ دختر» (به زبان بومی قیزقلعه) اشاره کرد.
مصالح این شهر باستانی که 16 اسفند 1384 به شماره‌ی 14500 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، از گچ و سنگ است. در بخش جنوبی شهر یک تپه‌ی طبیعی با ارتفاع 25 متر و دارای«تُل نقاره‌خانه» قرار دارد و در بخش جنوب شرقی این محوطه یک سازه‌ی چهارگوش است که از سنگ و گچ ساخته شده است. این سازه در برگیرندۀ یک حیاط مرکزی و مجموعه فضاهای معماری در پیرامون آن است. بخشی از این سازه دو اَشکوبه (طبقه) بوده است که در چند سال گذشته تخریب شده است.
