در ساخت فضای موزه ها ،طراحی فضاهای نمایش وانبارها و همچنین انتخاب سیستم نگهداری ،تاثیر عوامل صوتی خارج و داخل بنا را باید مورد توجه قرار داد
امواج صوتی با ارتعاشهایی که دارند یکی از عوامل اثرگذار بر آثار واشیاء موزه ای و ابنیه تاریخی هستند. امروزه با رشد و پیشرفت تکنولوژی انواع آلودگیهای موثر بر محیط زیست و انسان افزایش یافته است ولی برخی ازاین آلودگی ها نظیر آلودگی هوا به دلیل داشتن اثرات قابل مشاهده و مستقیم بیشتر مورد توجه قرار می گیرند تا آلودگی هایی نظیر آلودگی صوتی واثرات دراز مدت آنها بر آثار و اشیاء، بنابراین منابع اندکی در این خصوص وجود داشته و امکان مطالعه محدود است.
تعریف صوت
صوت موجی است مکانیکی که از ارتعاش اجسام بوجود آمده ودر محیط های مادی منتشر می شود. .امواج صوتی انرژی منبع ارتعاش را با خود منتقل می کنند ،این انتقال انرژی اگر در هوای اطراف مولد انتشار یابد به نام هوابرد و اگر علاوه بر هوای محیط بر اجسام سخت نیز اثر کند و آنها را به ارتعاش درآورد، به نام کوبه ای خوانده می شود.
درصوت نیز همانند امواج دیگر پدیده هایی چون بازتاب، جذب، عبور، پراش ، شکست و تداخل رخ می دهد و سرانجام انرژی صوتی منتشر شده توسط ارتعاشات در اثر عواملی چون جذب شدن توسط اجسام ،اصطکاک و مقاومت هوا ،ذرات معلق در هوا و …. تبدیل به صورتهای دیگر انرژی می شود .عواملی چون جنس محیط انتشار ، شکل و فرم محیط ، میزان تخلخل و به طور کلی وضعیت اجسامی که صوت با آنها برخورد می کند ،دما ،جهت وسرعت باد ،شکل ارتعاشات صوتی ،شدت فبسامد ودامنه صوت از عواملی هستند که در این پدیده موثرند
تعریف ارتعاش
ارتعاش نوسان مکانیکی حول یک نقطه تعادل است .ارتعاش ممکن است مانند حرکت آونگ متناوب یا مانند حرکت چرخ خودرو روی مسیر ناهموار تصادفی باشد.
تعریف آلودگی صوتی
در اثر ارتعاش مولکول های هوا و تغییرات مداوم فشار، صوت بوجود می آید. این امواج شکلی از امواج مکانیکی هستند که بصورت طولی در هوا منتشر می شوند .امواج مکانیکی می توانند بصورت فرکانس های متفاوت در محیط منتشر شوند، اما محدوده فرکانس های قابل درک برای انسان بین ٢٠ تا ٢٠ هرتز را فراصوت / ٢٠ هرتز می باشد. امواج کمتر از ٢٠ هرتز را مادون صوت و امواج بیش از بیست هزار هرتز را فراصوت گویند.
درصورتیکه بخواهیم وضعیت آلودگی صوتی محیطی را مورد ارزیابی فنی قرار دهیم، لازم است آه چهار مرحله کاملا مجزا را طی نمائیم، این مراحل عبارتند از:
١- شناسایی منابع آلودگی صوتی
٢- اندازه گیری صدا
٣- ارزشیابی با استانداردهای معتبر
٤- اقدامات کنترلی در صورت بالاتر بودن از حد آستانه های مجاز
میزان شدت و فرکانس اصوات با استفاده از دستگاه ترازسنج صوتی بصورت کمی اندازه گیری شده و می توان وضعیت آلودگی صوتی نقاط مختلف را با استانداردهای معتبر صدا مقایسه و مورد ارزشیابی قرار داد . پس از مقایسه میزان صدای موجود با استانداردهای مطرح صدا در صورتیکه ترازهای صوتی کمتر از آستانه های مجاز باشد، مشکل خاصی وجودندارد . اما در صورتیکه میزان شدت ترازهای صوتی فراتر از آستانه های مجاز باشد بایدبا ارایه رویه های اصلاحی در جهت کاهش شدت صدا و کنتر آن اقدام نمود.
منابع آلودگی
عمده ترین منابع سر و صدا در محیطهای شهری ناشی از وسایل حمل می باشد. که شامل حمل و نقل جاده ای، هواپیماها و قطارها می باشند.
آلودگی صوتی ناشی از وسایل حمل و نقل جاده ای شامل موتورسیکلت، ماشینهای سواری، ماشینهای سنگین و نیمه سنگین) سهم عمده ای در تولید آلودگی صوتی شهرها دارند.
از منابع دیگر سر و صدا در جوامع شهری می توان به فعالیت های صنعتی، فعالیتهای ساختمانی و تجهیزات و دستگاه های موجود در محیط زندگی و منزل نظیر تاسیسات حرارتی وبرودتی،آسانسورها و موتورهای برق اشاره نمود که هر یک سهم مشخصی را در تولید آلودگی صوتی زیست محیطی دارند.
روشهای کنترل و کاهش آلودگی
جهت کنترل و کاهش آلودگی صوتی روش های مختلفی وجود دارد که در زیر خلاصه ای از آنها آورده شده است:
جهت کنترل آلودگی صوتی باید سه مرحله مدنظر قرار گیرد:
١- کاهش و کنترل صدای منبع تولید آننده صوت
٢- کاهش و آکنترل صدا در مسیر انتشار صوت
٣- کاهش وکنترل صدا در محل دریافت صوت
مرحله اول مربوط به تولید کنندگان وسایل حمل و نقل، خودروسازان و بطور کلی سازندگان تجهیزات می باشند که باید قوانین اجرا کردن استاندارد ساخت تجهیزات و اجبار اجرای آن توسط دولت تدوین شود.
در مرحله دوم و سوم هم باید قوانین خاصی در خصوص پیمانکارانی برای ساختمانهای کنار منابع سر و صدا تدوین شود. از جمله راهکارهای کاهش وک سر و صدا در زیر آمده است:
– تبدیل به احسن نمودن خودروهای فرسوده
بعلت قدیمی و یا فرسوده بودن خودروها صدای تولیدی از اجزای مختلف آنها مثل موتور ، اگزوز و سیستم انتقال نیرو در حد بالایی قرار دارد. به عبارتی چنانچه خودروهای قدیمی با خودروهای جدید جایگزین گردند علاوه بر کاهش آلودگی هوای منتشره از آنها میزان صدای تولیدی نیز در حد قابل توجهی کاهش می یابد.
یکی از راه های مناسب جهت جلوگیری از انتشار صدا به نواحی مجاور خیابانها استفاده از دیواره هایی است که دارای جنس، طول، شکل،ارتفاع و طراحی ویژه می باشند.
مصالح مورد استفاده در ساخت و طراحی این دیواره ها در مقدار کاهش صدای آنها تاثیر بسیار زیادی دارد.
– استفاده از پوشش گیاهی
پوشش گیاهی اگر دارای ارتفاع کافی، عرض و تراکم مناسب باشد می تواند صدای ناشی از ترافیک بزرگراهها را کاهش دهد . استفاده از پوشش گیاهی علاوه بر کاهش صدا، اثرات روانی مطلوبی نیز در بر دارد و برای ایجاد یک پوشش گیاهی نیاز به فضای زیاد می باشد.
– استفاده از آسفالتهای متخلخل
در خصوص تماس سطح تایر با سطح جاده عوامل موثر در ایجاد صدا، شکل آج و نوع لاستیک ماشین، همچنین نوع و قدمت آسفالت مورد استفاده مهم می باشد. هر چه سطح جاده هموارتر و دارای تخلخل بیشتری باشد صدای تولیدی کمتر خواهد بود.
– عایق بندی ساختمان ها
در حالت کلی مواد جاذب صوتی میزان تراز صوت را کاهش می دهند و برای ساختمانها می توان از مصالح مناسب جهت جذب صوت دریافتی یا انعکاس آن از سطح ساختمان استفاده کرد.
انرژی صوتی در مواد نرم ودارای تخلخل زیاد بصورت موثری جذب می شوند در حالیکه برای انعکاس، از مصالح سخت و فشرده استفاده می شود. در خصوص عایق بندی ساختمانها می توان از پنجره های دو جداره که درزبندی آن بصورت کامل انجام شده است استفاده کرد.
دیوارهای آجری عایق های صوتی بسیار خوبی هستند ولی در جذب صوتی بسیارضعیف می باشند و با ترکیب یک مانع با چگالی بالا می توان در کاهش بیشتر سر و صدا در ساختمانها استفاده کرد.
بررسی اثرات تخریبی صوت بر آثار و اشیاء
آسیب پذیری اجسام با جذب انرژی صوتی بوقوع می پیوندد، تمامی مواد کم و بیش امواج صوتی راجذب می کنند . منظور از جذب صوت دریافت انرژی مکانیکی ناشی از ارتعاش ذرات وتبدیل آن به صورتهای دیگر انرژی است که در این رابطه ضریب جذب صوتی مواد که عبارت است از : انرژی صوتی منعکس شده /انرژی صوتی وارد شده نقش مهمی دارد که مواد از لحاظ تغییرات ضریب جذب به سه دسته کلی مواد متخلخل ،پوسته ها وکاوک ها یا محفظه های تو خالی تقسیم می شوند.
خصوصیت مشترک مواد متخلخل شبکه خلل و فرج موجود درآنهاست که باعث تبدیل انرژی می شود وبسته به ضخامت و میزان تخلخل ،مقدار جذب در آنها تغییر می کند .
انجام واکنشهای شیمیایی و تسریع آنها با استفاده از امواج فراصوتی که دارای توانهای بالای انرژی هستند در آثار و اشیاء اتفاق می افتد .توانایی امواج فرا صوتی در تاثیرات شیمیایی از طریق عمل حفره زایی است ،به طوریکه با عبور امواج از محیط ،نیرو وارد شده ودر اثر فشردگی وانبساط مولکولها مرتبا تغییر کرده و در شرایطی فاصله خالی یا حفره ایجاد می شو د .در تاثیر بر روی آثار تاریخی امواج صوتی تولید شده از منابع مختلف که دارای بسامدهای پائین تر از امواج فراصوتی هستند نیز در طولانی مدت وبا تاثرات مداوم و پیاپی منجر به یک سری تغییرات شیمیایی ودر نتیجه تخریب وزوال آثارمی شود .به علاوه تاثیر آلودگی های هوا ،اثرات فتوشیمیایی،بارانهای اسیدی و واکنشهای شیمیایی دیگر می توانند باوجود امواج صوتی تشدید گردند.
به طور کلی ازآنجایی که بیشترین تخریب در آثار موزه ای ناشی از آلودگی صوتی توسط ارتعاشات ناشی از سیستم های نگهداری اشیاء مثل سیستم های متحرک یا کشویی ،تاسیسات حرارتی و برودتی ، دستگاههای تهویه و … ایجاد می شود .بنابراین در ساخت فضای موزه ها ،طراحی فضاهای نمایش وانبارها و همچنین انتخاب سیستم نگهداری ،تاثیر عوامل صوتی خارج و داخل بنا را باید مورد توجه قرار داد ودر موزه های تبدیلی نیز مداخلات و احداث تاسیسات جدید می بایست با رعایت اصول خاص در طراحی ونگرشی ویژه به طبیعت بنای قدیمی واشیاءموجود درموزه باشد.
منبع : سایت اوشیدر
