«روستای گُل»، مرکز دهستان براکوه، روستایی از توابع بخش جلگه ماژان شهرستان خوسف، واقع در استان خراسان جنوبی است که بر اساس سرشماری سال 1385 مرکز آمار ایران، جمعیت آن بالغ بر 230 خانوار و 650 نفر بوده است. وجه تسمیه روستای گل برگرفته از عواملی مانند خوش آب و هوا بودن منطقه، خاک حاصلخیز و رویش انواع گل‌های معطر، محصولات زراعی و باغی و سکونت قبیله ای به این نام در منطقه است. گفته می‌شود روستای گل حدود چند قرن پیش جمعیتی بسیار بیشتر از جمعیت خوسف را در خود دیده است، چرا که از لحاظ آب و هوا و میزان آب های زیر زمینی وضعیت بهتری نسبت به آن داشته است؛ ولی به خاطر دور بودن از مسیرهای ترابری و خشکسالی های پی در پی و عدم توجه حاکمان به صنعت کشاورزی، جمعیت آن در طول تاریخ رو به افول بوده است. سابقه تاریخی این روستا را می‌توان از روی بناهای تاریخی که هنوز بقایای آن وجود دارد، فهمید. به گفته افراد سالخورده این روستا، انگلیسی‌ها و روس‌ها در این مکان رفت وآمد داشته‌اند و هنوز هم بقایای کاروانسراهایی که در آن توقف و استراحت می‌کرده‌اند، وجود دارد. قدمت روستای گل به قبل از اسلام برمی گردد. در ابتدا این روستا پایین دست کوه قرار داشته و سپس به محلی که اکنون «باغ علیشاه» نام دارد منتقل شده و با گذشت سالیانی دور هم به محل فعلی انتقال یافته است. روستای گل با طول جغرافیایی 59٫1685653 درجه و عرض جغرافیایی 32٫6877509 درجه، (32 درجه و41 دقیقه و 12ثانیه شمالی، 59 درجه و10 دقیقه و0 ثانیه شرقی) در فاصله مستقیم 22 کیلومتر و فاصله ارتباطی 75 کیلومتر از بیرجند و 35 کیلومتری خوسف قرار دارد. در اطراف آن روستاهایی همچون چهکند، شهرستانک، رومنجان، زنوک و … قرار دارند. روستای گل به لحاظ جغرافیایی در کوهپایه جنوبی رشته کوه باقران واقع است و دشتی نسبتاً بیکران و روستاهای بی شمار و متعدد از چشم اندازهای روستاست. این روستا، خوش آب و هوا، کوهستانی و با موقعیت عالی و یکی از مناطق سرسبز و دارای باغ‌های میوه و محصولات متنوع است. از دیگر خصوصیات روستا، وجود قنوات بزرگ و طولانی به نام‌های پرج، پرجو، دره، سراب و… است. متناسب با آب و هوای آن شغل بیشتر افراد کشاورزی، باغداری و سبزیکاری است و محصولات زراعی اصلی گندم، جو، زعفران، ارزن، عدس و نخود می‌باشد. در کنار اینها محصولات باغی مثل بادام و گردو و میوه‌هایی مانند توت، زرد آلو، آلو، شفتالو، انگور، انجیر، انار، سیب و… پرورش می‌یابد. اغلب میوه‌های این روستا به صورت خشکبار عرضه می‌شود. روستای گل از نظر کشاورزی، محل تولید محصولات باغی، غلات، حبوبات آبی و دیمی، گلخانه‌ای و غیره‌است و 5 قنات معتبر به نام‌های پرچ، پرچو، دره، استینج، سراج و غسالخانه با میزان آب دهی بالا دارد. این روستا از جمله روستاهای خراسان جنوبی است که از سال های کهن مهد دانش و مجهز به مراکز آموزشی بوده است و مدرسه طلاب آن زبانزد خاص و عام است که سال‌های سال روحانیان در آن درس خوانده اند. به صورت رسمی از سال 1312یکی از اولین دبستان‌های شهرستان بیرجند در این روستا دایر شده و قبل از انقلاب نیز دارای مدرسه راهنمایی و دبستان بوده است. از اماکن تاریخی و مذهبی روستای گل می‌توان به «مسجد جامع» اشاره کرد که قدمتی چند صد ساله داشته و دارای ماذنه و شبستانی زیباست و ثبت آثار ملی شده است. از لحاظ سبک معماری جزو نمونه های قابل توجه در منطقه به شمار می‌آید. این بنا شامل سر در ورودی، دهلیز شبستان ستوندار، صحن، پایاب و دو ایوان می‌باشد ورودی بنا که از لحاظ معماری و تزئینات وابسته مهمترین و با ارزشترین بخش بنا محسوب می‌شود دارای تزئینات انبوه گچبری و با طرحهای اسلیمی و رسمی بندی می‌باشد. شبستان بنا دارای چهار ستون چهار ضلعی به قطر حدود سیزده سانتیمتر و نه گنبد می‌باشد. در دو طرف جنوب غرب و شمال شرق صحن دو ایوان قرار دارد که دارای قوس کلیل می باشد. براساس سنگ لوح موجود، تاریخ ساخت این بنا سال 1177 هجری قمری است و دو سنگ نوشته مربوط به سال های 1177 و 1191 هجری قمری در ایوان ورودی آن نصب شده‌است. از دیگر آثار تاریخی روستای گل «مزار شیخ شمس الدین خلوتی گلی» است، بنای تاریخی مزار «شیخ شمس الدین» موسوم به «مزار گل» در دامنه تپه‌ای در حاشیه جنوبی روستای گل قرار دارد. این بنا شامل یک ایوان در وسط و دو حجره در دو طرف است. دیوارهای حجره غربی از سنگ ساخته شده و از استحکام بیشتری برخوردار است. این حجره مقبره شمس الدین است و با یک گنبد آجری پوشش یافته است. از تزیینات این بخش می‌توان به کاربندی‌های سنگی فیل پوش‌ها، قسمت بالای طاق نماها و زیر ساقه گنبد اشاره کرد. سنگ نوشته آن مربوط به سال 995 هجری قمری است و در بهارستان آیتی به آن اشاره شده و در کتاب تاریخ سیستان در زمان پادشاهی سلطان حسین بایقرا عارف مشهوری به نام شمس الدین خلوتی در این روستا زندگی می‌کرده که عبادت و اخلاق او زبانزد خاص و عام بوده است. مزار شیخ ابوسعید خلوتی گلی، مزار سلیمان و مزار ملک جبرئیل را از دیگر مکان‌های مذهبی به شمار می‌رود و مردم به این مکان اعتقادات خاصی دارند. حجره شرقی مزار گل، محل دفن «شیخ ابوسعید» بوده و از خشت ساخته شده است. این حجره به دلیل عدم استحکام، آسیب بیشتری دیده است، قسمت‌هایی از ایوان بنا نیز فرو ریخته است. این ایوان در گذشته دارای طاق‌های جناغی بود، ولی امروزه فقط قسمتی از پایه طاق ها که بر روی دیوار حجره غربی قرار دارند، باقی مانده است. بر اساس اسناد مکتوب و سنگ لوحی که در درون مزار قرار دارد، این بنا در دوران تیموری ساخته شده است.
