نارین قلعه یا کهندژ در شهر باستانی میبد بر فراز تپه ای بلند بنا شده و بر تمامی شهر میبد و پیرامون آن دید دارد. کهندژ یا قهندژ نام دژهای کهنی است که در آغاز پیدایش شهرها بنا شده اند. این دژها در پیش از اسلام و بیشتر در دوران ماد، هخامنشی و اشکانی ساخته شده و بناهایی تک و پر تراکم بودند که بر فراز تپه‌های طبیعی یا مصنوعی می‌ساختند.
نارین قلعه یا کهندژ در شهر باستانی میبد بر فراز تپه ای بلند بنا شده و بر تمامی شهر میبد و پیرامون آن دید دارد. کهندژ یا قهندژ نام دژهای کهنی است که در آغاز پیدایش شهرها بنا شده اند. این دژها در پیش از اسلام و بیشتر در دوران ماد، هخامنشی و اشکانی ساخته شده و بناهایی تک و پر تراکم بودند که بر فراز تپه‌های طبیعی یا مصنوعی می‌ساختند. نارین قلعه میبد یک کهندژ است و از بناهای باستانی خشتی بازمانده در ایران است علی رغم گزندهای روزگار هنوز پا برجاست و می‌توان آن را نمادی از هویت تاریخی و فرهنگی استان یزد دانست. پیشینه‌ی دراز نارین قلعه تا آن جاست که هویتی اسطوره ای یافته است به گونه ای که منابع تاریخی سده ی 8 و9هجری قمری نیز آن را با روایت‌های افسانه ای در آمیخته اند. این دژ که مردم میبد آن را «نارنج قلعه» می‌خوانند، در گذشته به «دژ دالان» سرشناس بوده و پیشینیان آن را یکی از مراکز آغازین آبادی نشین در استان یزد دانسته اند.
بخش اصلی و کهن قلعه در بخش بالایی مجموعه قرار دارد. بنا نشان می‌دهد که بارها تعمیر شده است. به نظر می‌رسد که بخش‌های پایین تر را در دوره‌های جدید تر ساخته اند. در حیاط مرکزی دژ، آثار ساخت و سازهای آجری و ساروج نیز دیده شده است. دیوار اصلی دژ را روی یک پلان گرد پی افکنده اند که گرداگرد آن را خندقی پهن فرا می‌گرفته است و بخش بزرگی از آن بر جای است. درگاه اصلی دژ در بلندی دو متری زمین در دیوار بیرونی تعبیه شده بوده است. در و دالان اصلی دژ دارای برج نگهبانی و تأسیسات دفاعی ویژه ای بوده است. نارین قلعه بنا بر گواه‌های موجود و روایت‌ها دارای نظام پیچیده‌ی رفت و آمد زیرزمینی بوده است. دهانه ی شماری از این راهروها هنوز در جای جای دژ پیداست. مردم میبد هنوز این روایت را باز می‌گویند که از این دژ یک راهرو زیرزمینی تا محل آسیاب سنگ سیاه در باختر آبادی بیده در 3 کیلومتری باختر شهر میبد وجود داشته است. شاخص‌ترین اثر بازمانده از شهرسازی قدیم در میبد بنای باستانی نارین قلعه است. این بنا از یک دید بیانگر پیدایش تحول بنیادی در ساختار اقتصادی و اجتماعی و ایجاد مرکزیت سیاسی قدیمی در منطقه می‌باشد. نارین قلعه دارای ارزشهای تاریخی و جغرافیایی و معماری و شهرسازی سیاسی و نظامی و مذهبی و اسطوره ایست.
کهندژ به یک معنی همان است که در یونان باستان اکروپولیس یا اکروپول نامیده می‌شد و دارای این مشخصات بود. نارین قلعه میبد دقیقا یک کهندژ است این ساختمان کهنسال از معدود بناهای باستانی خشتی باقیمانده در ایران است که علیرغم گزندهای زمانه هنوز پایدار مانده و می‌توان آن را نمادی از هویت تاریخی و فرهنگی خطه یزد دانست. به روایتی گفته می‌شود که نارین قلعه قدیمی‌ترین بنای خشتی جهان است که در زمان حضرت سلیمان (ع)ساخته اند. نارین قلعه را از آغاز بر فراز تپه ای بلند بر افراشته اند که بر تمام منطقه میبد اشراف دارد به گونه ای که پیکر قلعه از فاصله‌های بسیار دور دیده می‌شود.
