یکی از شاخص‌های رشد فرهنگی و اعتلای ارزش‌های هر ملتی، بستگی به میزان توجه آن‌ها به حقوق همه‌ی افراد جامعه به‌طور اعم و افراد معلول به‌طور اخص است. در این زمینه نقش والدین در انتقال صحیح این فرهنگ ارزش و اهمیت زیادی دارد. لازم است والدین به فرزندان خود یاد بدهند که چه‌طور با یک کودک معلول رفتار کنند. این مقاله راهنمای مفیدی در این مورد است.
- معلولیت را برای فرزندتان درست تعریف کنید
علیل، محدود به ویلچر، عقب‌مانده، خُل، دیوانه، ضعیف، ناتوان، ناقص، بیمار و بسیاری از واژه‌های نامناسب دیگر، تنها بخشی از کلماتی هستند که ممکن است برخی والدین برای اشاره به یک معلول استفاده می‌کنند. این واژه‌ها می‌تواند در برداشت کودک شما از فرد معلول تأثیر بگذارد. حتماً شما هم شنیده‌اید که معلولیت، محدودیت نیست. این جمله‌ی تکراری اما مهم، باید در تعریف ما از معلولیت گنجانده شود، به‌طوری‌که فرزندمان در تعریف معلولیت، بر ناتوانی و محدودیت تأکید نکند و به یاد داشته باشد که فرد معلول در درجه‌ی اول یک انسان است مانند همه‌ی انسان‌ها. شاید لازم باشد که تعریف معلولیت، انواع معلولیت و ویژگی‌های معلولان را برای فرزندتان توضیح دهید. بالا بردن آگاهی اصلی‌ترین پل ارتباط بین ما و افراد معلول است.
- فرزندتان را ترغیب کنید تا ارتباط برقرار کند
شاید کودک تان از نحوه‌ی برقراری ارتباط با دوست معلول خود نگرانی‌های دارد و شاید هم منتظر همراهی و تائید والدینش برای دوست‌شدن است. از طرفی کودکان معلول، عموما کودکانی تنها هستند که در موقعیت‌های مختلف مانند موقعیت‌های آموزشی، دوستی ندارند. لازم است والدین، فرزند خود را ترغیب کنند تا با افزایش مهارت‌های ارتباطی، به سمت کودک معلول حرکت کند و به دور از دلسوزی و ترحم، با او ارتباط برقرار کند.
- به او یاد دهید تا دوستش را متفاوت صدا کند
شاید شما هم دیده باشید که برخی برای خطاب کردن یک فرد معلول، از الفاظ نامناسبی استفاده می‌کنند مانند سارای یک چشم، علی معلول، الناز خُل و… این‌گونه خطاب‌ها برای کودکان معلول بسیار مخرب و آسیب‌زاست. پس برای فرزندتان خوب این مسئله را توجیه کنید که این‌گونه رفتار مناسب نیست و بهتر است برای خطاب‌کردن دوستش، مانند بقیه رفتار نکند و حتی خیلی خوب است که با تأکید بر توانمندی طرف مقابل، او را خطاب کند مانند سارای هنرمند، علی خوش‌صدا، الناز خوش‌لباس و…
- مهارت همدلی را به کودک خود آموزش دهید
موثرترین اقدام برای بهینه‌سازی روابط کودک تان با افراد معلول، آموزش مهارت همدلی است. همدلی یعنی اینکه فرد بتواند مسائل دیگران را حتی زمانی که در آن شرایط قرار ندارد، درک کند و برای نظرها و احساسات آن‌ها ارزش و احترام قائل شود. برای این منظور، ضمن تأکید بر اهمیت همدلی، سعی کنید با فرزندان خود به صورت بازی و ایفای نقش، تمرین‌هایی با کودک تان جهت انتقال این مهارت انجام دهید. خوب گوش‌دادن به طرف مقابل، درک احساسات طرف مقابل، پذیرش، همراهی و… اجزاء مهارت همدلی است که باید به فرزندتان انتقال دهید. به بیان ساده‌تر باید به او این مهارت را یاد دهید که خودش را جای طرف مقابل قرار دهد. با همین درک همدلانه است که فرزندتان درمی‌یابد فرد معلول، درست مثل خودش احساس دارد؛ بنابراین همان‌طور باید با او رفتار کند که دوست دارد با خودش رفتار شود.
- به فرزندتان یاد دهید که با کودک معلول مشارکت کند
آشنایی فرزندان سالم با محدودیت‌ها و توانایی‌های فرد معلول و شرکت دادن آن‌ها در فعالیت‌ها و کارها براساس ظرفیت و توان آن‌ها، می‌تواند زمینه‌ی ارتباط اثربخش سالم را با کودک معلول فراهم کند. باید به کودک خود توصیه کنید در فعالیت‌های مختلف از قبیل کارهای گروهی یا حتی ورزشی با دوست معلول خود مشارکت و با او در کارهای تیمی متناسب با توانمندی‌هایش همراهی کند. شاید لازم باشد در این زمینه برای او مثال‌های بزنید مثلا «اگر می‌خواهی یک روزنامه دیواری درست کنی، دوست معلول تو می‌تواند در تهیه‌ی گزارش ویژه کمک کند».
- به فرزندتان یاد دهید که از آنان حمایت کند
متاسفانه شاهد این هستیم که در جمع‌های مختلف مانند مدرسه، کودکان معلول، اذیت و آزار می‌شوند. والدین باید آگاه باشند که اگر در جمع فرزندشان، فرد معلولی وجود دارد، فرزند خود را ترغیب کنند که از او حمایت نموده و به دیگران نشان دهند که مراقب فرد معلول هستند.
- چند برنامه‌ی مشترک را برنامه‌ریزی کنید
لازم است همراه با فرزند خود چند برنامه‌ی مشترک برای شناخت بهتر کودکان معلول برنامه‌ریزی کنید مثلا بازدید از مراکز نگهداری از این کودکان، یا بازدید از نمایشگاه توانمندی‌های این کودکان. اگر فرزندتان در مدرسه یا آموزشگاهی که هست، کودک معلولی وجود دارد از او بخواهید تا شما را با هم آشنا کند، با هم یک گردش کوچک داشته باشید و حتی می‌توانید هدیه‌ای بخرید تا فرزندتان به مناسبت خاصی به کودک معلول بدهد.
- رفتار مناسب فرزندتان را تحسین کنید
کودکان نیازمند توجه، حمایت و تحسین هستند. برای تقویت و تثبت رفتارهای سالم و مثبت مانند کمک به افراد معلول، باید فرزند خود را تحسین کنید. وقتی می‌بیند کودکتان در پارک با کودکی معلول در حال بازی است، با زدن یک لبخند و گفتن آفرین، کودکتان را همراهی کنید تا برای تکرار این رفتارها، انگیزه‌ی بیشتری پیدا کند.
تمام این راهکارها زمانی جواب می‌دهد که خودتان هم در برخورد با افراد معلول، الگوی مناسبی برای فرزندتان باشید. وقتی فرزندتان می‌بیند که مادرش در یک مؤسسه خیریه حمایتی عضو است، پدرش در اتوبوس جای خود را به یک فرد معلول می‌دهد، مادرش به فردی که روی ویلچر نشسته در عبور از یک جای سخت کمک می‌کند، پدرش در خرید نان اولویت را به فرد معلولی می‌دهد و… حتما از این رفتارها الگوی مناسبی خواهد گرفت.
همچنین به فرزند خود یاد بدهید:
- در مسائل خصوصی کودک معلول وارد نشود؛ مسائلی مانند علت معلولیت. به او یاد دهید که بهتر است در مورد معلولیت فرد تا زمانی که خودش نمی‌خواهد یا به بحث مرتبط نیست، صحبت نکند.
- به فرزندتان یاد بدهید که کودکان معلول برخی مواقع مجبورند کارها را آهسته‌تر انجام دهند و در این مواقع لازم است که صبر کند و به جای دوستش کار را انجام ندهد.
- به فرزندتان بگوید اگر در برخورد با کودک معلول اشتباه کرد، آرامش خود را حفظ کند و حتما معذرت‌خواهی بکند. نیازی به احساس گناه داشتن یا هول شدن نیست.
- همیشه سعی کند بدون در نظر گرفتن معلولیت، مانند یک فرد عادی با طرف مقابل برخورد کند، مگر در مواردی که معلولیت فرد، باعث ایجاد مشکل خاصی می‌شود.
