سه دانشمند آمریکایی به نام های Jeffrey C. Hall، Michael Rosbash و Michael W. Young به خاطر تلاش هایشان در شناخت مکانیزم های مولکولی کنترل کننده ساعت زیستی بدن، برنده جایزه نوبل پزشکی سال 2017 میلادی شدند.
Hall در نیویورک متولد شده و Rosbash زاده کانزاس سیتی است، هر دوی آنها نیز از محققان دانشگاه Brandeis هستند. Michael Young نیز در میامی متولد شده و در دانشگاه راکفلر کارهای تحقیقاتی اش را انجام داده است.
مراسم معرفی برندگان جایزه نوبل پزشکی امروز در استکهلم برگزار شد و در جریان آن کمیته اعطای جوایز اعلام کرد محققانی که نحوه عملکرد «ساعت درونی» موجودات زنده و اثرگذاری آن بر رفتار و فیزیولوژی بدن را توضیح داده اند، شایسته دریافت این جایزه هستند.
در بیانیه این کمیته آمده است:
کشف این سه نفر نشان می دهد که گیاهان، حیوانات و انسان ها چطور ریتم طبیعی بدنشان را انطباق می دهند تا آن را با تحولات زمین یکسان سازی نمایند.
این سه پژوهشگر که در تحقیقات خود از مگس های میوه کمک گرفتند موفق به کشف ژنی شدند که نوعی پروتئین خاص را در شب افزایش داده و در طول روز پایین می آورد.
طبق گفته این گروه از محققین هرگونه ناهمخوانی در عملکرد این ساعت می تواند منجر به بروز بیماری در موجودات زنده شده و اختلالات بزرگی را به وجود بیاورد. گفته می شود پدیده پرواز زدگی هم که در برخی مسافران و بعد از عبور از محدوده های زمانی رخ میدهد در نتیجه ایجاد ناهمخوانی در این پروتئین است.
پژوهش صورت گرفته در این باره حول سه ژن مختلف به نام های «دوره» یا Period، «بدون زمان» یا Timeless و «زمان دوبرابری» یا doubletime می گردد.
اولین تلاش های صورت گرفته توسط این سه نفر برای کشف سازوکار ساعت زیستی بدن نیز به ساعت 1984 میلادی باز می گردد، یعنی زمانی که Hall و Rosebash مشترکا در دانشگاه Brandeis و Young در دانشگاه راکفلر روی این موضوع کار می کردند و تلاش داشتند ژن «دوره» را که ساعت زیستی مگس های میوه را تحت کنترل دارد، ایزوله نمایند.
کمی بعد Hall و Rosebash نشان دادند که سطح پروتئین رمزگذاری شده توسط این ژن در چرخه 24 ساعته شبانه روز تغییر می کند؛ یعنی در طول روز بالا می رود و در شب ها پایین. فرضیه شان هم این بود که این پروتئین فعالیت ژن دوره را متوقف نموده است.
اما برای این منظور لازم بود که پروتئین یاد شده به مواد ژنتیکی در هسته سلولی مگس میوه برسد که هیچکس نمی توانست بفهمد این اتفاق دقیقا چطور رخ میدهد تا اینکه در سال 1994 میلادی Young ژن ساعتی دیگری را کشف کرد که تحت عنوان «بدون زمان» یا timeless از آن یاد می گردد.
او نشان داد که وقتی پروتئین رمزگذاری شده با ژن timeless نوعی پیوند را با پروتئین انکد شده توسط ژن دوره یا period برقرار می کند آنگاه آن دو می توانند وارد هسته سلولی شوند. وی بعد ها ژن سومی به نام doubletime یا زمان دوبرابری را شناسایی کرد که در واقع تعیین کننده تناوب این اتفاق در طول 24 ساعت شبانه روز است.
کمیته اعطای جوایز در ادامه آورده است:
از زمان کشفیات صورت گرفته توسط این سه نفر، ساعت زیستی بدن به حوزه تحقیقاتی بسیار وسیعی بدل شد که نتایج آن تحقیقات نیز اثراتی ارزشمند روی سلامت انسان ها گذاشت.
جالب است بدانید که پیش بینی ها در رابطه با برنده شدن این سه نفر بسیار ضعیف بود چراکه معمولا به سختی می توان برندگان جایزه نوبل پزشکی را از قبل مشخص کرد.
علت هم این است که کمیته نوبل به صورت کاملا محرمانه اقدام به انتخاب برندگان می کند و حتی لیست نامزدهای احتمالی دریافت کننده جایزه را نیز منتشر نمی کند.
گفتنی است در سال های اخیر نوبل پزشکی به کشفیات گوناگونی در زمینه بیولوژی انسانی تعلق گرفته: از دانشمند ژاپنی که مکانیزم کلیدی سیستم دفاعی بدن در بازیافت بخش هایی از سلول ها و مبارزه با سرطان را کشف کرد تا سه دانشمندی که روی درمان مالاریا کار کرده بودند.
در انتها بد نیست اشاره کنیم که برنده جایزه نوبل فیزیک در روز سه شنبه (فردا)، نوبل شیمی (چهارشنبه) و نوبل صلح جمعه همین هفته اعلام می شود. برنده جایزه اقتصاد آلفرد نوبل (که در زمره جوایز اصلی نوبل قرار ندارد) هم هفته بعد مشخص می گردد.
