جنیس جاپلین؛ پری کوچک غمگین

برترین ها: جنیس جاپلین (Janis Joplin)، خواننده و ترانه‌سرای آمریکایی، در 19 ژانویه 1943در شهر پورت آرتور ایالت تگزاس به دنیا آمد. امروز 29 دی باید تولد 74 سالگی‌اش را جشن می‌گرفت، اما او هم مانند جیم موریسون و جیمی هندریکس 27 سال بیشتر عمر نکردو در روز 4 اکتبر 1970 بر اثر مصرف بیش‌ازاندازه هروئین درگذشت.

 

علاقه زودهنگام جنیس نوجوان به موسیقی بلوز و فولک و شیفتگی‌اش به جنبش ادبی بیت (Beat Generation) او را به سوی محله هیت‌ـ‌اشبری (Haight-Ashbury) سان‌فرانسیسکو، پاتوق مرکزی هیپی‌ها و نماد پادفرهنگ هیپی‌ها در دهه 1960 کشاند، و در آن‌جا راهی برای بیان هنرمندانه احساساتش پیدا کرد. در 17 سالگی از خانه فرار کرد و شروع به آوازخواندن در کلوب‌های هاستن و آستین تگزاس کرد تا خرج سفر به کالیفرنیا را درآورد.

 

در 1965، در بارهای سان‌فرانسیسکو و ونیز کالیفرنیا ترانه‌های فولک و بلوز می‌خواند. یک سال بعد، یعنی در 1966، به گروه سایکدلیک راک «Big Brother and The Holding Company» پیوست که موسیقی ستایش‌برانگیز و باب‌ روز آن توانست صدای فراموش‌نشدنی، سبک بی‌همتا و اجرای جذاب جنیس را بیش‌ از پیش در کانون توجه قرار دهد. باقی هرچه روی داد به تاریخ پیوست.

 

جنیس جاپلین در اواخر دهه 1960، نخست به‌عنوان خواننده اصلی گروه «Big Brother and the Holding Company» (1966-1968) و پس از جداشدن از آن گروه در مقام یک هنرمند تک‌خوان مستقل (1970-1969) با همکاری نوازندگان مختلف زیر نظر خودش (گروه‌هایی که خود جاپلین تشکیل داد، به‌ویژه دو گروه Kozmic Blues Band و Full Tilt Boogie Band) به شهرت گسترده و محبوبیت روزافزون دست یافت و به یکی از «چهره‌ها»ی سرشناس و تکرارنشدنی موسیقی راک و سبک زندگی (ضد فرهنگ) دهه 1960 بدل شد.

 

اجرای باشکوه و پرشور او در «جشنواره بین‌المللی پاپ مونتری» (1967‌‌) کمی بعد او را به پرطرفدارترین چهره و به‌واقع یکی از جذابیت‌های اصلی «جشنواره وودستاک» نیز بدل کرد. جاپلین در طول زندگی بسیار کوتاه و بسیار خلاق‌اش توانست چهار آلبوم استودیویی کامل (دو آلبوم اول با «Big Brothers» و دو آلبوم بعدی را به‌همراه گروه‌های خودش) ضبط و منتشر کند.

 

 

آلبوم «مروارید» (Pearl) یک سال پس از مرگ او در سال 1971 منتشر شد و از قضا پرفروش‌ترین آلبوم سرتاسر فعالیت حرفه‌ای او از کار درآمد.

جنیس در دسامبر 1968 از گروه «Big Brother» جدا شد، و سم اندرو، گیتاریست گروه را هم با خود برد. اوّلین آلبوم تکی او (!I’ve Got Dem Ol’ Kozmic Blues Again Mama) در سال 1969 منتشر شد، و پس از آن همراه با گروه بلوز خود شروع به سفرهای طولانی و اجراهای زنده کرد. تا اواسط 1970 اما پرونده گروه اول را بست و گروه جدید دیگری به نام Full-Tilt Boogie تشکیل داد.

 

جنیس جاپلین به مقام یک اسطوره دست یافت: یک شخصیت به‌ظاهر گستاخ و بی‌پروا اما از درون شکننده و رنجور که صاحب یکی از پرشورترین صداها در تاریخ راک بود. می‌توان گفت که میراث او بیشتر با پرسونای او در پیوند است تا با هنر او به‌عنوان یک موزیسین. الن ویلز روزنامه‌نگار اشاره کرده است که «جاپلین به گروه برگزیده‌ای از چهره‌های مردم‌پسند تعلق داشت که خودشان هم به اندازه‌ی موسیقی‌شان اهمیت داشتند. در میان خوانندگان و نوازندگان راک آمریکایی، او به‌لحاظ اهمیت در مقام تجسم‌بخش اسطوره‌شناسی نسل خود تنها بعد از باب دیلن در رتبه دوم قرار می‌گیرد.»

شهرت جاپلین، فراتر از سبک تکین و نامتعارف خواندن ـ با آن صدای خش‌دار و حرکات جنون‌آمیز ـ به استعداد کم‌نظیرش در اجرا و نوازندگی نیز وابسته بود. شاید ترکیبی از همه این‌ها بود که لقب نخستین «ملکه راک» را برای او به ارمغان آورد. جنیس علاوه بر خواندن به نقاشی، رقص و تنظیم موسیقی هم می‌پرداخت.

 

 

مجله رولینگ استون در سال 2008 نام جنیس جاپلین را در لیست صد هنرمند بزرگ تمام دوره‌ها در رتبه28  قرار داد. او در سال 1995 به تالار مشاهیر راک‌اندرول پذیرفته شد و امروزه همچنان یکی از پرفروش‌ترین خواننده‌های آمریکا باقی مانده است. در سال 2005 نیز گرمی جایزه یک عمر دستاورد هنری (Grammy Lifetime Achievement Award) را به جنیس جاپلین داد.

اما فقط موسیقی او، آن گونه راک سایکدلیک الهام‌گرفته از بلوز به سیاقی کم‌نظیر نبود که او را مشهور کرد. از بسیاری جهات، جنیس تجسم عصیان نسل جوان اواخر دهه 1960 بود. او هم مثل تمام هم‌نسلانش موهایش را بلند و لباس‌هایش را کوتاه خوش داشت. خیلی زیاد سیگار می‌کشید و مشروب می‌نوشید.

 

عقیده‌اش را همه‌جا رک و صریح به زبان می‌آورد، و حتا یک بار به‌خاطر بیان کلمات رکیک و فحاشی در جریان یکی از کنسرت‌هایش بازداشت شد.

 

 

شاید خدا دعاهای جنیس را بی‌پاسخ گذاشت و برایش مرسدس نخرید، اما خودش یک پورشه مدل 365 سی خرید و بدنه آن را به سبک و سیاقی بی‌همتا با طرح‌ها و رنگ‌های الهام‌گرفته از تجربه اسید و روان‌گردان‌ها نقاشی کرد.

میرا فریدمن، نویسنده یکی از زندگی‌نامه‌ جنیس درباره جذابیت او می‌نویسد: «فقط صدایش نبود که هیجان‌آور بود، با آن گستره و توان بی‌نظیر و تحریرهای فوق‌العاده. دیدن او مثل افتادن توی گردابی از احساسات بود که دشوار بتوان آن‌ها را با کلمه‌ها بیان کرد.»

لیلین روکسون، منتقد موسیقی راک، میزان تأثیر و گستره نفوذ او را این‌گونه جمع‌بندی کرده است: «[جنیس جاپلین] احساس‌ها و خواهش‌های دختران نسل الکتریکی را به بهترین شکل بیان می‌کرد ـ سراپا زن بودن، و در عین حال برابر بودن با مردها؛ آزاد بودن، و با این حال بنده عشق واقعی بودن؛ شکستن هر هنجار رایج و عرف منسوخ، و با این حال بازگشت به اصل و اساس زندگی.»