نسخه‌ای برای درمان دردهای کارون

کارون به مانند گرامیانی چون دماوند، شاهنامه، دیوان حافظ، شب یلدا و نوروز، بخشی از هویت ملی ایرانیان است. آنچه ایران را ایران کرده‌، ترکیبی از چنین عناصری است.

به گزارش ، همشهری نوشت: بنابراین کارون نیز چون زبان فارسی، گورخر و یوزپلنگ ایرانی، عزیز و نازنین است. باید نازداری‌اش کرد و تن رنجورش را تیمار.

کارون شاهرگ خوزستان است و خوزستان دردانه ایران. امروزه، خوزستان حالش خوب نیست! گفته می‌شود شاهرگش گرفته و راه تنفسش را ریزگردها بند آورده‌اند. هوا ندارد ولی هوای همه را دارد. نزدیک به 5 دهه است که خوزستان شکنجه می‌شود. از زمانی که نیشکر آمد، قرار بود که خوزستان، آبادان شود. خون جاری در رگ کارون آلوده است.

افزون بر آلودگی‌های طبیعی مانند خشکسالی، مسیل‌های طبیعی شور و پیشروی آب شور که از ویژگی‌های محلی است، آلودگی‌های دست‌سازی چون کشاورزی، مجتمع‌های کشت و صنعت نیشکر و آبزی پروری، پساب‌های صنعتی، فاضلاب‌های شهری و روستایی، سازه‌های بالادست و آلاینده‌های نفتی، حال کارون را بد کرده‌اند.

اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهد هنگامی که شوری آب در بند تنظیمی گتوند 1200میکروموس بر سانتی متر است، شوری در اهواز و آبادان به 2500 تا4000 واحد می‌رسد. در شاخه دز و در محل «بند علی کله»، شوری نزدیک به 500واحد است، حال آنکه در محل پیوستن دز به کارون افزایش چندبرابری می‌یابد. نتیجه آنکه سرطان آلودگی، سرتاسر پیکر کارون را فراگرفته است. هرکه و هرچه که پیرامون کارون هست و از آن زندگی می‌گیرد، با ناسپاسی فراوان، آلودگی‌های خود را بار کارون می‌کند.

آلاینده‌های کشاورزی

در گذشته همه آلاینده‌ها برجان کارون می‌ریخت. چند سالی است که مجتمع‌های کشت و صنعت نیشکر با ساخت زهکش‌های غیراستاندارد، افزون بر منابع آبی، خاک خوزستان را نیز آلوده می‌کنند. چالش ناشی از زهاب‌های کشاورزی عمدتاً شامل ورود املاح، افزایش شدید میزان شوری و ورود نهاده‌های کشاورزی مانند سموم و کودهاست. براساس گزارش‌های مدون، راندمان آبیاری در طرح‌های هفتگانه نیشکر، حدود 41درصد است.

این بدان معنی است که 59درصد از حدود 4میلیارد مترمکعب منابع آب مصرفی در این بخش تلف می‌شود. شایان ذکر است، حدود نیمی از کود نیتروژنه داده شده به گیاه، توسط زهاب زیرزمینی به منابع پذیرنده زهاب می‌ریزد. مهم‌ترین منابع آلاینده کشاورزی و پرورش ماهی عبارتند از:

کهنک زورآباد، زهکش N (سردارآباد)، زهکش K، زهکش شعیبیه، زهکش جنت مکان GE، زهکش عقیلی، زهکش کشاورزی GD، زهکش زهوآباد، زهکش ساغری، زهکش سلیم، زهکش عجرب، زهکش سبزآب، زهکش عتیج، زهکش هفت تپه، زهکش ملاثانی و زهکش پرورش ماهی گرگر. مجموع دبی و EC متوسط این زهکش‌ها به‌ترتیب 70مترمکعب برثانیه و 2500میکروموس بر سانتی‌متر است. 43درصد آلودگی کشاورزی مربوط به 4زهکش از فهرست بالاست. شایان ذکر است، شوری این زهاب‌ها نزدیک به 2.5برابر شوری آب آبیاری‌ بوده‌ که منابع آب و خاک استان را آلوده می‌کنند.

فاضلاب‌های شهری و روستایی

فاضلاب‌های شهری با بار میکروبی بالا، خود را بر دوش نحیف کارون بار کرده و سبب افزایش چشمگیر آلودگی میکروبی آن می‌شوند. بوی بد و مزه نامناسب و گسترش عوامل بیماری‌زا کمترین ارمغان آن است. شهرهای اهواز، آبادان، خرمشهر، دزفول، اندیمشک و شوشتر به همراه 300روستا از کانون‌های عمده آلاینده شهری و روستایی به‌حساب می‌آیند. افزون بر این، بخشی از فاضلاب‌ها نیز از طریق چاه‌های جذبی دفع شده و آلایندگی سفره آب‌های زیرزمینی را سبب می‌شوند. پساب‌های شهری با دبی بیش از 10مترمکعب بر ثانیه و با EC متوسط 3700میکروموس بر سانتی‌متر وارد رودخانه می‌شوند.

سازه‌های بالادست

EC رودخانه کارون از حدود 1000 تا 1200 واحد در محل بند تنظیمی گتوند تا 4000واحد در انتها (آبادان) تغییر می‌کند. در مورد سد گتوند قضاوت‌های گوناگونی وجود دارد. برخی معتقد هستند این سد کیفیت آب کارون را به‌صورت معنی‌داری کاهش داده است. در مقابل مشاور طرح بر این عقیده است که تأثیر این پروژه، ناچیز و در برخی برهه‌های زمانی مثبت است. مؤسسه آب دانشگاه تهران معتقد است که این سد EC آب کارون را در محل پروژه به میزان 250واحد افزایش داده است.

فعالیت‌های نفتی در حوضه آبریز کارون بزرگ

16میدان نفتی بزرگ در منطقه وجود دارند. وجود تأسیسات فرآورش نفت و خطوط انتقال نفت و گاز نزدیک به پیکره‌های آبی و وجود چاه‌های نفت در حال بهره‌برداری و متروکه از دیگر عوامل آلودگی نفتی منابع آب کارون بزرگ است.

همبست (Nexus) ابزاری برای درد کارون

درد کارون تنها مشکل کیفیت آب نیست. در سال‌های خشک مشکل کمیت نیز رخ می‌نماید. کارون ما را سیراب می‌کند، اگرچه ما در مصرف، بی‌محابا رفتار می‌کنیم. توجه به کارون توجه به همه است. افزون بر آن، ریزگردها که نوع داخلی آن، ریشه در مصرف بیش از حد منابع آب دارند در فضای خوزستان و استان‌های همجوار چرخ می‌زنند. خاک جلگه خوزستان نیز سنگین و نمکین است.

در چنین شرایطی چگونه باید به مسئله نزدیک شد؟ چند سالی است که دست‌اندرکاران آب و توسعه در دنیا در تلاش هستند تا با رویکرد مدیریت یکپارچه منابع محیط‌زیستی نظیر آب، خاک و پسماند، پیوندهای دوسویه و چندسویه نواحی مختلف، فضای توسعه را بیش از پیش بکاوند. «همبست» نظریه جدیدی است که تلاش می‌کند تا پیوندهای زیرپوستی و درونی منابع محیط‌زیستی را آشکار سازد.

شگفت‌آور اینکه هنگامی که فهرستی از مشکلات کارون را در پیش‌رو قرار می‌دهیم، درمی‌یابیم که منابع محیط‌زیستی مهمی مانند آب، خاک و پسماند (فاضلاب) در دادوستد آشکار و پنهان با هم قرار دارند. رستگاری یکی بر بهروزی یا تیره‌بختی دیگری مؤثر است. افزون بر این، در کارون نواحی مختلف فضای توسعه مانند مجموعه آب، انرژی و غذا با یکدیگر آمیخته شده‌اند. تو گویی روش «همبست» را برای کالبدشکافی مشکلات کارون توسعه داده‌اند