این ۸ میلیارد دلار از کجا آمده؟

به گزارش ایسنا، در آخرین گزارش سازمان جهانی جهانگردی، ایران در سال گذشته 4 میلیون و 924 هزار گردشگر داشته که این میزان 5.6 درصد کمتر از سال 94 بوده، با آنکه در این گزارش به درآمد ایران از محل جذب گردشگر اشاره‌ای نشده، اما مسؤولان و کارشناسان کشورمان تاکید دارند که گردشگریِ ایران در سال 95، حدود 8 میلیارد دلار درآمد داشته است.

سازمان جهانی جهانگردی میزان هزینه‌کرد هر گردشگر در منطقه جنوب آسیا که ایران را جزو آن حساب می‌کند، 1220 دلار تعیین کرده که حتی اگر به ساده‌ترین شکل محاسبه شود، درآمد ایران در سال 95 از محل ورودِ 4 میلیون و 924 هزار گردشگر خارجی، حدود 6 میلیارد دلار می‌شود، نه 8 میلیارد دلار!

با استناد به آمار سازمان جهانی جهانگردی، درآمد ایران در سال 95 از محل ورودِ 4 میلیون و 924 هزار گردشگر خارجی، حدود 6 میلیارد دلار می‌شود، نه 8 میلیارد دلاردر گزارش سالانه سازمان جهانی جهانگردی با آن که تعداد گردشگرانِ ورودی به کشور در سال 2016 (95 ـ 94) با محاسبه «ورود روزانه از مرزها» 4 میلیون و 942 هزار نفر با رشد منفی 5.6 درصد نسبت به سال قبلِ آن (2015) ثبت شده، اما بخش درآمد گردشگری برای سال 95 خالی گذاشته شده است.

با این حال زهرا احمدی‌پور - رییس سابق سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ـ در فروردین 96 در جریان سفر به شیراز اعلام کرد: در سال 95 درآمد حاصل از گردشگری کشور 8 میلیارد دلار بوده است.

پس از آن این عدد بارها از سوی دیگر فعالان گردشگری، اصناف و حتی مقامات عالی‌رتبه کشور اعلام شد. رییس کمیسیون گردشگری، اقتصاد ورزش و اقتصاد هنر اتاق بازرگانی، صنایع و معادن نیز چند ماه پیش اعلام کرد: سال 95 بیش از 6 میلیون گردشگر خارجی وارد کشور شدند که حاصل آن ورود 8 میلیارد دلار ارز به کشور بود.

تمایل برای اعلام رقم‌های درشت در بخش گردشگری با علم به اثرات اقتصادی که می‌تواند برای کشور داشته باشد، درحالی بین مسؤولان تسری پیدا کرده که در آخرین گزارش سازمان جهانی جهانگردی از وضعیت گردشگری ایران در سال 2016 - که امسال منتشر شده و حتی در گزارش‌های آماری سال 2017 مجمع جهانی اقتصاد و شورای جهانی توریسم و سفر  نیز تکرار و تایید شده - درآمد گردشگری ایران برای سال 94 به دنبال سفر حدود 5 میلیون و 300 هزار نفر، با دو عدد متغیر 3.8 و 3.5 میلیارد دلار ثبت شده، این درحالیست که آن زمان رییس وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بارها اعلام کرده بود: درآمد گردشگری ایران در سال 94 نزدیک به 7.5 میلیارد دلار بوده است.

اعدادِ ثبت‌شده در گزارش سازمان جهانی جهانگردی درحالی از آمارهایی که معمولا مسؤولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در ایران اعلام می‌کنند کمتر است که به گفته کارشناسان این سازمان، آمارهای ثبت شده در UNWTO به استناد داده‌هایی است که ازسوی ایران در اختیارش قرار داده شده است.

عبدالرضا مهاجری‌نژاد - عضو هیات علمی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و مدیرکل پیشین دفتر برنامه‌ریزی و حمایت از توسعه گردشگری - با انتقاد از نحوه اعلام آمارهای گردشگری، تاکید کرد: وقتی گردشگری در ایران با رشد منفی 5.2 درصد در سال 95 نسبت به سال 94 روبرو بوده، چگونه برخی اعلام می‌کنند ما 6 میلیون گردشگر و 8 میلیارد دلار درآمد داشته‌ایم؟ این اعداد را از کجا می‌آورند، وقتی هنوز حساب اقماری گردشگری (TSA) نداریم؟

وقتی گردشگری در کشور با رشد منفی 5.2 درصد در سال 95 روبرو بوده، چگونه برخی اعلام می‌کنند 8 میلیارد دلار درآمد داشته‌ایم؟

وی سپس به ایسنا گفت: حتی اگر ساده‌ترین شکلِ محاسبه را هم که معمولا استفاده می‌شود، بکار بگیریم و 4 میلیون و 911 هزار و 920 نفر گردشگری که در سال 95 به ایران سفر کردند را در میانگین نرخ هزینه‌کردِ هر گردشگر در منطقه جنوب آسیا طبق اعلام سازمان جهانی جهانگردی که حدود 1220 دلار تعیین شده ضرب کنیم، باز هم به عدد 8 میلیارد دلار نمی‌رسیم!

او اضافه کرد: حتی با وجود آن که که اعتقاد داریم گردشگران عراقی و افغانی 1220 دلار هم در ایران هزینه نمی‌کنند، اما با این حال آنها را طبق شخاص سازمان جهانی جهانگردی در آمار گردشگری ایران محاسبه کرده‌ایم.

مهاجری‌نژاد با بیان این که بجای اعلام آمارهای متناقض، باید راهبردی را برای رسیدن به یک سیاست واحد با هدف دست یافتن به چشم‌انداز گردشگری در افق 1404 اعلام کنند، افزود: بدون داشتن حساب اقماری، نمی‌توان هیچ عدد و رقمی از درآمد و یا توزیع ثروت گردشگری اعلام کرد، حتی بانک مرکزی و مرکز آمار ایران نیز بدون داشتن TSA چنین قابلیتی ندارند. اصلا آماری که از درآمد 8 میلیارد دلاری گردشگری داده می‌شود، چه اساس و پشتوانه علمی دارد؟

او تهیه حساب اقماری یا TSA را یکی از ضرورت‌های گردشگری دانست و گفت: ایجاد چنین حسابی همواره یکی از بحث‌های اصلی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بوده و اگر قرار است سند ملی یا برنامه جامع گردشگری تهیه شود ـ که  باید تا پایان سال اول برنامه ششم توسعه، یعنی تا پایان سال 96 آماده شود - باید این حساب را راه‌اندازی کنیم. TSA (حساب اقماری)، توزیع درآمد از طریق گردشگری، سهم آن در اقتصاد و تولید ناخالص داخلی، ارزآوری و حتی میزان اشتغالزایی را در حوزه گردشگری را آنالیز و پایش می‌کند و اطلاعات دقیقی را برای برنامه‌ریزی به ما می‌دهد.

وی افزود: ما وقتی حساب اقماری گردشگری نداریم، نمی‌توانیم سهم گردشگری را از تولید ناخالص داخلی مشخص کنیم و یا به تاثیر اقتصادی آن پی ببریم. این درحالی است که وزارتخانه‌های نفت و بهداشت و چند دستگاه دیگر به چنین حسابی مجهز هستند، اما گردشگری بعد از 15 سال، با وجود تاکید در سند ملی گردشگری، هنوز به این سیستم مجهز نشده است.

مدیرکل پیشین دفتر برنامه‌ریزی و حمایت از توسعه گردشگری گفت: یک سال قبل معاونت گردشگری سازمان، نامه‌ای را به مرکز آمار، بانک مرکزی و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی (برنامه و بودجه) فرستاد و برای راه‌اندازیِ حساب اقماری گردشگری اعلام نیاز کرد که آن زمان مرکز آمار اعلام کرد برای راه‌اندازی این سیستم به 9 تا 12 میلیارد تومان اعتبار نیاز است، ما حتی پیشنهاد دادیم، این اعتبار در چند مرحله تامین شود، پیشنهادهای مختلفی برای تامین اعتبار داده شد، از جمله آخرین‌بار به شورای عالی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری این پیشنهادها منتقل شد، هرچند وظیفه دولت و سازمان برنامه‌وبودجه است که اعتبار حساب اقماری را که از ضرورت‌های کشور و آن سازمان به شمار می‌آید تامین کند، اما همه این پیشنهادها و طرح‌ها متقارن شد با تعویض و جابجایی مدیران در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و همه‌چیز باردیگر متوقف شد.

سعید امیریان، کارشناس اسبق گردشگری در سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و مدیر برنامه‌ریزی و آمار پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز به ضرورت تهیه حساب اقماری گردشگری اشاره کرد و به ایسنا، گفت: با توجه به این که مسؤولان روی موضوع اشتغالزایی و تبیین جایگاه گردشگری در اقتصاد کشور، درآمدزایی و ارزآوری گردشگری تاکید دارند، باید درنظر بگیرند تا زمانی که حساب‌های اقماری گردشگری یا TSA با روش‌های استاندارد تولید نشود، امکان ارزیابی دقیق اثرات گردشگر و سهم آن در اقتصاد کشور وجود ندارد.

وی افزود: بیش از 15 سال است تلاش می‌شود حساب اقماریِ گردشگری راه‌اندازی شود، از زمان تنظیم برنامه توسعه ملی گردشگری ایران؛ حتی مطالعات اولیه آن انجام شد، جدول‌ها و مدل‌های محاسبه هم استخراج شد، در فاصله سال‌های 90 و 91 هم به صورت پایلوت طرح آزمایشیِ آن برای گردشگری داخلی توسط مرکز آمار ایران اجرا شد. حتی مرکز آمار چون خود را مسؤول می‌داند، همکاری‌هایی در این زمینه با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری داشت، ولی این همکاری‌ها هیچ‌وقت منجر به تهیه حساب‌های اقماری نشد. در واقع اقدامات اولیه برای راه‌اندازی حساب‌های اقماری گردشگری انجام شده فقط منتظر اهتمام مسؤولان جدید سازمان است.

او تاکید کرد: ضرورت دارد مسؤولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای موضوع حساب‌های اقماری گردشگری اهمیت بیشتری قائل باشند، چرا که کلیه مباحث کارشناسی در زمینه اقتصاد گردشگری منوط به نتایج آن است.

امیریان اعتقاد دارد: کشور توان تامین هزینه برای تولید حساب‌های اقماری گردشگری را دارد، چون اعتبار مورد نیاز برای این حساب‌ها در مقایسه با سرجمع اعتبارهای این بخش بسیار ناچیز است.

این کارشناس گردشگری با اشاره به آمارهایی متراکم و متناقضی که گاه از سهم گردشگری در اقتصاد و یا تولید ناخالص داخلی داده می‌شود، اظهار کرد: زمانی می‌توانیم از آثار اقتصادی گردشگری و سهم آن در تولید ناخالص داخلی صحبت کنیم که برای آن مبنای کارشناسی داشته باشد؛ وقتی حساب‌های اقماری گردشگری برای پایش و آنالیز آن نداریم، چگونه این آمارها و تحلیل‌های اقتصادی می‌تواند اعتبار داشته باشد؟

وی افزود: در این مقطع اشتباه است بگوییم گردشگران چقدر ارز وارد کرده‌اند، چقدر خرج کردند یا چقدر در تولید ناخالص داخلی سهم داشته‌اند. شاید این گردشگران این هزینه را برای ایاب و ذهاب به ایرلاین‌های خارجی داده باشند، شاید بخشی از هزینه سفرشان را صرف خرید تور از یک شرکت خارجی کرده باشند، اصلا ممکن است این گردشگران صنایع دستی چینی و یا لباس‌های تُرک از ایران خریده باشند. در این شرایط، عایدیِ ایران نباید رقم قابل توجهی باشد، باید ببینم چقدر از 1220 دلاری که سازمان جهانی جهانگردی برای هزینه‌کرد یک گردشگر در منطقه جنوب آسیا تعیین کرده، نصیب ایران شده است. نمی‌گویم از هزینه‌های گردشگران چیزی به کشور ما نمی‌رسد، اما نمی‌توانیم بگوییم چقدرش به اقتصاد ملی تزریق شده و یا آثار اقتصادی و یا اشتغالزایی آن چقدر است، چون TSA نداریم.

باید ببینم چقدر از 1220 دلاری که سازمان جهانی جهانگردی برای هزینه‌کردِ یک گردشگر در منطقه جنوب آسیا تعیین کرده، نصیب ایران شده است

"امیریان" نقد بزرگتری را به حساب و کتاب‌هایی که برای تعیین درآمد گردشگری می‌شود وارد کرد و افزود: این رقم‌ها همیشه بدون توجه به گردشگری داخلی محاسبه شده است. در واقع وقتی از سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی و اقتصاد کشور سخن به میان می‌آید، گردشگری داخلی مغفول می‌ماند.  این درحالیست که وزن گردشگری داخلی در ایران با توجه به جمعت آن، سنگین تر از گردشگری خارجی است و ارزش افزوده عظیمی را حاصل می کند، ضمن این که جریان گردشگری داخلی از شهرهای بزرگ به سمت شهرهای کوچک و روستاها است که مهمترین ویژگی آن توزیع درآمد است که در ارزیابی‌ها و محاسبات معمولا درنظر گرفته نمی‌شود.

به گزارش ایسنا، حساب‌های اقماری، نظامی محاسباتی در سطح ملی یا محلی است که پیامدهای مستقیم گردشگری بر اقتصاد را نشان می‌دهد. بی‌بهره بودن از آن باعث شده آمارهای گردشگری در ایران بیشتر، حالتِ تخمینی و متناقض با کمترین باورپذیری و اثرگذاری در سرمایه گذاری و توسعه این صنعت را داشته باشد.

با وجود اعلام نیازهای مکرر و تاکید برای راه‌اندازی آن هنگام تهیه سند ملی گردشگری در سال 1381، اما هنوز این مطالبه به ثمر ننشسته است.

آخرین‌بار مصطفی دهقان - مشاور پیشین رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری - به ایسنا گفته بود که شورای عالی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در جلسه‌ای که (خردادماه 96) با حضور معاون اول رییس جمهور تشکیل شد، پس از بررسی طرح پیشنهادی نظام جامع آماری و حساب‌های اقماری گردشگری، سرانجام به تصویب آن رأی داد که بر این اساس مقرر شد؛ مرکز آمار ایران با محوریت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و با همکاری دستگاه های مرتبط نسبت به استقرار و اجرای نظام آماری و حساب های اقماری گردشگری تا پایان سال 97، اقدام و سازمان برنامه و بودجه نیز اعتبار مورد نیاز این طرح را تأمین کند.

به گفته دهقان، برای اجرای این نظام، سازمان برنامه و بودجه، مرکز آمار ایران و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به عنوان سه ضلع یک مثلث باید درباره چگونگی اجرا، استانداردها و تامین اعتبار، همکاری کنند.

راه‌اندازی حساب‌های اقماری گردشگری حتی جزو رئوس برنامه‌ای معاون گردشگری و رییس جدید سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار دارد. «محمد محب خدایی» در روز تودیع‌اش درباره‌ی پیگیری حساب اقماری گردشگری به ایسنا گفته بود: ممکن است روش‌های جدیدی را استفاده کنیم که کار تسریع شود. ما هیچی را از صفر شروع نمی‌کنیم. زمانی هم که در کیش بودیم، آمارها را سال‌های قبل استخراج کردیم و در منحنی‌ها قرار دادیم تا علت افت و خیزها را بدست آوریم و بر آن اساس، رویه‌ای را در نظر گرفتیم.

[گزارش از سمیه حسنلو]