عبارت «ام ابیها» که پیامبر به فاطمه زهرا (س) فرمودند، چه مفهومی دارد؟

عرب‌ها در نامگذاری سه چیز دارند: اسم، لقب و کنیه. اسم مانند فاطمه، لقب مثل زهرا، کنیه مانند " ام ابیها" حضرت فاطمه سلام الله علیها افزون بر نام، از چندین لقب و کنیه بهره‌مند است. انتخاب کنیه‌ها ممکن است به جهت خاصی باشد و یا نباشد. اگر کنیه "ام ابیها" جهت خاصی داشته باشد، می‌گوییم:
1 - رمز نام گذاری ممکن است جهت اظهار محبت باشد، همان گونه که متداول است پدر در اظهار محبت نسبت به دخترش می‌گوید: مادرم، و نسبت به پسرش می‌گوید: بابایم، یعنی پیامبر جهت اظهار محبت به دخترش فرمود: تو مادر بابات هستی.
2 - شاید بدین جهت باشد که در دوره غربت اسلام، حضرت با پدرش رفتاری داشت همانند رفتار مادر به فرزند(1) و پیامبر صلی الله علیه وآله نیز بسیار به دخترش علاقه‌مند بود، همانند رفتار فرزند نسبت به مادر. پیامبر صلی الله علیه وآله دست فاطمه سلام الله علیها را می‌بوسید. هر گاه به سفر می‌رفت آخرین کسی که با او خدا حافظی می‌کرد، حضرت فاطمه سلام الله علیها بود و در بازگشت از سفر نخست از او دیدار می‌کرد. حضرت زهرا سلام الله علیها مانند مادری دلسوز رسول خدا صلی الله علیه وآله را در آغوش می‌گرفت، از او نگهداری می‌کرد، زخم هایش را مرهم می‌گذاشت رنج‌ها و دردهایش را کاهش می‌داد. این گونه ابراز عواطف دو سویه همانند ابراز عواطف مادر و فرزند است.
3 - مادر هر چیزی اصل و اساس او است. ممکن است مقصود آن باشد که حضرت فاطمه اصل و اساس درخت رسالت است، چنان که در روایت آمده است: "شجره طیبه پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله ساقه اش علی و ریشه اش فاطمه، میوه اش فرزندان او و شاخ و برگش شیعیان حضرت می‌باشند". اگر ریشه درخت نباشد، درخت خشک می‌گردد و طراوت خود را از دست می‌دهد. حضرت زهرا سلام الله علیها اگر نبود، درخت اسلام سرسبزی و نشاط خود را از دست می‌داد.
4 - ممکن است بدان جهت باشد که چون خداوند زنان پیامبر صلی الله علیه وآله را به کنیه "ام المؤمنین" گرامی داشت، به ذهن خطور کند که آنان مهم ترین زنان روی زمین هستند، حتی از حضرت فاطمه سلام الله علیها بالاترند، از این جهت حضرت رسول او را به "ام ابیها" خطاب کرد تا از این وسوسه‌ها و خطورات ذهنی جلوگیری کند؛ یعنی ای زنان پیامبر صلی الله علیه وآله اگر شما به منزله مادران مؤمنان هستید، حضرت فاطمه به منزله مادر پیامبر است.(2)

پی‌نوشت‌ها :
1. سید جعفر شهیدی، زندگانی حضرت فاطمه (س) ص 40.
2. احمد رحمانی همدانی، فاطمه زهرا شادمانی دل پیامبر (ص) ص 267 - 266.