لوح محفوظ، کرسی، قلم و عرش به چه معناست؟

"لوح محفوظ" کتاب علم خداست که آن را "کتاب مبین" هم نامیده و همه چیزدر آن ثبت است و غیر خدا را بر آن احاطه نیست:

عالِمِ الْغَیْبِ لا یَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقالُ ذَرَّةٍ فِی السَّماواتِ وَ لا فِی الْأَرْضِ وَ لا أَصْغَرُ مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْبَرُ إِلاَّ فی‏ کِتابٍ مُبینٍ(1)

خداوندی که از غیب آگاه است و به اندازه سنگینی ذرّه‏ای در آسمانها و زمین از علم او دور نخواهد ماند، و نه کوچکتر از آن و نه بزرگتر، مگر اینکه در کتابی آشکار ثبت است!

این کتاب را لوح محفوظ خوانده چون در امان از تغییر و محو و اثبات است بر خلاف لوح محو و اثبات.

ان را "امّ الکتاب" هم خوانده چون مرجع و مآل همه کتاب ها و مقام های علمی دیگر است. (2)

کرسی اشاره به احاطه قیّومی خدا بر همه جهان مادی و غیر مادی دارد.(3)

قلم شاید اشاره به مقام ایجادی خداوند باشد که بر لوح وجود رفته است. در روایتی اینها نام فرشتگان و وسائط علمی خداوند خوانده شده اند:

سفیان ثوری می‏گوید به امام  صادق(ع) گفتم: یا بن رسول اللَّه امر لوح و قلم و مداد را برایم بیشتر شرح بده و از آنچه خدا به تو آموخته تعلیمم بفرما.

فرمود: ای ابن سعید اگر نبود که تو اهلیت پاسخ را داری پاسخت نمی‏دادم، بدانکه" نون" فرشته‏ای است که به قلم گزارش می‏دهد، و قلم فرشته‏ای است که به لوح گزارش می‏دهد، لوح هم فرشته‏ای است که به اسرافیل گزارش می‏دهد، و او نیز فرشته‏ای است که به میکائیل گزارش می‏دهد و میکائیل هم به جبرئیل، و جبرئیل به انبیا و رسولان. آن گاه فرمود ای سفیان برخیز برو که بیش از این را صلاحت نمی‏دانم.(4)

عرش هم اشاره به مقام فرمانروایی و احاطه تدبیری و سلطنت مطلقه خداوند است.

در روایتی در باره عرش و کرسی و تفاوت آن دو  آمده:

 عرش همان علم به کیفیت دادن به اشیاء است و در جایی که عرش و کرسی جدای از هم ذکر شوند هر یک معنایی جداگانه دارند، برای اینکه عرش و کرسی دو باب از بزرگترین ابواب غیب بوده، و خود آن دو نیز غیب هستند و همچنین آن دو مقرون با غیب هستند، چون کرسی باب ظاهر از غیب است که برای اولین بار موجودات بی سابقه از آن باب طلوع می‏کنند، و آن گاه همه اشیاء از همانجا به وجود می‏آیند، اما عرش، باب باطن غیب است که علم چگونگی‏ها و علم عالم کون و علم قدر و اندازه‏گیریها، و نیز مشیت و صفت اراده و علم الفاظ و حرکات و سکنات و علم بازگشت و ابتدا، همه در آن باب است، پس عرش و کرسی در علم دو باب قرین همدیگرند، چون ملک عرش، غیر ملک کرسی است، و علم آن پنهان‏تر از علم کرسی است.

از این جهت است که خدای تعالی در باره عرش می‏فرماید:" رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ" یعنی عرشی که صفتش عظیم‏تر از صفت کرسی است، در عین اینکه هر دو، علم قرین هم هستند.(5)

در باره این مقامات علمی سخن فراوان است که از سطح درک و فهم ما بالاتر است و شما می توانید به ترجمه المیزان ذیل آیات مربوطه مراجعه فرمائید.

پی نوشت ها:

1. سبأ (34) آیه 3.

2. طباطبایی، المیزان، ترجمه موسوی همدانی، قم، انتشارات اسلامی، 1374ش، ج18، ص123.

3. همان، ج2، ص513.

4. همان، ج19، ص630.

5. همان، ج2، ص519.