لوح محفوظ چیست و اینکه در کتاب مبین احوال انسانها و موجودات مکتوب است یعنی چه؟

. لوح در لغت، چیزی است که می‏توان روی آن نوشت. (1) در اصطلاح، لوح محفوظ عالم قضای الهی را گویند که همه حوادث به قلم تقدیر الهی در آن به ثبت رسیده است. کسی جز خداوند از آن آگاهی ندارد. هر چه در این لوح نگاشته شود، تغییر نمی‏کند؛ به طور مثال، هر یک از انسان‏ها دارای اجل حتمی هستند که به هیچ عنوان قابل تأخیر و تقدیم  نمی‏باشد.

اما در لوح محو و اثبات که تقدیر الهی در آن نگاشته می‏شود، قابل تغییر و تبدّل است؛ به طور مثال، اجلّ معلّقی وجود دارد، لکن این اجل به سبب صدقه یا کار خیر قابل تأخیر افتادن است؛ همان طور که در روایات وارد شده و یا این که به جهت کارهای سوء مثل عاق والدین و قطع رحم به جلو می‏افتد.

مرحوم علامه مجلسی در مورد این دو لوح می‏فرمایند:

"آیات و اخبار دلالت دارند که همه حوادث و وقایع عالم در دو لوح ثبت است:

یکی لوح محفوظ، که هیچ گونه تغییر در آن راه ندارد و مطابق علم خداوند است.

دیگری لوح محو و اثبات، که در آن چیزی ثبت  می گردد و سپس به جهت مصالح بسیاری که بر خردمندان پنهان نیست، چیز دیگری بر خلاف آن به ثبت رسد؛ مثلاً در آن نوشته شود: عمر فلانی پنجاه سال است؛ بدین معنا که مقتضای حکمت پروردگار آن است که اگر کاری انجام ندهد که موجب کوتاهی یا طولانی شدن عمر او شود، پنجاه سال عمر می‏کند". (2) این همان اجل معلّق است که توضیح داده شد.

ثبت حوادث و وقایع زندگی انسان در لوح محفوظ، به معنای رقم خوردن همه چیز از قبل نیست؛ چنان که تغییر آن به معنای نادرست و غلط بودن آن نیست؛ بلکه خداوند از آن جا که نسبت به همه امور علم قبلی دارد، می داند که بر اساس ضوابط و ساختار علّی و معلولی عالم و بر اساس اختیارات فردی، چه نتیجه ای برای هر فرد رقم می خورد و هر کس چه سرنوشتی را برای خود ترسیم می نماید. در نتیجه، اگر قرار بر حصول تغییری در این امر باشد، باز به دست خود فرد خواهد بود.

 در لوح محفوظ ثبت است که فلان فرد پنجاه سال عمر می کند و در این سن بر اثر سکته جان می سپارد. این امر به این مفهوم نیست که این فرد به دور از هر نوع اراده و اختیار، یقینا در پنجاه سالگی به ناگاه سکته کرده، خواهد مرد؛ بلکه این فرد در طول زندگی و در مسیر حیات خود نحوه ای از رفتار و عملکرد را در پیش می گیرد. در تغذیه و تحرک بدنی و مشغله کاری و... به گونه ای رفتار می کند که بر اثر علت های طبیعی، رگ های قلبش گرفته و در این سن به سکته مبتلا شده و در نتیجه آن خواهد مرد.

این گونه علم خداوند، همانند علم پزشک از روند بهبود فرد بیمار یا پیشرفت بیماری اوست که تأثیری در تحقق این علل ندارد، یا همانند علم معلم است به این که در این امتحان کدام دانش آموز نمره کامل خواهد گرفت و کدام رفوزه خواهد شد؛ یقینا این علم از قبل در ذهن معلم نقش بسته است؛ اما ممتاز یا رفوزه شدن دانش آموزان معلول علت های خاص خود است و خودشان در این امر نقش کلیدی و مؤثر دارند.

پی نوشت‏ها:

1.خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن، دوستان-ناهید، تهران، 1381ه.ش، ماده لوح.

2. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، موسسه الوفاء، بیروت،1404ه،ق، ج 4 ص 130.