سلامت با حجامت

دکترفرجاد عباسی محقق و مدرس طب سنتی- اسلامی و عضو موسسه تحقیقات حجامت ایران

امروزه برای تاریخ شناسان و مورخین روشن است که چین باستان و ایران باستان از تمدنی غنی برخوردار و الگویی برای دیگرتمدن‌‌های معاصر خود بوده اند. در حالی که در چین باستان طب سوزنی  به طور گسترده ای بکار گرفته می‌‌شد، در ایران قبل از اسلام به جای طب سوزنی، از حجامت و مشت و مال کردن در درمان بیماریها استفاده می‌‌گردید.

در حقیقت در دوران باستان صاحبان تفکر و حکما متوجه شدند که وقتی سربازی در میدان جنگ مورد اصابت سنگ یا چاقو و شمشیر قرار می‌‌گیرد و زخمی می‌‌شود، بسیاری از بیماریهای او بهبود می‌‌یابد. این یافته به حکما آموخت که با فرو بردن سوزن و تیغ زدن می‌‌توان برخی از امراض را شفا داد.

با ورود اسلام به ایران بر غنای علمی و فرهنگی این مرز و بوم اضافه گشت، طوری که دیری نپایید که سطح علمی و فرهنگی ایرانیان بقدری رشد کرد که کارگران به عنوان کم درآمدترین قشر جامعه ترجیح می‌‌دادند بجای خرید لباس نو، کتاب‌‌های جدید بخرند و بخوانند، در این اثنا، طب ایرانی از قبل موجود، با طب اسلامی ادغام می‌‌شود

و طبی بی نظیرموسوم به طب سنتی-اسلامی شکل می‌‌گیرد که یکی از رفتارهای درمانی مهم درآن، حجامت می‌‌باشد.

با توضیحات فوق می‌‌توان گفت که حجامتی  که در دوران باستان انجام می‌‌گرفته، حجامتی ناقص بوده است و حجامت کامل را باید میراث گران بهای تمدن ایرانی-اسلامی  دانست. در حجامت کامل، تمام جوانب از جمله زمان مناسب، سن، جنسیت، مزاج ، تغذیه بیمار و آداب معنوی و نکات ظریف دیگر که در ادامه می‌‌آید لحاظ می‌‌گردد.

همچنین حجامتی که توسط پزشکان اروپایی همچون دکتر یوهان آبله در آلمان انجام می‌‌گرفت را باید مصداق حجامت ناقص دانست. اما با بررسی  گفته‌‌ها و مستندات این پزشک برجسته می‌‌توان دریافت که همین حجامت ناقص، بسیار کارساز و مشکل گشا بوده و توانسته است بیماریهایی را درمان کند که طب شیمیایی از درمان آنها عاجز بوده است.

در این رابطه، دکتر یوهان آبله اظهار می‌‌دارد که حجامت برقرار کننده تعادل اعمال بدن و آزاد کننده گیرو بست‌‌های اعضای بدن است و می‌‌توان در آلمان هفتادوپنج درصد از بیماریها را با حجامت درمان کرد.

برخی از پزشکان جدید که در زمینه طب سنتی-اسلامی سررشته‌ایی ندارند، فلسفه حجامت را فقط گرفتن خون و کاستن از فشارزیاد آن می‌‌دانند. اما طب سنتی-اسلامی بر این باور است که حجامت اگر به صورت اصولی و با بکار بستن دستورات معصومین(ع) و حکمای بزرگ انجام شود، اثر قطعی در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماریها دارد.

در اینجا لازم می‌‌دانم که برخی از اصول کلیدی حجامت کامل را بیان نمایم.

یکی از اصول حجامت که همواره مورد تأکید امام رضا(ع) بوده است ، انجام آن در زمان سیری بوده است. حضرتش در این مورد می‌‌فرمایند: حجامت در حال گرسنگی هیچ سودی جز گرفته شدن مقداری خون ندارد. بنابراین فردی که قصد انجام حجامت دارد باید حدود بیست دقیقه قبل از حجامت چند عدد خرما با مقداری آب یا یک قاشق عسل با مقداری آب و یا یک انار شیرین میل کند.

و همچنین باید در نظر داشت که معده فرد حجامت شونده، نباید کاملا پر باشد که در این صورت امکان استفراغ درهنگام حجامت وجود دارد. لذا توصیه می‌‌گردد که معده شخص حجامت شونده نیمه پر از میوه‌‌های فوق‌الذکر و آب و عسل باشد.

یکی دیگر از اصول حجامت این است که فرد حجامت کننده باید حداقل بیست  دقیقه برای انجام هر حجامت وقت بگذارد تا نتیجه مطلوب حاصل گردد.بهتر است که دفعات خونگیری با لیوان  بیشتر ولی مدت مکش کمتر باشد. به عنوان مثال پنج مرتبه خونگیری سه دقیقه ای در حجامت عام که بین دو کتف انجام می‌‌شود، نتیجه بهتری از سه مرتبه خون‌گیری پنج دقیقه‌‌ای در بردارد.

در ضمن همانطور که در طب سوزنی، باید مکان‌‌های خاصی در بدن هدف قرار داد، یک متخصص مجرب طب سنتی-اسلامی هم باید نقاط خاصی  از بدن به منظور حجامت با تیغ جراحی خراش دهد تا فرد حجامت شونده نتیجه مطلوب بگیرد.

نکته دیگر آنکه فرد حجامت کننده باید مزاج فعلی بیمار را ارزیابی کند و در صورت مشاهده غلبه خلط دم، صفرا یا سودا حجامت تر(همراه با خونگیری) انجام دهد، اما اگرفقط غلبه خلط بلغم وجود داشت ، حجامت خشک یا همان بادکش بدون خونگیری باید انجام داد.

همچنین از نظر نباید دور داشت که زمان انجام حجامت در اثر بخشی آن حائز اهمیت می‌‌باشد. ائمه اطهار(ع) تأکید داشتند که حجامت در اول روز یا آخر روز انجام بگیرد و همچنین ایشان به انجام حجامت در هنگام کامل بودن قرص ماه اصرار داشتند. چرا که در اول و آخر روز که خورشید طلوع و غروب می‌‌کند و هنگام کامل بودن ماه، بیشترین جاذبه از ناحیه خورشید و ماه متوجه زمین و ساکنین آن می‌‌شود و به این ترتیب، خروج رسوبات و مواد زائد خون درحین حجامت، سریعتر و بیشتر صورت می‌‌گیرد.

شرح کامل برد درمانی حجامت موجب اطاله کلام است لذا به عنوان نمونه سه مورد از آثاردرمانی حجامت عام را بررسی می‌‌کنیم: 1- برطرف کردن گرفتگی‌‌های عروق کرونر قلب از طریق وارد کردن فشار به آن عروق و لایروبی آنها.2- تقویت سیستم ایمنی بدن: بدن انسان در اثر مکش‌‌های قبل و بعد از ایجاد خراش و تعدد خراش‌ها تصور می‌‌کند که بشدت مجروح شده است، در حالیکه اینطور نیست.

لذا شروع به افزایش تعداد گلبول‌‌های سفید می‌‌کند که این منجر به تقویت سیستم دفاعی شخص حجامت شونده می‌‌شود.3- رفع آلرژی‌‌ها: فرض کنید فردی به انگور حساسیت دارد، برای رها شدن از آن باید محل حجامت عام را کمی آغشته به آب انگور کرد سپس با ایجاد خراش‌‌های خیلی کوتاه(نقطه‌ای) در آن محل، مکش انجام داد.

از دیگر نکاتی که باید مورد توجه قرار بگیرد عدم مصرف لبنیات، ترشی‌جات و سایر سردی‌جات در بیست و چهار ساعت قبل و دوازده ساعت بعد ازحجامت می‌‌باشد. البته در این مورد افرادی که طبع ومزاج گرم دارند، مستثنی هستند. در ضمن مصرف تخم‌مرغ بیست و چهار ساعت قبل و بعد از حجامت ممنوع می‌‌باشد. و همچنین تا سه ساعت بعد از حجامت از خوردن نمک و غذای شور باید پرهیز کرد و تا دوازده ساعت پس از حجامت استحمام ممنوع می‌‌باشد.

در خاتمه یادآورمی شوم که دو گروه حجامت را در نظر مردم بی‌اعتبار و بی موجه می‌‌کنند که باید از آنها بر حذر بود: 1- پزشکانی که بدون تحقیق و تفکر، حجامت را زیر سؤال می‌‌برند و با سوءاستفاده از جایگاه خود، مردم را از انجام آن منع می‌‌کنند.

2-حجامی که در زمینه طب سنتی-اسلامی  تخصص کافی ندارند و اصول دقیق حجامت را به کار نمی‌بندند و در نتیجه نمی‌توانند بیماران و حجامت شوندگان  را سوار بر کشتی ایمن حجامت کنند و به ساحل امن سلامت برسانند .