بررسی جراحی‌های مختلفِ درمان چاقی

اگر از افرادی که دچار چاقی‌های مفرط هستند، درباره تلاششان برای کاهش وزن سوال کنید؛ تقریبا جواب‌های مشابه می‌شنوید. جواب‌هایی از این دست که همه‎شان با انواع رژیم‌ها آشنایی دارند و آن‌ها را امتحان کرده‌اند اما ژنتیکی چاق هستند، آب می‌خورند چاق می‌شوند و… 

اضطراب‌ها و نگرانی‌ها و دغدغه‌های فکریشان هم شبیه یکدیگر است تا جایی‌که برخی از آن‌ها افسرده می‌شوند، از حضور در جمع امتناع می‌کنند یا حتی سعی می‌کنند شب‌ها از خانه خارج شوند تا دور از تیررس چشم دیگران باشند. متاسفانه گاهی فشار ناشی از نشخوار ذهنی این افراد باعث می‌شود دست به کارهای خطرناکی برای کاهش وزن بزنند و چه بسا در این راه آسیب جدی ببینند یا حتی جان بسپارند.

پزشکان از چاقی به‌عنوان یک بیماری مزمن و سیستمیک یاد می‌کنند که قابلیت درگیر کردن سیستم‌های حیاتی و مهم بدن را دارد. این بیماری مزمن باید درمان شود ولی درمان آن گاهی چندان کار آسانی نیست. شاید در مواقعی یک کار گروهی را بطلبد که در آن متخصصان تغذیه، جراحان پلاستیک، جراحان عمومی (لاپاروسکوپی) و متخصصان علوم‌شناختی اعصاب و روان‌پزشکان وارد عمل شوند. bariatric-surgery

یکی از این روش‌ها که بسیاری از افراد دچار اضافه‌وزن را برای رهایی از وضعیت فعلی به خود جذب کرده، لاغرشدن با عمل جراحی است. عمل‌های جراحی درمان چاقی بسیار متنوع‌اند و بیماران به آگاهی بیشتری درباره آن‌ها نیاز دارند. 

در چند سال اخیر، گذاشتن بالون در معده از روش‌های مطرح برای کاهش وزن بوده زیرا این روش، جراحی محسوب نمی‌شود، نیازی به بیهوشی ندارد و با آندوسکوپی که حداکثر نیم‌ساعت طول می‌کشد به اتمام می‌رسد. تا همین چند سال قبل تقریبا بیمارانی که اضافه وزن چندانی هم نداشتند، کاندید گذاشتن بالون می‌شدند اما با مشخص شدن عوارض آن، کم‌کم متقاضیان خود را از دست داد. 

بالون‌ها انواع مختلفی دارند؛ داخل بعضی از آن‌ها آب و درون برخی دیگر هواست. اثر کاهش وزن و عوارض با این بالون‌ها در همه بیماران تقریبا مشابه است. حجم هوا یا مایعی که داخل بالون وجود دارد 500 تا 800 سی‌سی است. این حجم بالا باعث می‌شود معده بیمار دیگری جایی برای ورود زیاد غذا نداشته باشد پس بیمار غذا نمی‌خورد و لاغر می‌شود.

همه بالون‌ها بعد از 6 ماه باید خارج شوند وگرنه ترشحات داخل معده دیواره بالون را تخریب می‌کند و باعث سوراخ شدن آن می‌شود و عارضه ایجاد می‌کند.

بالون‌هایی هم هستند که با هوا پر شده‌اند ولی هوای داخلشان با گذشت زمان قابل تنظیم است. گذاردن این نوع بالون‌ها، کاری مشترک میان جراح و متخصص آندوسکوپی است. جراح محفظه‌ای به نام پورت را زیر پوست می‌گذارد و متخصص آندوسکوپی هم بالون را داخل معده قرار می‌دهد و هرازگاهی مقدار هوای داخل بالون را با پورت زیر پوست تنظیم می‌کند.

تاثیر آن‌ها روی کاهش وزن از بالون‌های گروه اول کمتر است و احتمال عفونت‌های مکرر پورت زیر پوست وجود دارد. این بالون‌ها را می‌توان تا یک سال داخل معده نگه‌داشت. بالون‌های جدیدتری هم به بازار آمده که مانند قرص هستند و بیمار آن را می‌بلعد. این بالون به یک لوله متصل می‌شود که از دهان بیمار بیرون است. وقتی دستگاه رادیولوژی مکان مناسب آن را نشان داد، از طریق لوله داخل بالون را پر می‌کنند و بعد از آن لوله جدا می‌شود. این نوع بالون 3 ماهه است و نتیجه مطالعه‌ها درباره آن هنوز کامل نشده است. برداشتن همه انواع بالون‌ها به آندوسکوپی نیاز دارد. 

دو گروه عمده از بیماران می‌توانند از گذاشتن بالون نفع ببرند؛ گروهی که بیش از حد چاق هستند و عمل جراحی برایشان پرخطر است. به این افراد توصیه می‌شود بالون بگذارند و کاهش وزن پیداکنند تا عمل جراحی انجام‌شود. گروه دیگر، بیمارانی هستند که دچار عوارض چاقی مانند دیابت و مشکلات قلبی ـ عروقی و ریوی شده‌اند. برای اینکه به‌طور موقت مشکل بیمار را کمتر کنیم از بالون استفاده می‌کنیم.

نتایج بالون متفاوت است و نمی‌توان کاهش وزن بیمار را پیش‌‍‌بینی کرد. ممکن است فردی بعد از عمل 20 کیلوگرم وزن کم کند و دیگری فقط 2 کیلوگرم. بعد از خروج بالون، فضای زیادی در معده به‌وجود می‌آید. این فضا باعث می‌شود بیمار دوباره به پرخوری روی آورد و حتی چاق‌تر از قبل شود. تهوع، استفراغ و درد نیز در بعضی بیماران دیده می‌شود که تا یک هفته برطرف خواهد شد. اگر بیماری نتواند چنین شرایطی را تحمل کند، بالون خارج می‌شود. عفونت محل بالون نیز گاهی بروز می‌کند که متاسفانه مقاوم به درمان است و باید بالون خارج شود. اگر بالون پاره و از معده وارد روده شود هم احتمال انسداد روده وحتی مرگ وجود دارد. 

این حلقه حجم قسمت فوقانی معده را کوچک می‌کند و با خوردن مقدار کمی از غذا معده پر خواهد شد. اگر خوردن تداوم یابد، باعث استفراغ بیمار می‌شود. ممکن است بیماران هیچ‌وقت احساس سیری نکنند و این یکی از اشکالات روش باندینگ است. در این روش سیستم گوارش دستکاری نمی‌شود. حلقه معده محفظه‌ای دارد که زیر پوست قرار می‌گیرد و هر‌گاه باند یا حلقه گشاد شود، می‌توان از طریق این محفظه آن را تنگ کرد اما حلقه جسم خارجی است و احتمال عفونت و ایجاد زخم در دیواره معده وجود دارد.

جابجا شدن حلقه هم باعث از بین رفتن معده و مشکلی اورژانسی محسوب می‌شود. در صورت بروز هر نوع عارضه‌ای، حلقه باید به سرعت خارج شود. عمر این باند 2 سال است و این 2 سال فرصتی است تا بیمار شیوه زندگی خود را تغییر دهد. این روش هم موقت است و متاسفانه بسیاری از بیماران بعد از خارج کردن باند به وزن اولیه برمی‌گردند. طی یک سال اخیر، در امریکا و اروپا میزان استفاده از باند 18 درصد کاهش یافته است. باندینگ برای بیمارانی که شیرینی دوست دارند، توصیه نمی‌شود. تجربه نشان داده باندینگ تمایل به خوردن شیرینی را بسیار افزایش می‌دهد چون بیماران غذاهای جامد را به سختی می‌خورند ولی بستنی و شکلات را خیلی راحت از باند رد می‌کنند. 

در این عمل بخشی از معده برداشته می‌شود و معده به شکل یک لوله باریک درمی‌آید و بیمار نمی‌تواند زیاد غذا بخورد. برخلاف باندینگ، بیمار احساس سیری می‌کند. (بخش ذخیره‌کننده معده از بدن خارج می‌شود). تا به حال عارضه جدی درازمدتی برای این عمل شناخته نشده است و مسیر سیستم گوارش تغییر نمی‌کند و می‌توان برای بیماران بعد از عمل آندوسکوپی انجام داد. جذب نیز مختل نمی‌شود پس لازم نیست تا آخر عمر داروهای مکمل استفاده کنند. با عمل جراحی معده؛ مقدار یکی از هورمون‌هایی که باعث افزایش اشت‌ها می‌شود، کاهش می‌یابد. عمل اسلیو معده در اغلب موارد تغییری در میزان تمایل به مصرف شیرینی ایجاد نمی‌کند. 

با این روش، هم حجم معده کاهش می‌یابد و هم بخشی از روده که حدود 2 متر است، از سیستم جذب خارج می‌شود یعنی مسیر آن تغییر می‌کند بدون اینکه روده را از بدن خارج کنیم. سرعت و میزان کاهش وزن در این روش بیشتر از سایر روش‌هاست و اگر هم بیمار تغییر در شیوه زندگی‌اش را رعایت نکند، ماندگاری بیشتری دارد. بای‌پس معده جذب غذا را مختل می‌کند و بیمار باید تا آخر عمر از داروی مکمل استفاده کند. مشکل دیگر این است که ارتباط بخشی از معده و روده باریک با دهان قطع شده است در نتیجه در مواقع ضروری دیگر نمی‌توان با آندوسکوپی این مناطق را مشاهده کرد؛ بای‌پس معده برای بیمارانی که پیشینه سرطان معده در خانواده دارند، توصیه نمی‌شود. 

می‌نی ‌بای‌پس نوع تغییر یافته بای‌پس است که برخی عوارض مانند فتق‌های داخلی که در بای‌پس کلاسیک ممکن است اتفاق افتد، با آن ایجاد نمی‌شود ولی از نظر اختلال در جذب و از بین رفتن امکان آندوسکوپی باقیمانده معده و روده باریک، هر دو عمل مشابه هستند. 

در این عمل جراحی، پزشک بافت معده را به داخل خودش برمی‌گرداند و بخیه می‌زند. این کار حجم داخلی معده را خیلی کوچک می‌کند. این عمل از ایران شروع شده و هنوز به عنوان یک عمل استاندارد در دنیا تایید نشده است. اشکال این روش این است که بعد از 2 سال ممکن است بخیه‌‎‌ها باز شود و معده کم‌کم به حجم اولیه بازگردد. 

در این روش، جذب به‌صورت جدی مختل می‌شود و حتی از راه روده‌ها هم خیلی خیلی کم می‌‍‌شود. سوءتغذیه ناشی از دئودنال سوئیچ ممکن است باعث نارسایی کبد شود. از این روش به طور شایع استفاده نمی‌شود و فقط در شرایط خاص انجام می‌گیرد. 

بعد از جراحی، بیشترین کاهش وزن طی؟ ماه اول ایجاد می‌شود و پس از آن تا 2 سال کاهش وزن ادامه خواهد داشت. بعد از 2 سال بیمار باید با تغییری که در روش زندگی خود ایجاد کرده، وزنش را ثابت نگه دارد. 

روش ارجح برای انجام همه این جراحی‌ها، روش بسته یا لاپاروسکوپی است. 

اینکه خوردن چگونه می‌تواند پاسخ تطبیقی بدن به افسردگی باشد، از جنبه‌های دیگری نیز قابل‌تامل است. تعاملات دستگاه گوارش و مغز، این دو عضو ظاهرا غیرمرتبط، به گونه‌ای است که امروزه از دستگاه گوارش به عنوان مغز دوم یاد می‌کنند. 

در دستگاه گوارش باکتری‌هایی وجود دارد که با ورود مواد به آن، باعث تجزیه غذا و تولید مواد مغذی خاص می‌شوند. مطالعات نشان می‌دهد انواع خاصی از این باکتری‌ها می‌توانند باعث ایجاد شادی فرد شوند. 

بعد دیگر مسئله، مثلث تعامل چند سویه خلق‌وخو، خواب و رفتار تغذیه‌ای است. اتفاق‌هایی که در طول روز و شب در مغز ما می‌افتند‌، با یکدیگر تعامل منسجمی دارند. در طول شب خیلی از هورمون‌ها به حالت تعادل می‌رسند و ترشح آن‌ها از یک ساعت زیستی در بدن پیروی می‌کند. اختلال در خواب تعادل هورمون‌هایی نظیر «گرلین» را که با تغذیه ارتباط دارد، به هم می‌زند و باعث پرخوری می‌شود. از دیگر سو، در افراد مبتلا به اختلالات خواب تحمل انسولین نیز کمتر می‌شود که این خود نیز بر آثار مخرب پرخوری ناشی از بی‌خوابی می‌افزاید. 

بعد چهارم، تعاملات ورزش و فعالیت فیزیکی با این مثلث است. بی‌خوابی و افسردگی با بی‌میلی به انجام کار و فعالیت همراه است. در مقابل اگر بتوان فعالیت بدنی بیمار را بیشتر کرد خواب نیز خودبه‌خود بهبود خواهدیافت. جالب اینکه نشان داده شده است ورزش‌هایی خاص همچون راه رفتن سریع خلق را بالا می‌برند. پس می‌توان چنین برداشت کرد که ورزش و فعالیت بدنی، خواب و خلق را بهتر می‌کند و می‌تواند اثر هم‌افزایی در تعادل وزن داشته باشد. 

مغز انسان‌ها در ابتدای رشد و نمو، مانند دفتر سفیدی است که با وجود برخی مداربندی‌های ذاتی در طول زندگی، با نوشته‎هایی جدید پر می‌شود. این ارگان اسرارآمیز ظرفیت نامحدودی برای انعطاف‌پذیری دارد و تا حدود شگفت‌آوری می‌توان برخی نوشته‌ها را پاک و برخی دیگر را جایگزین کرد اما به مرور زمان پاک کردن برخی از روش‌ها و منش‌های بسیار تکرارشده خیلی دشوار می‌شود. از این‌رو تغییر باور‌ها و عادت‌های انسان‌ها با گذشت زمان سخت‌تر می‌شود ولی در عین حال با روش‌های خاصی می‌توان در هر سنی به طور نسبی این مدار‌ها را بازآرایی کرد. 

یکی از اصولیترین شیوه‌ها برای تغییر رفتار، مداخلات‌شناختی است. دادن آگاهی و آشتی دادن مردم با واقعیت‌های بدن آن‌ها و ملموس کردن چگونگی و چرایی پاسخ بدن به رفتار‌های مختلف اگرچه نیازمند تلاش فرهنگی هنرمندانه است تا برای مخاطب باورپذیر و قابل‌ارتباط باشد، اما می‌تواند تاثیر شگرفی در تغییر رویکرد و نگاه انسان‌ها به آنچه هر روز بر سر بدن‌های ذی‌قیمتشان می‌آورند، داشته باشد. 

انگیزه‌ها در رفتار ما نقش مهمی دارند. گاهی فقط برای زیبایی اندام، رژیم‌های غذایی سختی به‌دقت مراعات می‌شوند. 

دانش ما در دهه‌های اخیر نسبت به مغز و شگردهای تعدیل رفتار بسیار متحول شده و امید می‌رود که بتوان در آینده نزدیک با استفاده از علم نوروساینس و فناوری‌های مدرن با دشواری‌های کمتری در رفتار‌های مخرب آحاد جامعه تغییرات سازنده‌ای ایجاد کرد. این مهم تلاش متخصصان و توجه مسئولان را می‌طلبد. 

دکتر محمدرضا مهاجری‌تهرانی/ فوق‌تخصص غدد و متابولیسم درونی؛ ژنتیک در بروز دیابت نوع 2 نقش مهمی دارد ولی اضافه وزن و نداشتن فعالیت فیزیکی شرایط را برای ابتلا به دیابت نوع 2 به‌خصوص در زنانی که سابقه دیابت بارداری هم دارند؛ بسیار مساعد می‌کند و حتی زمان ابتلا به آن را به جلو می‌اندازد. مطالعات نشان می‌دهد کاهش وزن به میزان 7 درصد وزن پایه می‌تواند 60 درصد خطر ابتلا به دیابت را کمتر کند و اثر این کاهش وزن بیشتر از اثر داروهایی است که برای کنترل قند خون استفاده می‌شود. نکته مهم‌تر این است که آثار کاهش وزن تا 10 سال بعد از کم کردن وزن در بدن باقی می‌ماند و افرادی هم که قبل از 60 سالگی اقدام به کاهش وزن می‌کنند، نتایج مطلوب‌تری می‌گیرند. 

سالانه 10 درصد از بیمارانی که در مرحله پیش‌دیابت هستند و قند خونشان معادل 100 تا 126 است، به دیابت نوع 2 مبتلا می‌شوند یعنی قند خونشان از 126 تجاوز می‌کند و ممکن است برای کنترل آن به دارو نیاز داشته باشند. کاهش وزن و افزایش فعالیت فیزیکی می‌تواند جلوی این روند پیشرونده را بگیرد و قند خون را متعادل کند. فعالیت فیزیکی مناسب و موثر 150 دقیقه در هفته است که می‌تواند شامل هر نوع ورزشی حتی پیاده‌روی تند هم باشد. افرادی که دیابت نوع 2 دارند با تعدیل وزن خود علاوه بر قند خون، فشار خون و چربی خون را هم کاهش می‌دهند، با چنین تغییرات اساسی‌ای، نیاز به داروهای فشار خون یا کاهنده چربی هم کم می‌شود. مهم‌ترین نکته حفظ‌‌ همان وزن ایده‌آلی است که با تلاش خود فرد به دست آمده است. بسیاری از بیماران به خوبی وزن کم می‌کنند ولی بعد از مدتی از اینکه مدام باید ورزش کنند یا مراقب رژیم غذایی خود باشند، خسته می‌شوند و دوباره به وزن قبلی خود برمی‌گردند. تغییر شیوه زندگی راه اصلی کنترل بیماری دیابت یا جلوگیری از ابتلا به آن است. 

 منبع:  راستینه