عبادت
1ـ قال الامام الصادق ـ علیه السّلام ـ: قال اللّه تبارک و تعالی: یا عبادی الصدّیقین، تنعّموا بعبادتی فی الدّنیا، فانّکم تتنعّمون بها فی الآخرة[1]امام صادق ـ علیه السّلام ـ: خدای تبارک و تعالی فرموده است: ای بندگان راستین من! در دنیا به عبادت من متنعّم شوید; زیرا که در آخرت به وسیله آن متنّعم می گردید.
2ـ قال رسول اللّه ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ: أفضل النّاس من عشق العبادة فعانقها، و أحبّها بقلبه، و با شرها بجسده، و تفرّغ لها، فهو لایبالی علی ما أصبح من الدّنیا علی عسر أم علی یسر.[2]پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ: برترین مردم کسی است که عاشق عبادت شود; پس، دست در گردن آن آویزد و از صمیم دل دوستش بدارد و با پیکر خود با آن در آمیزد و خویشتن را وقف آن گرداند; و او را باکی نباشد که دنیایش به سختی گذرد یا به آسانی.
3ـ قال رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ: کفی بالعبادة شغلا.[3]بهترین کار و سر گرمی عبادت است.
4ـ قال الامام علیـ علیه السّلام ـ: فاتّقوا اللّه الّذی نفعکم بموعظته، و وعظکم برسالته، و امتنّ علیکم بنعمته، فعبّدوا أنفسکم لعبادته، و اخرجوا الیه من حقّ طاعته[4]
امام علی ـ علیه السّلام ـ: پس بترسید از خدایی که با پند خویش به شما سود رسانده و با رسالتش (که از طریق پیامبران به شما ابلاغ کرده) شما را اندرز داده و با نعمت هایش بر شما منت نهاده است. بنابراین، جان های خود را برای عبادت او رام سازید و حقّ طاعتش را به جای آورید.
5ـ عنه ـ علیه السّلام ـ: العبادة فوز.[5]عبادت، رستگاری است.
6ـ عنه ـ علیه السّلام ـ: فضیلة السّادة حسن العبادة.[6]برتری بزرگان (به) نیکویی عبادت است.
7ـ عنه ـ علیه السّلام ـ: اذا أحبّ اللّه عبداً ألهمه حسن العبادة.[7]هرگاه خداوند بنده ای را دوست بدارد، نیکویی عبادت را در دل او می افکند.
8ـ عنه ـ علیه السّلام ـ: دوام العبادة برهان الظّفر بالسّعادة.[8]استمرار عبادت، دلیل دستیابی به سعادت است.
9ـ عنه ـ علیه السّلام ـ: فی الانفراد لعبادة اللّه کنوز الأرباح.[9]در خلوتِ عبادت خدا، گنج های سود است.
10ـ عنه ـ علیه السّلام ـ: ما تقرّب متقرّب بمثل عبادة اللّه.[10]هیچ تقرّب جوینده ای، به چیزی چون عبادت خدا، به او نزدیک نشد.
حکمت عبادت
11ـ قال الامام الرضا ـ علیه السّلام ـ (فی بیان علّة العبادة): لئلاّ یکونوا ناسین لذکره، و لا تارکین لأدبه، و لا لاهین عن أمره و نهیه، اذا کان فیه صلاحهم و قوامهم. فلو ترکوا بغیر تعبّد لطال علیهم الأمد فقست قلوبهم[11]
امام رضا ـ علیه السّلام ـ: در توضیح علت عبادت، می فرماید: تا این که مردم یاد خدا را فراموش نکنند و آداب او را وا نگذارند و از اوامر و نواهی او غافل نشوند; زیرا درستی و قوام آنان در دین است. اگر بدون تعبّد به حال خود رها می شدند پس از مدّتی دل هایشان سخت می شد.
خود را وقف عبادت کردن
12ـ قال رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله: یقول ربّکم: یا بن آدم! تفرّغ لعبادتی أملأ قلبک غِنی و أملأ یدیک رزقا. یا بن آدم! لا تباعد منّی فأملأ قلبک فقرا و أملأ یدیک شغلا.[12]پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ: پروردگارتان می فرماید: ای فرزند آدم! خود را برای عبادت من فارغ گردان تا دلت را پر از بی نیازی کنم و دستانت را آکنده از روزی سازم. ای فرزند آدم! از من دوری مکن، که دلت را از فقر انباشته می کنم و دستانت را از گرفتاری می آکنم.
13ـ قال الامام الصادق ـ علیه السّلام ـ: فی التّوراة مکتوب: یا بن آدم! تفرّغ لعبادتی أملأ قلبک خوفاً، و ان لا تفرّغ لعبادتی أملأ قلبک شغلا بالدّنیا ثمّ لا أَسُدُّ فاقتک. و أکلک الی طلبها[13]امام صادق ـ علیه السّلام ـ: در تورات نوشته شده است: ای آدم! خود را برای عبادت من فارغ گردان تا دلت را از ترس (از خودم) پر کنم; اگر خود را برای عبادت من فارغ نسازی، دلت را از اشتغال به دنیا انباشته می کنم و آن گاه درِ نیاز را به رویت نبندم و تو را به آنچه در طلب آن هستی وا گذارم.
14ـ عنه ـ علیه السّلام ـ: فی التّوراة مکتوب: یا بن آدم! تفرّغ لعبادتی أملأ قلبک غِنی، و لا أکلک الی طلبک. و عَلَی أن أَسُدَّ فاقتک و أملأ قلبک خوفا منّی. و ان لا تفرّغ لعبادتی أملأ قلبک شغلا بالدّنیا ثُمَّ لا أسد فاقتک، و أکلک الی طلبک.[14]در تورات نوشته شده است: ای پسر آدم! خودت را وقف عبادت من کن تا دلت را از بی نیازی آکنده سازم و تو را به خواسته ات وا نگذارم; و بر من است که درِ نیازمندی را به روی تو ببندم و دلت را از ترس پر کنم. اگر خود را وقف عبادت من نسازی، دلت را از گرفتاری به دنیا پر کنم، سپس در نیاز را به رویت نبندم و تو را به خواسته ات وا گذارم.
15ـ قال رسول اللّه ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ: تفرّغوا لطاعة اللّه و عبادته قبل أن ینزل بکم من البلاء ما یشغلکم عن العبادة.[15]پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ: خود را برای طاعت خدا و عبادت او فارغ سازید، پیش از آن که گرفتاری و بلایی به شما رسد که از عبادت بازتان دارد.
تفسیر عبادت
16ـ قال الامام الصادق ـ علیه السّلام ـ لمّا سئل عن العبادة ـ حسن النّیة بالطاعة من الوجوه الّتی یطاع اللّه منها.[16]امام صادق ـ علیه السّلام ـ در پاسخ به این پرسش که عبادت چیست، فرمود: داشتن حسن نیت در طاعت از چهره هایی که از طریق آنها خداوند اطاعت می شود (مقصود امام معصوم است).
17ـ فی حدیث المعراج: یا أحمد، هل تدری متی یکون لی العبد عابدا؟ قال: لا یا ربّ، قال: اذا اجتمع فیه سبع خصال: ورع یحجزه عن المحارم. و صَمتٌ یکفّه عمّا لا یعینه، و خوف یزداد کلّ یوم من بکائه، و حیاء یستحی منّی فی الخلاء، و أکل ما لابدّ منه، و یبغض الدّنیا لبغضی لها، و یحبّ الأخیار لحبّی ایاهم.[17]در حدیث معراج آمده است: ای احمد! آیا می دانی که بنده چه وقت مرا بندگی می کند؟ عرض کرد: نه، ای پروردگار. فرمود: هر گاه هفت خصلت در او فراهم آید: پارسایی و ورعی که مانع او از حرام ها شود و سکوتی که او را از سخنان بیهوده باز دارد و ترسی که هر روز بر گریه او بیفزاید و شرمی که در خلوت و تنهایی از من داشته باشد و به اندازه ی ضرورت بخورد و دنیا را ناخوش دارد چون من آن را ناخوش دارم و نیکان را دوست بدارد چون من آنان را دوست می دارم. قال الامام الرضا ـ علیه السّلام ـ: أول عبادة الله تعالی معرفته، و أصل معرفة الله توحیده.[18]امام رضا ـ علیه السّلام ـ: سر آغاز عبادت خدای تعالی، شناخت اوست و ریشه ی شناخت خدا یگانه دانستن او.
حقیقت بندگی
18ـ قال الامام الصادق ـ علیه السّلام ـ لمّا سئل عن حقیقة العبودیة: ثلاثة أشیاء: أن لا یری العبد لنفسه فیما خَوَّلَهُ الیه مٌلکاً، لأنّ العبید لا یکون لهم مُلک. یرون المال مال اللّه یضعونه حیث أمرهم اللّه تعالی به، ولا یدّبر العبد لنفسه تدبیراً و جملة اشتغاله فیما أمره اللّه تعالی به ونهاه عنه... فهذا أوّل درجة المتّقین.[19]امام صادق ـ علیه السّلام ـ در پاسخ به پرسش درباره ی حقیقت بندگی، فرمود: حقیقت بندگی سه چیز است: این که بنده در آن چه خداوند به او عطا فرموده است برای خود مالکیتی قائل نباشد; زیرا بندگان مالک چیزی نیستند، مال را متعلّق به خدا می دانند و آن را هر جا که خدای تعالی فرمان داده است به مصرف می رسانند. بنده برای خود تدبیر و چاره اندیشی نمی کند و تمام اشتغالش به چیزهایی است که خدای تعالی او را به انجام آنها فرمان داده یا از آنها بازداشته است... این نخستین درجه ی پرهیزگاران است.
19ـ قال الامام علی ـ علیه السّلام ـ العبودیة خمسة اشیاء: خلاء البطن، و قرائة القرآن، و قیام اللیل، و التضرّع عند الصبح و البکاء من خشیة الله.[20]امام علی ـ علیه السّلام ـ: بندگی در پنچ چیز است: اندرون از طعام تهی داشتن، قرآن خواندن، شب را به عبادت گذراندن و زاری کردن (به درگاه خداوند) هنگام صبح و گریستن از ترس خدا.
نقش عبادت در تکامل
20ـ مصباح الشریعة: قال الصادق ـ علیه السّلام ـ: العبودیة جوهرة کنهها الرّبوبیة، فما فقد فی العبودیة وجد فی الربوبیة، و ما خفی عن الرّبوبیة اصیب فی العبودیة.[21]
مصباح الشریعة: امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: عبودیت گوهری است که باطن آن ربوبیت است; پس، آن چه در عبودیت نیست سود در ربوبیت یافت گردد و آن چه در ربوبیت مخفی بماند در عبودیت به دست آید.
21ـ روی أنّ اللّه تعالی یقول فی بعض کتبه: یا بن آدم! أنا حی لا أموت، أطعنی فیما أمرتک حتّی أجعلک حیا لا تموت. یا بن آدم! أنا أقول للشّیء: کن فیکون، أطعنی فیما أمرتک أجعلک تقول للشّی ء: کن فیکون.[22]
روایت شده که خدای تعالی در یکی از کتاب های خود می فرماید: ای فرزند آدم! من زنده ای هستم که هرگز نمی میرم; از فرمان های من اطاعت کن تا تو را زنده ای قرار دهم که هرگز نمیری. ای فرزند آدم! من به هر چه بگویم هست شو، هست می شود. از فرمان های من اطاعت کن تا تو را چنان قرار دهم که به هر چه بگویی هست شو، هست شود.
پی نوشت ها
[1] الکافی: 2 / 83 / 2 و ح 3.
[2] الکافی: 2 / 83 / 2 و ح 3.
[3] تحف العقول: 35.
[4] نهج البلاغه، الخطبة 198.
[5] غرر الحکم: 65، 6559، 4066، 5147، 6504، 9490.
[6] همان.
[7] همان.
[8] همان.
[9] همان.
[10] همان.
[11] عیون أخبار الرضا علیه السلام: 2 / 103 / 1، علل الشرائع: 256: 9.
[12] کنز العمّال: 43614.
[13] قصص الأنبیاء: 166 / 193.
[14] الکافی 2 / 83 / 1.
[15] تنبیه الخواطر: 2 / 120.
[16] الکافی: 2 / 83 / 4.
[17] ارشاد القلوب: 205.
[18] عیون أخبار الرضا ـ علیه السّلام ـ: 1/150/51.
[19] مشکاة الأنوار: 327.
[20] مستدرک الوسائل: 11/244/12875.
[21] مصباح الشریعة: 536.
[22] مستدرک الوسائل: 11 / 258 / 12928.