والدین و بایستگی ها

1- سعی کنید در تمام مسائل فرهنگی، تربیتی و اجتماعی دختران خود هماهنگ عمل کنید و اختلاف سلیقه ها را کنار بگذارید و إلّا نقش سازنده ای نخواهید داشت.

به عبارت دیگر پدر و مادر در خانواده در حکم سه قوه مقننه، مجریه و قضائیه هستند و اگر روزی این سه قوه با هم ناهماهنگ باشند به طور طبیعی نقش مثبتی در خانواده نخواهند داشت. در خانواده ای که پدر سخت گیر و مادر عاطفی و انعطاف پذیر است و یا پدر اجتماعی و مادر منزوی است و یا پدر مذهبی و ارزش گراست و مادر ارزش گریز و... فرزندان گرفتار تضاد رفتاری می شوند.

2- اگر چه باید به عنوان مشاور در کنار فرزندان خود باشید، امّا لازم است از تحمیل نظرات خود به آنان بپرهیزید؛ زیرا انسان از هر آن چه که احساس کند بر او تحمیل می شود، بیزاری می جوید.

3- سعی کنید در برابر رفتار پرخاشگرانه دختر و پسر نوجوانتان عصبانی نشوید و عکس العمل نشان ندهید. این رفتار نامناسب به طور ناخود آگاه برنامه ریزی شده است تا شما را عصبانی کند؛ او بدین وسیله می خواهد اظهار وجود کند. پدر و مادر برای نوجوانان معرف جامعه بزرگ سالان هستند. او می خواهد بر علیه آنان طغیان کند. در این مواقع بی تفاوت باشید و از جواب دادن خودداری کنید.^[1]

4- از یاد آوری اشتباهات گذشته فرزند خود بپرهیزید. شنونده خوبی باشید و گوش کردن را تجربه کنید.

5- از بی اعتنایی و بی تفاوتی بپرهیزید؛ زیرا بی اعتنایی یکی از مخرّب ترین حالت های ارتباط است. باید با اشتباهات و خطاهای آنان به طور طبیعی برخورد نمود. علی علیه السلام به یکی از یاران خود فرمود:

کن کالطَّبِیبِ الرَّفِیقِ^[2]؛

همانند پزشکی که اهل رفق و مداراست باش.

6- به آنان فرصت دهید تا ناراحتی خود را بروز دهند. قدرت تحمّل شنیدن پیام های آنها را در خود افزایش دهید؛ زیرا این گونه گفت و گو و بگو و مگوها موجب شکسته شدن حرمت پدر و مادر می شود.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

اتْرُک الْمِراء وَ انْ کنتَ مُحِقّاً؛^[3]

بگو مگو را ترک کن، هر چند حق با تو باشد.

7- با فرزندان خود وارد مباحثات بی سرانجام و پرتنش نشوید.

8- ایمان و اعتقادات مذهبی را طوری در فرزندان خود درونی کنید که آنان بدون مراقبت و نگهبانی شما بتوانند راه صحیح را انتخاب نمایند.

9- نسبت به ضعف ها و نقایص کار دختران در خانه گذشت داشته باشید و سخت گیر نباشید؛ زیرا مهم خشنودی آنان از کار خانه است، نه کار کامل و بی نقص.

10- آن چنان در تأیید و تکریم شخصیت یکدیگر به ویژه در برابر فرزندان از هم پیشی بگیرید که آنان با همه وجود به شما اعتماد داشته باشند. مادرانی که به جای زبان تأیید و قدردانی از ویژگی های مثبت و تلاش های ارزشمند پدر، در خلوت خویش با دختر همواره زبان تکذیب و اعتراض گشوده، شخصیت پدر را در ذهن دختر تضعیف و تحقیر می کنند، نه تنها فرزند خود را در تعارض روانی و دغدغه فکری قرار می دهند، بلکه غالباً به طور مستقیم و غیر مستقیم زمینه نگرش و باز خورد منفی و ناخوشایند را در وجود دختران خود نسبت به جنس مرد فراهم می آورند.

در خانواده ای که پدر و مادر با هم اختلاف دارند و در تربیت هماهنگ نیستند، فرزند فکر می کند ارزش و ضد ارزش وجود ندارد؛ زیرا تضادّ آنان همواره راه گریز برای فرزند است. اگر پدر می گوید:

فلان لباس را بپوش، مادر می گوید: عیبی ندارد. اگر پدر چیزی را مناسب نمی داند مادر آن را مناسب می داند؛ وای به حال خانه ای که پدر و مادر یکدیگر را تکذیب کنند؛ زیرا دیگر نه خود ارزشی دارند و نه فرزندان.

11- به دختران جوان خود آن چنان بینش و بصیرت بدهید که خود بتوانند خوب و بد را تشخیص دهند، نه این که فقط امر و نهی نمایید.

12- به مقدار توان و نیاز، پول تو جیبی به دختر خود بدهید و فرهنگ خرج کردن را نیز به او بیاموزید.

13- ضمن پذیرش شخصیت دختر خود، رفتار بدش را اصلاح کنید.

14- خوش بینی اصلی است در روابط خانوادگی و اجتماعی، امّا آن جا که قراین و شواهد، بیانگر نوعی بزهکاری است، دیگر جای خوش بینی نیست، ولی متأسّفانه بسیارند پدر و مادرانی که رفت و آمدها و رفتارهای مشکوک و گاهی آشکار دختران خود را با خوش بینی می نگرند و از خود حسّاسیت نشان نمی دهند و می گویند: الحمدلله دختران ما پاک و سالمند و با این خوش بینی کاذب، مسئولیت را از خود سلب می کنند، در حالی که سنین نوجوانی و جوانی مهم ترین و تعیین کننده ترین مقطع زندگی است و نیاز به مراقبت بیشتری دارد.

15- همان طوری که نسبت به سلامت جسمی و مسائل مادّی دختر خود توجّه می کنید باید به مسائل معنوی و ارزشی او نیز توجّه داشته باشید.

16- به گونه ای با دختران خود رفتار نمایید که آنها بتوانند مسائل روحی و روانی و دیگر مسائل خود را با شما در میان بگذارند و شما را پناهگاه و یاور و مشاور خیر خواهی برای خود بدانند. باید به آنها میدان بدهید تا حرف دلشان را به راحتی برای شما بگویند.

یکی از مددکاران، انحرافات جنسی در دختران را این گونه تشخیص داده است:

«اگر محیط خانواده برای اعضای آن دوستانه باشد و دختر بتواند در مواقع حسّاسی که با یک بحران رو به رو می شود، موضوع را با پدر و به ویژه مادر خود مطرح کند، قطعاً می تواند از بسیاری از انحرافاتی که بر سر راهش قرار می گیرد، جلوگیری کند. وقتی فرزند یک خانواده که خود را نیازمند برخوردهای عاطفی پدر و مادر می داند، از این محبت محروم شود، یقیناً این کمبود به عنوان یک عارضه در وجود او باقی خواهد ماند و محیط خانه را برای طرح مسائل درونی مناسب نخواهد دید؛ یعنی اعتمادی بین او و والدینش وجود نخواهد داشت. از این رو قبل از هر چیز برای دفع بسیاری از ناهنجاری های اجتماعی، باید خانواده را توجیه کرد تا مشکلات از خانواده به اجتماع سرایت نکند».^[4]

17- از تعداد کلمه «نه» در هنگام گفت و گو با دختر به قدر ممکن بکاهید، طوری نباشد که دختر پیش خود بگوید که من می دانم پاسخ مادر و پدرم همیشه منفی است؛ پس لزومی ندارد که مطلب خود را با آنان در میان بگذارم. باید به جای گفتن «نه» در مواردی که باید پاسخ منفی داد، به گونه ای برخورد شود که خود او به این نتیجه برسد که نباید چنین تصمیمی گرفته شود زیرا کلمه نه به استقلال فرزند خدشه وارد می سازد و هر کسی را به مقابله وامی دارد. شایسته است در مقابل چیزی که می خواهید پاسخ منفی بدهید به شکل زیر عمل کنید.

اولًا زود پاسخ ندهید و ثانیاً به او اطلاعات بدهید تا «نه» نگفته باشید به عنوان مثال: بگویید راست می گویی، من هم دلم می خواهد امشب به میهمانی برویم ولی امشب قرار است میهمان به خانه ما بیاید و یا آن ساعتی که می گوئی برویم بیرون فیلم مناسبی از تلویزیون پخش می شود و ما ممکن است از دیدن آن محروم شویم.

18- والدین باید دلایل محدودیت هایی که برای دختران خود ایجاد می کنند به نحو احسن بیان کنند وگرنه باید منتظر روزی باشند که بدون دلیل پاسخ منفی بشنوند و بر فرض که دختران در برابر والدین به صورت مستقیم تمرّد نکنند، از آن جا که به صورت منطقی توجیه نشده اند، در غیاب والدین کار دل خواه خود را انجام می دهند. همچون استفاده از فیلم و سی دی، نوار مبتذل، ارتباطهای پنهانی و...

19- از شوخی های زننده و الفاظ زشت و مطالبی که نباید در حضور فرزندان مطرح شود، خودداری کنید.

20- به دختر خود بفهمانید که زن بودن، همسر بودن و مادر بودن تا چه اندازه باارزش است.

21- اجازه ندهید دخترتان با لباس های نامناسب در برابر نامحرمان ظاهر شوند.

22- در برابر فرزندان با آن چه به دین و ارزش های دینی مربوط می شود، حالت انفعالی به خود نگیرند.

- مناسب است مادر دختر خود را برای نماز صبح بیدار کند به طوری که پدر زمان عادت دختر خود را متوجّه نشود؛ زیرا دختر خجالت می کشد.

23- در انتظارات خود از فرزندان استواری و همسویی نشان دهید.

24- با دختر خود با احترام برخورد کنید و خوب صدا بزنید مانند:

فاطمه جان! زهرا جان و... زیرا دختری که احساس ارزشمندی کرد دچار آلودگی نمی شود. ریشه بسیاری از آلودگی ها احساس بی ارزشی و بی قیمتی است.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:

اذا سَمّیتُم الْوَلَد فَاکرِموُه و اوسِعوُا لَهُ فِی المجلس و لا تَقْبَحوُا له وجهاً؛^[5]

هنگامی که نام فرزند خود را می برید، او را مورد احترام قرار دهید و به او بی احترامی نکنید و با آداب خوب و پسندیده او را صدا بزنید.

25- در برابر خطا و لغزش های فرزندان به شیوه تغافل عمل کنید و ضمن هوشیاری کامل در برابر اعمال و اخلاق آنها برخوردی عاقلانه و منطقی داشته باشید.

علی علیه السلام فرمود: «از بهترین صفات بزرگواران، نادیده گرفتن خطاها است».^[6]

26- در شیوه های تربیتی به روز باشید، نه سنّتی و ناآگاه از زمان. باید تربیت دختر براساس شرایط و نیازهای زمان باشد، امّا نه به قیمت فراموش کردن سنن مذهبی و ملّی.

علی علیه السلام فرمود:

فرزندانتان را براساس آداب و تربیت خودتان وادار نکنید، چرا که آنان برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده اند.^[7]

اگر پدر و مادرها دریابند که با تغییر زمان و شرایط و نیازها و ارتباطات، بسیاری از سلیقه ها و رفتارها و روحیات عوض می شود، توقعاتشان از آنها کم تر خواهد بود. توصیه حضرت علی علیه السلام در تربیت فرزندان براساس شرایط روز، همان پذیرش واقعیات زمانی است، امّا نه به قیمت تبدیل ارزش ها به ضد ارزش ها.

27- با فرزندان خود ارتباط سالم داشته باشید. ارتباط سالم ارتباطی است که دو طرفه و بر اساس احترام متقابل در فضایی مناسب به طوری که برای یکدیگر ارزش قائل شوند و به نظرات یکدیگر اهمیت دهند و دردها و شادی ها و انتظارات و آرزوها را با هم در میان بگذارند و به سخنان هم کاملًا گوش دهند و با یکدیگر، هم درد و هم احساس شوند.

این شیوه در کاهش دردها مؤثّر است و در مواقع دشواری و بروز مشکلات به راه حل های مناسب می انجامد.

28- گاهی خود را به جای جوانان بگذارید و بر جوانی خویش مروری داشته باشید.

29- در فرصت های مناسب با دختران خود به همدلی و همزبانی اقدام کرده و بر دنیای درون آنها راه یابید و اعتماد آنان را به خود جلب نمایید.

30- با ترتیب دادن شورای خانواده، فرزندان خود را در بحث و گفت و گو در خصوص مسائل آنان دعوت و ترغیب کرده تا از فشارهای متراکم روانی آنان کاسته شود.

31- از تنها گذاشتن فرزندان به ویژه نوجوانان برای مدّت های طولانی در منزل و گذاشتن آن ها در خانه دیگران خودداری کنید و در مواقع سفر ضروری، یا آنان را همراه خود ببرید و یا فرد مطمئنّی را به خانه بیاورید تا از آنان مراقبت کند.

32- هرگونه غیبت فرزندانتان را در زمان های ورود به منزل و رفتارهای مشکوکی که در آنها مشاهده می کنید، مورد بررسی قرار داده و از گسترش این موارد پیش گیری نمایید.

33- سعی کنید ضمن جذّابیت و قدرت کشش خانوادگی برای فرزندان، ارتباط مستمر و مداوم خود را با اولیای مدرسه توسعه دهید.

34- تا حدّ امکان سعی کنید دختر خود را برای خرید از خانه بیرون نفرستید.

35- شئونات دختر را در پوشش، رفت و آمدها و گفت و گو، رعایت نمایید. آنان را به مجالسی که به حیا و عفت آنان آسیب می رساند، همچون مجالس مختلط و. . . نبرید.

36- در صورتی که از دخترتان اشتباه و خطایی سر زد و یا در برخی از موارد بر خلاف نظر شما عمل کردند، آنان را از خود نرانید و همواره راه بازگشت را به روی آنان باز نگه دارید.

37- از امر و نهی های خود بکاهید زیرا امر و نهی های مکرر و پیوسته تأثیر منفی دارد، نصیحت باید خوب و در بهترین حالت ها و شرایط، همراه با استدلال و منطق باشد.

38- کارهای اشتباه و نامناسب دختر خود را توجیه نکنید.

39- دختر خود را با دیگران مقایسه نکنید. مقایسه با دیگران از خطاهای مهم تربیتی است که نقش منفی و مخرّب دارد، معمولًا والدین هنگامی که از کار و رفتار فرزندان خود به ستوده می آیند و از ناتوانی هایشان در انجام امور نگران می شوند، ضعف های آنان را با نقاط قوّت افراد دیگر مورد مقایسه قرار می دهند، در حالی که اگر فرزند در زمینه های گوناگون با فرد دیگری مورد مقایسه قرار گیرد، چندان کمبودی نخواهد داشت.

فکر نکنید دخترتان بزرگ شده و دیگر نیازی به محبّت شما ندارد.

دختر خود را در آغوش بگیرید و نوازش کنید.

40- رابطه شما با فرزندان نباید رابطه ای آمرانه باشد. انتظار نداشته باشید که مرّتب شما نظر بدهید و امر و نهی کنید و آنان مطیع و فرمانبردار باشند.

41- توجّه داشته باشید که فرزندان شما به شما منسوبند، ولی شما مالک و صاحب اختیار آنان نیستید. آنها برای خودشان ویژگی ها و احساسات و علایق خاصی دارند. باید با ارزیابی درست ذوق و استعدادهای آنها را راهنمایی کنید و مقدّمات رشد و پیش رفت را برایشان مهیا نمایید.

42- نباید رو در رو و بی پرده از فرزندانتان انتقاد کنید.

43- نباید مستقیماً از کسانی که مقبول فرزندتان است انتقاد کنید.

44- انتقادات پی در پی و زیر سؤال بردن مکرّر فرزندان موجب سردرگمی و ایجاد تشتّت و از هم گسیختگی در روحیه و رفتار آنان می شود و نتیجه معکوس می دهد. فرزندان نوجوان و جوان ما در سن تمیز هستند، نیک و بد امور را تمیز می دهند. گاهی می توانند نظرات ارزنده ای ارائه دهند. بر والدین ضروری است که پای سخن آنان بنشینند و از تذکراتی که آنان می دهند، در صورت مفید بودن استفاده نمایند. در این صورت فرزندان نوجوان و جوان در خود احساس هویت و شخصیت می کنند.

45- نباید به ناحق امتیازی به پسر بزرگ تر بدهید و او را بر برادران و خواهرانش مسلّط گردانید، زیرا با سلطه به ناحق برادر بزرگ، زمینه زور گویی و اعمال قدرت او بر خواهر و برادرش فراهم می شود.

46- پدر و مادر در زمینه های مختلف خانوادگی از جمله مسئله پوشش نقش اساسی دارند. شیوه لباس پوشیدن پدر و مادر در محیط خانه، بر روی ساختار شخصیت آنان تأثیر دارد. در خانواده ای که پدر و مادر نیمه عریان در خانه به سر می برند، ناخواسته حجب و حیای آنان را تضعیف و پوشش نامناسب را به آنان آموزش می دهند. مَحْرم بودن پدر به دختر مجوّز این نیست که هر طور خواست رفتار کند و هر لباسی را بپوشد. باید پدر حریم ادب و عفّت را نزد دخترش رعایت نموده و از پوشیدن هر گونه لباس و هر گفتار و شوخی که جاذبه شهوانی دارد پرهیز نماید.

47- با دختر نوجوان و جوان به دیده نوجوان و جوان بنگرید. آنان را بزرگ حساب کنید.

48- هنگام برخورد با فرزندان به یاد داشته باشید که آنها دارای ویژگی های شخصیتی متفاوتی هستند. بنابراین، باید از به کار بردن روشی یک سان در برخورد با شخصیت های مختلف خوداری نمایید.

49- به گونه ای با دختر خود رفتار نمایید که او از دختر بودن خود ابراز رضایت نماید. باید رابطه با او به گونه ای باشد که احساس کند وجودش مایه خرسندی والدین است. اصولًا انسان ها در صدد فرار از حقیقت هستند و نمی خواهند آن را بشنوند و بپذیرند، به ویژه اگر طرف مقابل ما فردی جوان یا نوجوان باشد. مثلًا اگر فرزندی زشت چهره است، هرگز دوست ندارد شما او را به زشتی یاد کنید و اگر از ضعف های طبیعی او چشم پوشی کنید، او به زندگی امیدوارتر و ضعف های خود را فراموش می کند.

50- از توهین و تمسخر آنها در حضور دیگران به هر علّت و شکلی دوری کنید.

51- حجاب و آداب مذهبی را به زور به آنان تحمیل نکنید.

52- در گفت و شنود با دخترانتان مستمع خوبی باشید و با صبر و حوصله به سخنان آنان گوش دهید، حتّی اگر ملال انگیز باشد و یا قبلًا شنیده باشید؛ زیرا آنان بیش از پسران نیاز به گفت و گو دارند.

53- توصیه می شود حتّی زمانی که رفتار دخترتان را قبول ندارید، به او بگویید که او را قبول و دوست دارید. فقط از برخی از رفتارهایش خوشتان نمی آید.

54- از فرزندان دختر خود که فرمان بردارتر از پسران هستند، تکلیف بیشتری نخواهید.

55- از کارهای نیک دخترتان پشتیبانی کنید.

رفتارهای مطلوب آنان را تحسین کنید و توانایی های آنها را در نظر بگیرید.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «خدا رحمت کند کسی را که فرزندش را در مسیر نیکی اش یاری رساند».

سؤال شد: چگونه در نیکی یاری اش کند؟ فرمود: «کارهای آسان را از او بپذیرد و از کارهای سخت و دشوار او در گذرد و با او به تندی و خشونت رفتار نکند». ^[8] پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «خداوند رحمت کند بنده ای را که به فرزندش کمک کند تا او نیکوکار شود. با نیکی به او، الفت داشتن و گرم گرفتن با او». ^[9]

56- هنگامی که با فرزندان خود رو به رو می شوید، سعی کنید با آنان برخورد مثبت داشته باشید و از عبارت های تشویق آمیز استفاده کرده و به دنبال نکات مثبت آنان باشید و از عیب جویی و ایراد گرفتن از آنها خودداری نمایید.

57- مادران گرامی باید بدانند که مادر باید فقط مادر بماند تا جامعه، بهشت را در زیر پای او احساس کند. هیچ خدمتی ضروری تر و حیاتی تر و مقدّس تر از خدمت مادری نیست. مادر باید تمام وقت، مادر بماند. مادران نیمه وقت، آینده فرزندان خود را فدای درآمد ناچیز می نمایند. هیچ درآمدی آیندۀسعادت بخش فرزندان ما را تأمین نمی کند.^[10]

58- سعی کنید بر نیازهای اساسی دختران خود واقف گردید. برای آشنایی با این نیازها با مراکز مشاوره تماس بگیرید و کتاب هایی که در این زمینه نوشته شده، مطالعه نمایید.

59- در برابر هرگونه خواسته غیر منطقی او تسلیم نشوید.

60- قبل از هر تصمیمی برای دختر خود با هم به مشورت بپردازید تا تصمیم مناسبی در مسائل دختر خود بگیرید.

61- در تشویق کردن، سخاوت مند باشید، امّا همیشه در نظر داشته باشید که تشویق هایتان صادقانه باشد. فرزندان بیشتر تشویق هایی را می پذیرند که منعکس کننده احساسات قلبی شما باشد، نه تشویق های سرزبانی. به طور مرتب از آنان تجلیل نمایید. منتظر دستاوردهای مهم آنان نباشید. بعد از هر کار کوچک، امّا سزاوار توجّه که در زندگی روزمرّه اتفاق می افتد تجلیل و قدردانی کنید.

62- از روزگار، گله و شکایت ننمایید و راضی به قضای الهی باشید؛ زیرا اغلب شِکوه و گلایه ها به طور ناخودآگاه بر زندگی آنان تأثیر منفی می گذارد.

63- خواسته های خویش را منطقی و برای رضای خداوند مطرح نمایید، نه مطابق سلیقه های شخصی خویش.

64- تذکرات لازم و ضروری را در شرایط و اوقات مناسب به آنان یادآور شوید تا میزان پذیرش سخنانتان بیشتر باشد.

65- لحن گفتار خود را به تناسب سنّ دخترتان تغییر دهید.

66- امید را در آنان تقویت کنید. هرگز پاسخ های مأیوس کننده به آنان ندهید روح تلاش و کوشش را در آنان زنده نمائید.

67- سعی کنید از تنبیه و سرزنش تحت هر عنوانی خودداری کنید.

68- والدین باید از نگهداری تصاویر نامناسب و برهنه در نزد دختران به ویژه اتاق خوابشان که عامل به انحراف کشیده شدن آنها می شود جلوگیری کنند.

69- اصرار نداشته باشید هر چه را که شما می پسندید دخترتان بپسندد. گاهی ممکن است در انتخاب اشتباه کند و در اشتباه خود اصرار هم داشته باشد؛ ولی تجربه ای که از آن اشتباه به دست می آورد، تأثیر بیشتری از نصیحت های شما در این زمینه دارد.

اگر سلیقه دخترتان مورد پسند شما نیست، او را مسخره نکنید، یا مستقیماً او را به باد انتقاد نگیرید.

پی نوشت ها

[1] والدین و فرزندان، دکتر رود سون، نشر دستان، ص 127 ..

[2] بحارالانوار، ج 2، ص 53 ..

[3] کافى، ج 2، ص 144 ..

[4] گزارشى از مرکز بازپرورى زنان ویژه، ص 4؛ بزهکارى اطفال و نوجوانان، ص 90 ..

[5] شجرة طوبى، ج 2، ص 374 ..

[6] بحار الانوار، ج 71، ص 417..

[7] شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج 20، ص 267 ..

[8] وسایل الشیعه، ج 10، ص 199..

[9] مستدرک الوسائل، ج 2، ص 626 ..

[10] مهدى کى‏نیا، مبانى جرم‏شناسى، ص 218 ..