آرزو فرامرزی؛ زیر نظر دکتر سلطانعلی محبوب
چاقی و لاغری پدیده‌ای چند عاملی هستند و علل مختلف چون زمینه ژنتیکی، افزایش یا کاهش دریافت مواد غذایی، افزایش یا کاهش فعالیت فیزیکی بدن، بیماری‌ها و غیره می‌تواند در ایجاد آنها نقش داشته باشد. عدم درمان چاقی و لاغری، با مسایل و مشکلات عدیده‌ای همراه است.
از جمله: اختلال در متابولیسم، دیابت، افزایش بیماری‌های قلبی - عروقی و برخی از سرطان‌ها، کاهش توانایی جنسی و ذهنی، کاهش مقاومت در برابر بیماری‌ها، اختلال در رشد و ... . در کشور ما همزمان با مشکل چاقی، مشکل لاغری و کم‌وزنی نیز وجود دارد که به نوبه خود آثارسوء اقتصادی و اجتماعی را به همراه دارد، لذا مطالعه و بررسی در این زمینه در راستای تشخیص راهکارهای جدید جهت مبارزه با چاقی و لاغری از اهمیت و اولویت ویژه‌ای برخوردار است.
گرلین یک هورمون پپتیدی است که از معده ترشح می‌شود و نقش مهمی را در عادت غذا خوردن و تنظیم اشتها بازی می‌کند. فعالیت غیر‌طبیعی آن می‌تواند باعث اضافه وزن شود، به علاوه کارایی راهبردهای مداخله‌ای متفاوت برای کاهش وزن به تغییرات پلاسمایی این هورمون بستگی دارد.
از این‌رو می‌توان گفت که گرلین هورمونی چند‌کاره است که می‌تواند نقش‌های گوناگونی از جمله افزایش اشتها، افزایش حافظه، تنظیم متابولیسم، افزایش برون‌ده قلبی، کاهش فشار‌خون، افزایش ترشح هورمون رشد، تکثیر سلولی و تاثیر در سیستم ایمنی و غیره را ایفا کند.
گرلین و اثربخشی بر قلب
گرلین با سیستم عروق قلبی رابطه نزدیک دارد که به طور عرضی در بافت قلبی توزیع شده است. این هورمون باعث گشاد شدن رگ‌های خونی محیطی، تنگ شدن سرخرگ کرونری و مانع از کم‌خونی موضعی شده و به عنوان عاملی برای حفاظت سیستم عروقی قلبی بشمار می‌رود.
این عملکرد‌های گرلین باعث شده تا به عنوان یک پتانسیل درمانی در مداوای بیماری‌های قلبی به کار رود. به دلیل تغییر غلظت آن در شرایط پاتوفیزیولوژیک، به عنوان مکانیسم حفاظتی در پزشکی نقش ایفا می‌کند.
گرلین و بیماری آلزایمر
بیماری آلزایمر در اثر از بین رفتن دوپامین در قسمت عصبی مغز ایجاد می‌شود، چون در عصب میانی مغز دوپامین ترشح می‌شود. اگر مقدار آن کاهش یابد فرد دچار علائمی از جمله اشکال در راه رفتن می‌شود. محدود شدن حرکات، تاخیر در انجام دادن حرکات، کاهش اشتها، کاهش هوش و در نهایت لرزش دست نیز از علائم شاخص این بیماری محسوب می‌گردند.
اگر سلول‌های دوپامینی مریض شوند یا از بین بروند، باعث گسترش این بیماری می‌شود. در تحقیقات انجام گرفته بر روی این بیماران پی بردند که گرلین از سلول‌های عصبی دوپامینی محافظت می‌کند و همچنین دریافتند که گرلین با اثر بر روی اشتها مسئول فعالیت‌های سلول‌های دوپامینی مغز است، به دلیل اینکه مرکز تولید این هورمون در معده است، پس می‌تواند در همه جای بدن گردش کند و به راحتی در افزایش ایمنی در مقابل بیماری پارکینسون و یا حداقل در کاهش گسترش این بیماری نقش داشته باشد.
تحقیقاتی که در این زمینه بر روی موش‌ها انجام شده نشان داده اند موش‌هایی که سطح گرلین در بدن‌شان کم بود، مقدار دوپامین بیشتری را از دست می‌دادند. چربی اضافی و دیابت ارتباط مستقیمی با این بیماری دارد، لذا در آینده می‌توان با توجه به سطح گرلین در بدن راهکارهایی برای درمان این بیماری پیدا کرد.
گرلین و چاقی
غلظت پلاسمایی گرلین در افراد چاق نسبت به افراد لاغر اندام به خصوص افرادی که زمینه ژنتیکی نداشته ولی چاق هستند، بالا است، به دلیل اینکه بی‌نظمی در خوردن مواد غذایی باعث بالا رفتن مقدار گرلین در پلاسمای خون می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند که هورمون گرلین در طول شبانه‌روز نصف شب تا طلوع آفتاب در افراد لاغر ترشح می‌شود، ولی این سیستم در افراد چاق دچار مشکل شده است.
اختلالات هورمون‌های کنترل‌کننده اشتها در بسیاری از افراد چاق باعث می‌شود که در حفظ وزن کاهش یافته خود موفق نباشد، بنابراین تشخیص و در نظر گرفتن این اختلالات برای موفقیت و حفظ اثرات سودمند رژیم غذایی می‌تواند کمک کننده باشد.
گرلین و اثربخشی بر مغز
اکثریت بر این باورند که در هنگام گرسنگی فعالیت مغزی کاهش می‌یابد و انجام دادن کارهایی مانند درس خواندن و بازی فکری مشکل می‌شود، ولی این هورمون هزار چهره این باور را نقض می‌کند. هورمون گرلین هنگامی که فرد احساس گرسنگی می‌کند، ترشح شده و مقدار ارتباط مغزی را زیادتر و حافظه و یادگیری را بالا می‌برد.
عملکرد این هورمون در مغز بدین‌گونه است که به هنگام گرسنگی هورمون گرلین روی هیپوتالاموس که مرکز درک احساس گرسنگی است تاثیر گذاشته و مقدار سیناپس‌های عصبی را افزایش و مدت زمان رسیدن پیام به مغز را کاهش می‌دهد و در نتیجه قدرت یادگیری افزایش می‌یابد.
محققان در پی استفاده از هورمون گرلین بر روی بیماران آلزایمری هستند تا با افزایش ترشح هورمون گرلین در افراد آلزایمری حافظه و یادگیری آنها را تقویت کنند.
گرلین و خواب
اینکه افراد چه چیزی را و به چه مقدار مصرف کنند، با کمیت و کیفیت خواب آنها ارتباط دارد. اگر فردی در شبانه‌روز هشت و نیم ساعت بخوابد، روز بعد کمتر احساس گرسنگی می‌کند. دلیل این امر وجود هورمون گرلین است که به بدن دستور غذا خوردن می‌دهد.
هر قدر که فردی کمتر بخوابد، میزان تمرکز گرلین در روز بعد بالاتر می‌رود و در چنین مواردی تسلط هورمون لپتین که مصرف غذا را به هنگام سیری متوقف و باعث فرونشاندن اشتها می‌گردد، کمتر می‌شود. در طی تحقیقات پی برده‌اند که کم‌خوابی یا خواب کوتاه‌مدت باعث ترشح این هورمون و افزایش اشتها و در ضمن باعث کاهش هورمون لپتین می‌شود.
نتیجه‌گیری
هورمون گرلین که در معده تولید می‌شود با تاثیر بر هیپوتالاموس باعث احساس گرسنگی می‌گردد، ولی تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که این هورمون علاوه بر نقش معمول خود بر روی اشتها بر مرکز لذت نیز تاثیر می‌گذارد، از این‌رو نقش مهم آن در غذا خوردن بیشتر به وسیله تاثیر آن بر مرکز لذت اعمال می‌شود تا گرسنگی، در نتیجه می‌توان گفت که درمان‌های آینده چاقی که در آنها خوردن غذاهای چرب و شیرین را محدود می‌کنند، بوسیله داروهایی که اثرات گرلین را روی لذت مهار می‌کنند موفق‌تر باشند.
