وقتی شیر برمی‌گردد!

دکتر رکسانا منصور قناعی؛ فوق تخصص عفونی اطفال، استادیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

برگشت شیر از معده به مری در شیرخواران اکثرا فیزیولوژیک است ( GER) ولی اگر این برگشت باعث بروز علایم در شیرخوار شود، در اینصورت به عنوان بیماری یا GERD تلقی می‌‌شود. در مورد اول رعایت وضعیت مناسب شیرخوار حین تغدیه و نوع تغذیه توصیه می‌‌شود ولی مورد دوم علاوه بر مسایل بالا نیاز به مداخله درمانی و یا جراحی دارد.  تشخیص علایم ریفلاکس در شیرخواران و تمایز این دو مورد ضروری است. GER  دردو سوم شیرخواران زیر 6 ماه سالم اتفاق می‌‌افتد. و ناشی از شل شدن اسفنکتر تحتانی مری بدون ارتباط به زمان بلع است. ریزش آب دهان یا وارد شدن شیر به دهان که شایعترین علامت است در بیش از 50 درصد شیرخواران اتفاق می‌‌افتد. علاوه بر این استفراغ که خروج با فشار محتویات معده است هم در شیرخواران و هم کودکان دیده می‌‌شود.

یکی دیگر از علایم نشخوار کردن است که شیر یا غذا وارد دهان می‌‌شود، مجدداً جویده شده و دوباره بلع می‌‌شود. در GERD علایم شامل سوزش و التهاب و درد ناحیه قوقانی راست شکم و یا پشت جناغ سینه است و در شیرخواران بصورت بی‌قراری، استفراغ و عدم وزن گیری است. علایم خارج از مری آن بصورت شکایات تنفسی مثل سرفه و خس خس و گرفتگی صدا و یا عفونت گوش، گلو و سینوس مکرر و یا پوسیدگی دندان است.  ریفلاکس در نوزادان نارس بیشتر است.

علایم شایع GERDدر شیرخواران شامل: برگشت شیر به دهان، استفراغ، بیقراری، کاهش اشتها، عدم وزن گیری، حالت قوس دادن به بدن، اختلال خواب و علایم تنفسی شامل سرفه، ویز، پریدن شیر به راه تنفسی و عفونت فوقانی تنفسی  است.  در شیر مادر بروز ریفلاکس کمتر است. بیشترین بروز آن در سن 4 ماه و 50 درصد است که بتدریج تا یک سالگی کم شده به 5-10 درصد می‌‌رسد.

در سنین بالاتر استفراغ مکرر، برگشت غذا، درد شکم، دیسفاژی، سوزش پشت جناغ سینه، عفونت ریه مکرر،آسم، عفونت فوقانی تنفسی و گرفتگی صدا ممکن است از علایم باشد. برای تشخیص GERD تست مشخصی وجود ندارد ولی شرح حال بخصوص در سن بالاتر کمک کننده است. پزشک در این موارد تست‌های لازم را پله به پله براساس علایم و عوارض توصیه می‌‌کند. مهمترین پایه درمان تغییر الگو تغذیه است که منجر به بهبود و یا کاهش علایم می‌‌شود.

تغییر الگوی تغذیه شامل نوع تغدیه و وضعیت بدن در هنگام تغدیه و خواب و همینطور تغدیه مادر در صورتیکه شیرخوار از شیر مادر استفاده می‌‌کند است. تغییر شیر خشک، کاهش حجم هر وعده تغدیه و افزایش تعداد دفعات تغدیه کمک کننده است. گاه علایم حساسیت به پروتین شیر گاو مشابه ریفلاکس است. اجتناب از مواجهه شیر خوار با دود سیگار نیز مهم است. تغییر وضعیت  شیرخوار به وضعیت عمودی و یا خوابیده به شکم (در مواردی که کسی مراقب اوست و بیدار است و یا بالای یکسال سن دارد) بسیار کمک کننده است. وضعیت نیم نشسته یا نشسته در کاریر یا صندلی ماشین اصلا کمک کننده نیست.

در سنین بالاتر تغییر وضعیت کمتر کمک کننده است ولی کاهش وزن، اجتناب از تماس با دود سیگار، اجتناب از مصرف شکلات، کافیین و غذای پر ادویه توصیه می‌‌شود. استفاده از آدامس بدون شکر نیز بعد از  وعده غذا توصیه می‌‌شود. داروهای متعددی وجود دارد ولی باید در نظر داشت اکثر موارد ریفلاکس نیاز به دارو ندارد  و فقط باید به توصیه پزشک در این زمینه عمل کرد.