تصاویر/ قصه فروپاشی شوروی

به گزارش مجله تاریخ فرادید، ریشه این تصمیم کودتای شکست خورده اما تاثیرگذار شبانه 18 اوت 1991 در اتحاد جماهیر شوروی زمان رهبری میخائیل گورباچف بود که ارکان بلوک حکومت کمونیستی را به لرزه درآورد و در مسیر فروپاشی بدون گریز قرار داد.

با روی کار آمدن گورباچف 54 ساله پس از سران سالخورده اتحاد جماهیر شوروی در سال 1985 به عنوان اولین رهبری که دوران شکل گیری انقلاب بلشویکی را تجربه نکرده بود، شوک اجرای تغییرهای تدریجی مورد نظر وی در جامعه فوق العاده بسته سبب شد، اختلاف نظرهای گسترده ای بین مسئولان رخ دهد.

گورباچف اجرای همزمان و موازی دو برنامه اصلاحاتی "پروستریکا" و "گلاسنوست" سیاسی و اقتصادی را در دستور کار قرار داد که افزون بر ایجاد تغییرات اجتماعی و استقبال مردمی، مخالفت سران سالخورده و قدرتمندان اتحاد جماهیر شوروی را برانگیخت و سبب شد پیوستگی نظام کمونیستی را بشکند.

همزمان، میل گریز از مرکز بوریس یلتسین رییس جمهوری وقت روسیه به عنوان اصلی ترین بخش تشکیل دهنده اتحاد جماهیر شوروی و همچنین مخالفت های وی با گورباچف سبب شد، اختلاف ها و تهدیدها بیشتر شود.

وضعیت نامتوازن و بی ثبات سیاسی اجتماعی پیش آمده، گروهی از بلندپایگان اتحاد جماهیر شوروی را که نگران تداوم و تشدید این و ضعیت بودند، بر آن داشت با یک برنامه ریزی بسیار محرمانه شب 18 آگوست 1991 طرح کودتا را اجرا کنند.

کودتا از سوی هشت عضو بلندپایه حزب کمونیست از جمله "ولادیمیر کریوچکوف" رئیس سازمان جاسوسی کا.گ.ب به رهبری "گنادی یانایف" معاون رییس جمهوری شوروی انجام گرفت که با برکناری میخائیل گورباچف از رهبری و محبوس کردن وی در استراحتگاه ییلاقی شبه جزیره کریمه در کناره دریای سیاه، کمیته اضطراری اداره کشور را تشکیل بدهند.

انگیزه کودتاچیان، جلوگیری از امضای قرارداد کنفدراسیون اتحاد شوروی بود و اعلام کردند که گورباچف در رهبری ناتوان است و به همین دلایل وضعیت فوق العاده اعلام شد. 

تانک‌ها و دهها دسته نظامی با فرماندهی مقام های کا.گ.ب به خیابان‌های مسکو سرازیر شدند، اما صدها هزار مخالف کودتا در مراکز حساس دولتی بویژه اطراف خانه سفید محل شورای عالی حکومتی شوروی و همچنین اقامتگاه بوریس یلتسین که بعدها بنیانگذار روسیه نو شد، سنگربندی کردند که پس از سه روز رویارویی، کمیته کودتاچیان شکست را پذیرفت.

با وجود بازگشت گورباچف به مسکو و در دست گرفتن دوباره قدرت، اوضاع دیگر به حالت سابق بازنگشت و شکاف های روزافزون سبب شد شوروی با سرعت بیشتری به سوی نابودی پیش برود. 

پس از این کودتا، علاقه به فروپاشی شوروی از سطح مردمی فراتر رفت و به رویکرد سیاسیون بلندپایه هم تبدیل شد، بگونه ای که هشتم دسامبر 1991 رهبران روسیه، اوکراین و بلاروس در یکی از مناطق جنگلی این جمهوری دیدار و پیمانی را امضا کردند که بر اساس آن کشورهای مستقل مشترک‌المنافع به وجود آمدند و روسیه نیز خود را به عنوان جانشین اتحاد جماهیر شوروی معرفی کرد.

تاثیرهای ویران کننده این کودتا و سپس پیمان بلاروس، عمر 74 ساله شوروی با بیش از 22 میلیون و 400 هزار کیلومتر مربع وسعت متشکل از 15 جمهوری در 28 دسامبر 1991 را با تصویب قانون فروپاشی پایان داد و از دل آن روسیه و 15 کشور مستقل شکل گرفتند که بزرگ ترین تحول تعیین کننده در نقشه سیاسی و جغرافیایی جهان پس از جنگ دوم جهانی شناخته می شود.