ازدواج ۴۳هزار دختر زیر ۱۵سال در کشور/خراسان‌رضوی در جایگاه نخست

در کوچه یا حیاط خانه‌ بساط خاله ‏بازی را پهن کرده و همزمان با اینکه برای عروسک‌ها درحال آشپزی است از آنها مانند بچه‌ای کوچک مراقبت می‌کند.

به گزارش ، ابتکار نوشت: گاهی هم با چادر سفیدی که مادر برایش دوخته به خرید می‌رود تا برای بچه‏ هایش خوراکی بخرد. اینها تصاویری است که از دنیای دختربچه‌ها در ذهن هر کدام از ما نقش بسته است. حق مسلم هر دختری ورود به این عالم است و خروج از آن در موعد مقررش اما در سال‌های اخیر عده‌ای از همین دخترکان سرزمین‌مان سرنوشت دیگری را تجربه می‌کنند؛ سرنوشتی پیش از موعد.

«کودک‏ همسری» کلیشه‌ای است که این روزها برای توصیف معضل ازدواج دختران زیر 15سال و وضعیت نامناسب زندگی آنها استفاده می‏شود. دختری که هنوز عروسک‌اش را در آغوش دارد لباس عروسی به تن می‏کند و درحالی به خانه بخت می‌رود که بدیهی ‏ترین آگاهی‌ها را نسبت به آن ندارد. این درحالی است که بنا بر آمار اعلام‌شده توسط سازمان ثبت احوال در سال گذشته، سالانه حدود 2هزار دختر زیر 15سال ازدواج کرده و صاحب فرزند شده‌اند. آمار رسمی هم از ازدواج اجباری کودکان در دسترس نیست؛ کم نیستند خانواده ‏هایی که بدون ثبت رسمی ازدواج، دختران‏شان را عقد می‏کنند. در تازه ‏ترین اظهارات نسبت به این موضوع، دیروز مدیر رصد و آمار شورای فرهنگی و اجتماعی زنان و خانواده اعلام کرد: «در کل کشور حدود 43هزار دختر زیر 15سال ازدواج کرده‌اند.»

ازدواج کودکان سال‏هاست که در ایران و برخی کشورهای جهان انجام می‌شود. هرچند در سال‌های اخیر با توجه به افزایش آگاهی‌های عمومی این‌طور به نظر می‌رسد که این نوع ازدواج‌ کاهش یافته است اما این مسئله همچنان گاه و بی‏گاه در صدر اخبار قرار می‏گیرد. به گفته معاون پیشگیری آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، «ازدواج کودکان تبدیل به یک مسئله جهانی شده است چراکه طبق آخرین آمار، 700 میلیون زن در جهان هستند که در سنین کودکی ازدواج کرده‌اند.»

وقتی کودکی دزدیده می‌شود

نکته قابل‌توجه این است که 86سال پیش سن ازدواج در قانون مدنی ایران تدوین شده است. در ماده 1041 جلد دوم این قانون سن ازدواج دختران و پسران در دهه‏ های مختلف تغییراتی داشته اما در دهه اخیر این قانون هیچ تغییری نکرده است. درحال حاضر قانون‌گذار حداقل سن ازدواج برای دختران را 15سال و برای پسران 18سال در نظر گرفته است. در اواخر دهه 40 شمسی تلاش‌هایی صورت گرفت تا برخی از قوانین ایران پیرامون مسائل خانواده تغییر یابد که این تلاش‏ها منجر به تصویب قانون حمایت از خانواده در سال 46 شد اما در این قانون سن ازدواج تغییری نکرد. در سال81 قانون‌گذاران برای ازدواج اطفال زیر 13 و 15سال این قانون را برای شورای نگهبان تدوین کردند؛ «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن 13سال و پسر قبل از رسیدن به 15سال منوط است به اذن ولیّ، به شرط رعایت مصلحت و با تشخیص دادگاه صالح.»

از سوی دیگر، سازمان یونیسف با انتشار گزارشی در سال گذشته اعلام کرد که هر‌سال در جهان ١5‌میلیون دختر در سن خردسالی ازدواج می‌کنند و حق سلامتی، آموزش، تحصیل و فرصت‌ها از آن‌ها گرفته و کودکی‌شان دزدیده می‌شود و اگر کاری نشود تا‌ سال ٢٠٣٠ هر‌ سال 4/١5‌میلیون دختر خردسال ازدواج می‌کنند. در کشورهای درحال توسعه، از هر ٩دختر یکی قبل از تولد ١5سالگی‌اش ازدواج می‌کند و برخی عروس‌ها حداکثر ٨ یا ٩سال دارند. این در حالی است که جامعه ایران در یک دهه گذشته شاهد تغییرات قابل ملاحظه‌ای بوده است. در کشوری که میانگین حداقل سن ازدواج در پسران و دختران آن به ترتیب به بیش از 26 و 23سال رسیده است، به نظر می‌رسد حداقل سن قانونی ازدواج باید تغییر کند اما ازدواج‌های زودهنگام و زیر سن قانونی این روزها در برخی مناطق توسعه‌نیافته کشور به یک معضل تبدیل شده است.

حالا با توجه به اوج گرفتن اخباری مبنی بر افزایش پدیده «کودک‌همسری» در ایران، برخی نمایندگان مجلس وارد ماجرا شدند؛ سه ماه پیش رئیس فراکسیون زنان مجلس از تلاش برای افزایش حداقل سن ازدواج دختران از 13سال به 15سال خبر داد. پروانه سلحشوری به ایلنا توضیح داد: «در این مقوله، از یک طرف ازدواج کودکان برای عده‌ای مثل ما، مسئله و اشکال است و از طرف دیگر، برای عده‌ای یک امر واجب تلقی می‌شود و ممکن است نه تنها این کار را ازدواج کودک ندانند که حتی بر این باور و عقیده باشند که این امر در واقع ازدواج دختری است که به سن شرعی رسیده و ازدواج در چنین سنی، باید در قانون لحاظ شود.»
در این میان، نایب رئیس انجمن ایرانی مطالعات زنان هم اعلام کرد: این بحثی است که در قوانین داخلی مطرح است اما از سوی دیگر ما به کنوانسیون حقوق کودک ملحق شده‌ ایم. در این کنوانسیون سن ازدواج حکم ندارد اما در ماده سه همین کنوانسیون آمده که دولت‌ها باید تمام تلاش خود را به کار گیرند تا بالاترین منفعت کودک را حفظ کنند و حفظ عالی‌ترین منفعت کودک در تمام قانون‌گذاری‌ها در کشورهای عضو باید رعایت شود. بر این اساس طبیعتا ازدواج کودک از نظر جسمی، جنسی و روانی به مصلحت و منافع کودک نیست. بنابراین ما به کنوانسیون حقوق کودک ملحق شدیم و مفاد این کنوانسیون به موجب ماده 9 قانون مدنی درحکم قانون داخلی کشور به‌شمار می‌آید. از طرف دیگر در آخرین توصیه‌های کمیته حقوق کودک گفته شده سن دختران را باید حداقل تا 16سال افزایش بدهیم.

خراسان‌رضوی در جایگاه نخست

براساس آمارهای منتشر شده توسط معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، خراسان‌رضوی با ثبت 6هزار و 759مورد از ازدواج کودکان در رتبه اول قرار دارد. درحالی که به نظر می‌رسد به دلیل حضور بیشتر اتباع کشورهای دیگر در استان‌های شرقی کشور که اوراق شناسایی ندارند، امکان ثبت ازدواج آنها فراهم نباشد و به همین دلیل این آمار می‌تواند بیش از این تعداد باشد. استان‌های آذربایجان‌شرقی با سه‌هزار و 348مورد، رتبه دوم و سیستان‌وبلوچستان نیز با ثبت 2هزار و 355مورد ازدواج کودکان 10 تا 14سال، رتبه سوم را به خود اختصاص داده‌اند. در ادامه این گزارش درحالی که استان خوزستان با 2هزار و 150مورد ازدواج ثبت شده کودکان 10 تا 14سال، رتبه چهار کشور را به خود اختصاص داده استان تهران نیز با هزار و 742مورد، در رتبه هشت این جدول قرار گرفته است.

تاثیر منفی بر آینده خانواده‌های ایرانی

اما به‌دنبال شیوع نگران‌کننده ازدواج کودکان در سنین پایین در نقاط مختلف کشور و ضعف قوانین فعلی برای مبارزه با این پدیده، جمعی از فعالان مدنی و کنش‌گران زنان و کودکان مرداد ماه امسال در بیانیه‌ای با عنوان «به ازدواج کودکان پایان دهید» بر اهمیت ممنوعیت و جرم‌انگاری ازدواج بزرگسالان با کودکان زیر 18سال تاکید کردند. فعالان حقوق کودک معتقدند آمار بالای کودکانی که پیش از رسیدن به بلوغ فکری و ذهنی ازدواج می‌کنند حکایت از گستره بالای این پدیده دارد و در آینده بر سلامت خانواده‌های ایرانی تاثیر منفی خواهد گذاشت. این فعالان بر مشخص شدن سنی قطعی و قانونی برای ازدواج تاکید می‌کنند و معتقدند تا مشخص نشدن الزامات قانونی نمی‌توان از این پدیده جلوگیری کرد. بر همین اساس آمارها نشان می‌دهد که در سال 90، 220 کودک؛ سال 91، 187 کودک؛ سال 92، 201 کودک؛ سال 93، 176 کودک و در سال 94، 179 کودک زیر 10سال تن به ازدواج داده‌اند؛ این در حالی است که آمارهای رسمی تنها محدود به ازدواج‌های ثبت شده در دفاتر رسمی است و چه بسا این تعداد به‌دلیل عدم ثبت ازدواج کودکان بدون شناسنامه یا عدم ثبت رسمی و قانونی ازدواج‌های چند همسری تغییر یابد.

با وجود اعتراض‌ها و اظهار نگرانی مسئولان و نمایندگان مجلس نسبت به افزایش «کودک‌همسری» نباید فراموش کرد که نداشتن اوراق هویتی، ظهور پدیده کودک‌بیوه، افزایش خشونت خانگی و همسرآزاری، تن‌فروشی، فرار از خانه، کارتن‌خوابی، محرومیت تحصیلی، فاصله سنی زیاد با همسر، خودسوزی و خودکشی تنها بخشی از پیامدهای اجتماعی ازدواج کودکان است. ضمن اینکه این افراد بخشی از آینده ایران هستند و فرزندان آنها نیز به‌نوعی بازتولید چرخه فقر مالی و فرهنگی هستند.