فرادید؛ التهاب گلو و حس خشک شدن ته حلق اولین علائم یک سرماخوردگی عفونی یا ویروسی است. همین که به دکتر مراجعه می‌کنید در اولین قدم به شما یک آمپول دگزامتازون می‌دهد برای تزریق و چه حس دل‌چسبی دارد وقتی آمپول را تزریق می‌کنید تا چند ساعت بعد تمام ناراحتی ته گلو از بین می‌رود و فقط علائم ظاهری سرماخوردگی تا پایان دوره همراه شماست. مدتی است تزریق این آمپول زیر سؤال رفته و خیلی‌ها معتقدند نباید خیلی زیاد دگزامتازون تزریق کرد. از طرف دیگر برخی دکترها هنوز اعتقاد دارند هیچ مشکلی نیست و می‌توان از این دارو استفاده کرد. حالا چرا این‌همه بحث در خصوص این دارو هست در این گزارش بخوانید.
دگزامتازون، قوی‌ترین دارو و یکی از انواع کورتون است که طولانی‌ترین اثر را دارد
دگزامتازون چیست؟
دگزامتازون، قوی‌ترین دارو و یکی از انواع کورتون است که طولانی‌ترین اثر را دارد. وقتی بیماری هر هفته یک آمپول دگزامتازون تزریق کند، تأثیر این دارو به طور مداوم در بدن او وجود دارد و عوارض طولانی‌مدت مثل پوکی استخوان، ضعیف شدن عضلات، ضعیف شدن سیستم ایمنی، چاقی و بسیاری مشکلات دیگر برای او به وجود خواهد آمد. حتی با تزریق یک یا دو بار در ماه نیز چنین عوارضی ایجاد می‌شود.
متأسفانه تزریق آمپول دگزامتازون برای بیمار، هنگام سرماخوردگی در ایران بسیار شایع است. در این رابطه فرشته علیمردانی، دکتر داروساز می‌گوید: «شاید در ظاهر با تزریق دگزامتازون، علائم سرماخوردگی به سرعت از بین برود، اما به علت اثراتی که این دارو بر تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌گذارد، خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی نیز در بیمار افزایش می‌یابد. به همین علت، بیمار باید در چنین شرایطی هر نوع علامت ساده همچون تب و بی‌حالی را جدی بگیرد و به پزشک مراجعه کند؛ زیرا ممکن است در معرض ابتلا به یک بیماری جدی عفونی قرار داشته باشد.»
فواید دگزامتازونداروهایی که به نام کورتون شناخته می‌شوند، در پزشکی امروز از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین داروها برای کاهش التهاب و کنترل بسیاری از بیماری‌های مزمن محسوب می‌شوند. درمان حمله آسم، درمان حساسیت شدید، کنترل التهاب در بیماری‌های روماتیسمی و خود ایمنی و کنترل صدها بیماری حاد و مزمن دیگر ازجمله کاربردهای این داروهاست.
کورتونها به شکل قرص و آمپول برای تزریق داخل مفصل و رفع التهاب حاد وجود دارند. در سال‌های اخیر فرم‌های شیاف آن نیز برای درمان التهاب روده بزرگ به بازار آمده است.دگزامتازون سریعاً و به خوبی از دستگاه گوارش جذب می‌شود. فرم تزریقی آن نیز از عضله به‌خوبی جذب می‌شود. به‌طور عمده در کبد و مقادیری نیز در کلیه و بافت‌ها به متابولیت های غیر فعال تبدیل می‌شود.
ایجاد وابستگی
شاید عجیب باشد اما باید بدانید این دارو برای شما ایجاد وابستگی می‌کند. دلیلش این است که بدن انسان روزانه حدود 30 میلی‌گرم کورتیزول که کورتون درونی بدن است، تولید می‌کند. وقتی انسان با استرس جسمی و روحی مواجه می‌شود، میزان ترشح کورتون به موازات شدت استرس بیشتر می‌شود و گاهی تا ده برابر کورتون تولید می‌شود.
کورتون ها، داروهای پرقدرتی است و به همین علت داروسازان آنها را به تیغ جراحی تشبیه می‌کنند
در بیمارانی که به صورت طولانی کورتون را به شکل دارو وارد بدن خود می‌کنند، تولید کورتون درونی مختل می‌شود و به این ترتیب وقتی بیمار در معرض استرس‌ها و آسیب‌های جسمی و روحی قرار می‌گیرد، بدن او قادر به تولید کورتون اضافی نیست و دچار عوارضی مثل ضعف شدید، افت فشارخون و بی‌حالی می‌شود.
عوارضکورتون ها، داروهای پرقدرتی است و به همین علت داروسازان آنها را به تیغ جراحی تشبیه می‌کنند؛ یعنی در علاج بسیاری از بیماری‌ها قوی‌ترین ابزار درمانی است که البته می‌تواند عوارض جدی هم داشته باشد، اما نکته مهم کاربرد درست و بجای آنهاست.
یک دکتر داروساز با اشاره به تضعیف سیستم ایمنی بدن با مصرف طولانی مدت داروهای کورتونی مثل دگزامتازون می‌گوید:« درواقع، زمانی که دچار ورم و التهاب می‌شویم مثلاً در بیماری‌های التهابی ریه، روده و مفاصل بدن، کورتون ها قادر به فرونشاندن این التهاب و ورم هستند؛ اما از سوی دیگر، کورتون ها باعث فرونشاندن فعالیت دستگاه ایمنی می‌شوند و به این علت، این داروها و به‌ویژه آمپول دگزامتازون در کنترل انواع آلرژی‌ها به کار می‌رود، اما مصرف طولانی مدت این داروها نیز شانس ابتلا به انواع عفونت‌ها و شدت آن را بالا می‌برد.»
استفاده طولانی مدت دگزامتازون در کودکان می‌تواند منجر به مهار رشد شود
یک مورد دیگر که باید قبل از تزریق داروهای کورتونی از جمله دگزامتازون مورد توجه قرار بگیرد، مسئله ابتلا به آبله‌مرغان است، البته به‌جز کسانی که آبله‌مرغان گرفته‌اند، در چنین شرایطی، علائم آن فقط به عوارض پوستی خلاصه نمی‌شود و می‌تواند علائم بسیار خطرناک دیگری نیز داشته باشد و این نکته بسیار مهمی است که باید در تجویز و مصرف کورتون ها از سوی پزشک و بیمار مورد توجه قرار بگیرد.مصرف مقدار بالای دگزامتازون می‌تواند اختلالات روانی را تشدید کند. آب‌مروارید، کاهش یا تاری دید و تکرر ادرار و پرنوشی، آکنه و افزایش فشار خون از عوارض جانبی دارو هستند.
در مصرف به‌صورت موضعی، به شکل پماد و قطره یا محلول عوارضی که ممکن است ایجاد شود تحلیل رفتن پوست در استفاده درازمدت، لکه‌افتادن روی پوست و خشکی پوست، تشدید عفونت‌های قارچی است. سرخوشی، عوارض گوارشی، تشدید عفونت‌ها، بی‌خوابی، پوکی استخوان، ضعف ایمنی، اختلالات هورمونی (نظیر پرمویی، اختلال عادت ماهانه)، حالت نفخ به همراه صدای غرغر در شکم و گرد شدن صورت، اختلال آنزیم‌های کبدی، تحلیل عضلانی، چرب شدن پوست و تشدید آکنه، تغییرات روحی همه اینها عوارض مصرف خوراکی یا تزریقی این دارو در درازمدت است.
بدن‌سازی و دگزامتازوننکته جالب دیگر ورود این دارو به باشگاه‌های بدن‌سازی است. علاقه‌مندان به بدن‌سازی از دگزامتازون تزریقی به‌عنوان داروی کورتنی برای حجم دهی به عضلات استفاده می‌کنند. در حالی که پزشکان معتقدند: دگزامتازون نه تنها به افزایش حجم عضلات و توان ورزشکاران منجر نمی‌شود، بلکه باعث افزایش تجزیه عضلات، کاهش توده عضلانی و ضعف آن می‌شود. همچنین با مصرف این دارو امکان پارگی و آسیب دیدن تاندون‌ها در ورزشکاران، هنگام انجام حرکات ورزشی به‌شدت افزایش می‌یابد.
علاقه‌مندان به بدن‌سازی از دگزامتازون تزریقی به‌عنوان داروی کورتنی برای حجم دهی به عضلات استفاده می‌کنند
منع مصرف
مصرف دگزامتازون باوجود فواید درمانی می‌تواند با مصرف نابجا، عوارض خطرناکی مثل تأخیر در بهبود زخم‌ها، افزایش فشار، چربی و قند خون را به همراه داشته باشد، زیرا این داروی کورتونی اثربخشی داروهای کنترل قند، فشار و چربی خون را کاهش می‌دهد و بیمار، بدون آن‌که خود بداند در معرض بروز اختلالات خطرناک متابولیکی قرار می‌گیرد.
این اتفاق ممکن است برای بیمارانی که از داروهای ضد صرع استفاده می‌کنند رخ بدهد. خانم‌ها در دوران یائسگی باید نسبت به عوارض دگزامتازون آگاه باشند چون شانس ابتلا به پوکی استخوان را بالا می‌برد. استفاده طولانی مدت دگزامتازون در کودکان می‌تواند منجر به مهار رشد شود. از طرف دیگر بعد از مصرف طولانی‌مدت این دارو ممکن است تست‌های بررسی عملکرد محور هیپوتالاموس، هیپوفیز، غده فوق کلیوی دچار اختلال شود.
دقت کنید
در مواردی که باید این دارو را به شکل قرص مصرف کنید، برای به حداقل رساندن تحریک گوارشی باید بعد از غذا مصرف شود. هرگز دارو را بعد از استفاده طولانی (بیش از 3 هفته) ناگهان قطع نکنید. در طول درمان، مصرف سدیم باید محدود شود و مصرف مکمل‌های حاوی پتاسیم بیشتر شود. معاینات چشم‌پزشکی در طول درمان درازمدت، به‌طور مرتب باید انجام شود.دگزامتازون به‌عنوان عامل سرطان شناخته نمی‌شود اما به دلیل اینکه سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند، می‌تواند فرد را مستعد سرطان هم بکند.
مصرف طولانی مدت این داروها نیز شانس ابتلا به انواع عفونت‌ها و شدت آن را بالا می‌برد
مصرف در بارداری
در این دوران حساس خانم‌ها برای مصرف هر دارویی باید از پزشک خود اجازه داشته باشند. به خاطر سلامت جنین بهتر است هیچ دارویی خودسرانه مصرف نشود. دگزامتازون از نظر مصرف در حاملگی جزو گروه c است؛ یعنی نه جزو داروهای بی‌خطر است و نه جزو داروهای خطرناک.در صورت صلاح‌دید پزشک در برخی موارد می‌توان با قبول برخی عوارض جانبی از این دارو استفاده کرد. مصرف خودسرانه به‌ویژه در حاملگی کاملاً ممنوع است؛ زیرا ممکن است باعث سرکوب غده فوق کلیه در جنین شود.
چاقی ودگزامتازون
اگر به دنبال چاق شدن هستید حتماً در پیشنهادهایی که به شما شده نام دگزامتازون هم بوده. دگزامتازون اشتها را زیاد می‌کند. علاوه بر آن از طریق ایجاد تورم در بدن شما را چاق می‌کند. در حقیقت یکی از عوارض استفاده زیاد از کورتون ها ایجاد تورم تدریجی در بدن و افزایش میزان چربی است که باعث پف کردن فرد می‌شود. در نتیجه بیمار احساس می‌کند که چاق و قوی بنیه شده است؛ اما حقیقت این است که تمام کورتونها در استفاده مکرر باعث تحلیل رفتن عضلات و پوکی استخوان می‌شوند. در حقیقت این دارو بدن شما را رسماً به یک پفک تبدیل می‌کند.
تمام کورتونها در استفاده مکرر باعث تحلیل رفتن عضلات و پوکی استخوان می‌شوند
دگزامتازون در اروپا
ممنوعیت مصرفی برای دگزامتازون در کشورهای اروپا وجود ندارد. اما نکته مهم این است که در اروپا به‌طورکلی داروهای تزریقی در درمان‌های سرپایی تجویز نمی‌شود. کشورهای اروپایی در ارائه داروهای تزریقی محدودیت دارند.نباید انتظار داشته باشیم برای همه مشکلات داروهای قوی خصوصاً تزریقی تجویز شود.بیمار باید در شرایط خاصی باشد تا بتوان برای او داروی تزریقی در نظر گرفت. مثلاً بیمار یا باید قادر به بلع نباشد و یا در شرایط حادی قرار داشته باشد که لازم باشد هرچه سریع‌تر دارویی به بدن او وارد شود تا شرایط به حد تقریب نرمالی برسد یا زمانی که دارو فقط به شکل تزریقی موجود است و نوع دیگری ندارد.
در اروپا به‌طورکلی داروهای تزریقی در درمان‌های سرپایی تجویز نمی‌شود
در این شرایط مجبوریم از داروهای تزریقی استفاده کنیم؛ در غیر این صورت تجویز داروهای خوراکی، موضعی و یا حتی شیاف به داروهای تزریقی ارجحیت دارد. علت این است که آمارها نشان می‌دهد فارغ از نوع دارو تا 5 درصد احتمال ایجاد عارضه از خود تزریق وجود دارد؛ حتی اگر این تزریق آب مقطر باشد. به‌هرحال آبسه و ورم و... ناشی از تزریق هم خود به عنوان عارضه برشمرده می‌شود.
دارو بدون نسخهاز دیگر مشکلاتی که در کشور ما زیاد دیده می‌شود فروش دارو بدون نسخه است. دگزامتازون عوارض شایعی دارد که باید در مواقعی که نیاز به مصرف این دارو نیست مصرف نشود. حتی در بسیاری از موارد مردم به‌طور خودسرانه این دارو را بدون نسخه دریافت می‌کنند که این کار بسیار خطرناک است.این دارو جزو لیست داروهای مجاز برای ارائه بدون نسخه نیست اما آنچه در عمل اتفاق می‌افتد این است که متأسفانه افراد به اصرار ممکن است بدون نسخه این دارو را دریافت کنند.
