فردوسی‌شناس مشهور تاجیک درگذشت

به گزارش خبرنگار مهر، مقالات و کتاب‌های متعددی از استاد خدایی شریف در ایران به چاپ رسیده است که برگردان کتاب نظریه نثر در ادب فارسی (با برگردان دکتر مرتضی رزم‌آرا، تهران: انتشارات داستان‌ سرا، 2007م/1386ش) و کتاب شاهنامه و شعر زمان فردوسی (زیر نظر دکتر محمدجعفر یاحقی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، 1395ش/2016م)، دو عنوان از این کتاب‌هاست.

از وی مقالات زیادی نیز در مجلات ایران از جمله در مجلات «سخن عشق، نامه پارسی، نامه فرهنگستان، کتاب ماه ادبیات، بخارا، کیهان فرهنگی و ایران ‌نامه» به چاپ رسده است.

استاد خدایی شریف، در زمستان 2016 برنده دومین دوره جایزه کتاب سال رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان موسوم به جایزه سعدی و در بهار سال 2016 نیز به پاس خدمات وی در زمینه فردوسی ‌شناسی به دریافت جایزه فردوسی از علی جنتی، وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی جمهوری اسلامی ایران مفتخر شد.

ابراهیم خدایار رایزن سابق فرهنگی ایران در تاجیکستان با اظهار تاسف از ضایعه فقدان این چهره مطرح فرهنگی تاجیک، سوگ‌نامه‌ای برای این ضایعه نوشته و آن را برای انتشار در اختیار مهر قرار داده است.

این مطلب در زیر از نظر ممخاطبان می‌گذرد:

نام به گیتی نه از گزاف پراگند!
(سوگ‌نامه‌ای برای استاد خدایی شریف)

نخستین آشنایی من با استاد خدایی شریف ‌به سیزده سال پیش از نگارش این مهرنامه، یعنی دسامبر 2004م پیوند می‌خورد. در آن سال من دبیر «سومین همایش پژوهش ‌های زبان و ادبیات فارسی» بودم که از سوی انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تربیت مدرس برگزار می‌شد. من به تازگی از سفر سه سال و اندی خود از ازبکستان به ایران بازگشته بودم و یک سال و اندی از اشتعال من نیز در دانشگاه تربیت مدرس سپری شده بود. هرچند نزدیک به دو سال از جدایی من از کشور عزیز ازبکستان و شهرهای دوست‌ داشتنیِ تاشکند، سمرقند، بخارا، ترمذ، خوارزم و فرغانه گذشته بود، هیچگاه دوست نداشتم خود را از لذتِ تنفس در هوایِ معنوی آن دیار مهرپرور دور کنم. هم از این رو دعوت از استادان همدل و همزبان فارسی‌زبان را برای شرکت در همایش یاد شده با مسئولان انجمن در میان گذاشتم و توانستم موافقت آنها را برای شرکت دو تن از استادان تاجیک و تنی چند از استادان افغانستانی بگیریم. بدین ترتیب دکتر عمر صفر و دکتر خدایی شریف، از دانشگاه ملی تاجیکستان مهمان ما در دانشگاه تربیت شدند. از همین رهگذر  بود که من استاد با خدایی شریف آشنا شدم. یک نگاه کافی بود تا یک عمر نسبت به یکدیگر محبت بورزیم و ما دم را غنیمت شمرده به یکدیگر مهر ورزدیم. استاد در 26 دسامبر 2004م/ 10 دی 1383ش کتاب ارزشمند نظریه نثر (دوشنبه: 2004م) را با سایه‌دستی به خط نیاکان به اینجانب تقدیم کرد: «تقدیم به دوست گرامی، جناب آقای دکتر خدایار، با احترام از مؤلف، تهران، 2004.12.26».

بیش از یازده سال از نخستن آشنایی من با استاد در تهران گذشت. سرنوشت یک بار دیگر مرا به سرزمین نیاکانم، ماوراءالنهر کشاند. 11 مرداد 1394ش/2 آگوست 2015م در کسوت رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران پا به تاجیکستان عزیز گذاشتم. وقتی استاد مهمان ما در ایران بود، در یادداشتی خُرد، نشانیِ خانه و تلفن منزلشان را با خط فارسی به من داده بود تا اگر به تاجیکستان رفتم، استاد را بی‌خبر نگذارم. در همان نخستین روز استقرارم در رایزنی، تلفنی با استاد صحبت کردم. دوستان مشترکمان پیش از انتخاب من به این وظیفه، گویا استاد را خبردار کرده بودند. بی‌درنگ قرار دیدار در محل ساختمان رایزنی را گذاشتیم. استاد به رغم کسالت این روزهای زندگی به دیدارم آمد و چقدر این بنده را نواخت. با هزار مهر و محبت با در آغوش یکدیگر قرار گرفتن، اندکی از یازده سال دوری از هم را تلافی کردیم. به قول معروف: کوه به کوه نمی‌ رسد؛ آدم به آدم می‌رسد؛ و ما اینک دوباره به یکدیگر رسیده بودیم.

حضور من در تاجیکستان تا 3 بهمن 1395م/ 22 ژانویه 2017م به درازا کشید. در این مدت یکی از کسانی که همواره در حقِ من خیرخواهی داشت و به هر مناسبتی دور هم جمع می‌شدیم، استاد خدایی شریف بود. درست پانزده روز پیش از بازگشتم به ایران در خانه‌اش از من پذیرایی کرد. هرگاه او را می‌دیدم بوی سیب سمرقند به مشامم می‌رسید و روحم تازه و مصفا می‌شد؛ مگر نه اینکه او زاده سمرقند است. از قدیم گفته‌اند: سمرقند صیقل روی زمین است. حقیقاً هم گذران عمر با استاد، صیقل جان و دلم بود.

استاد خدایی شریف در بین فرهیختگان ایران، شخصیت شناخته‌ شده‌ای است. مقالات و کتاب‌هایی چند از این دانشمندِ نجیبِ تاجیک در ایران به چاپ رسیده است که برگردان کتاب نظریه نثر در ادب فارسی (با برگردان دکتر مرتضی رزم‌آرا، تهران: انتشارات داستان‌ سرا، 2007م/1386ش) و کتاب شاهنامه و شعر زمان فردوسی (زیر نظر دکتر محمدجعفر یاحقی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، 1395ش/2016م) دو کتاب ارزشمند این استاد است که به دست علاقه‌مندان ایرانی رسیده است. از وی مقالات زیادی نیز در مجلات ایران از جمله در مجلات «سخن عشق، نامه پارسی، نامه فرهنگستان، کتاب ماه ادبیات، بخارا، کیهان فرهنگی و ایران ‌نامه» به چاپ رسده است. استاد خدایی شریف، از سال 1387ش/ 2008م عضو مشاوران فصلنله نقد ادبی است. وی در زمستان 1394ش/ 2016م برنده دومین دوره جایزه کتاب سال رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان موسوم به جایزه سعدی و در بهار سال 1395ش/2016م نیز به پاس خدامت استاد در زمینه فردوسی ‌شناسی به دریافت جایزه فردوسی از دکتر جنتی، وزیر اسبق فرهنگ جمهوری اسلامی ایران مفتخر شد.

چندی پیش از دختر دانشمندش، دکتر فرنگیس شریف‌اوا، شنیدم به عضویت فرهنگستان علوم تاجیکستان برگزیده شده‌ است. چه فایده! تا استاد توان داشت، فراموشش کرده بودند. به قول دخترش، این انتخاب برایش ارزشی نداشت. جا دارد این ضایعه تاسف‌بار را به جامعه علمی ایران و تاجیکستان با هزار اندوهِ برآمده از جان تسلیت گفت و افزود: واژه عشق تنها یکی از مصداق‌هایش را در وجود او یافت.

در جهان
چقدر باید بی‌وفایی دید، اما
کاری از دستت برای کوچک‌ترین تغییر برنیاید!؟
این ماییم که این قدر در برابر سرنوشتِ محتوم ِ مرگ
حقیریم، حقیر!؟