سرخک و سرخجه

دکتر ریحانه برکتین؛ متخصص کودکان

سرخک

سرخک یکی از مهم‌ترین بیماری‌های دوران کودکی و یک بیماری بسیار عفونی ناشی از حمله نوعی ویروس  است، این بیماری در حال حاضر نادر است. به نظر می‌رسد تشخیص این بیماری به سال 860-932 و به پزشک مسلمان، ابن رازی بر می‌گردد که کتابی با عنوان آبله و سرخک نوشت. از سال 1954 با جدا کردن بیماران از سایر افراد سعی کردند این بیماری را کنترل کنند تا اینکه در سال 1963 واکسن این بیماری در اختیار همه مردم قرار گرفت. سرخک از طریق قطرات تنفسی (تماس با ترشحات بینی و دهان فرد آلوده به‌طور مستقیم و غیرمستقیم) منتشر می‌شود و بسیار مسری است. 90 درصد افراد غیر واکسینه چنانچه در معرض این بیماری قرار بگیرند، به آن مبتلا می‌شوند. سرخک معمولاً ظرف 10 - 12 روز پس از ورود ویروس به بدن اولین علائم خود را نشان می‌دهد. علائم اولیه با علائمی شبیه سرماخوردگی شامل تب خفیف، سرفه خشک و ریزش بینی همراه است. این علائم اولیه حدود سه تا پنج روز طول می‌کشد.

نشانه‌های سرخک 

علائم سرخک عبارتند از: تب (به مدت سه روز)، سرفه، آبریزش بینی و التهاب ملتحمه (قرمزی چشم). حتی ممکن است تب به 40 درجه نیز برسد. گاهی نقاط ریز سفید رنگی داخل دهان دیده می‌شود که البته نمی‌تواند ملاک تشخیص باشد؛ زیرا معمولا بعد از یکی دو روز ناپدید می‌شوند. در مرحله بعدی ضایعات پوستی ظاهر می‌شود که طی 24 ساعت در تمام  بدن گسترش می‌یابد، رنگ بثورات پوستی قرمز بوده و اغلب پس از 2 تا 3 روز ناپدید می‌شوند. شکل ظاهری ضایعات بسیار متغیر است، خارش نیز اغلب بسیار کم است، همزمان با ناپدیدی ضایعات پوستی، پوسته‌ریزی رخ داده که حدود 7 روز بعد از بین می‌رود.

درمان سرخک 

درمان خاصی برای سرخک وجود ندارد و اگر هیچ نشانه مشخصی نداشته باشد، با استراحت و درمان حمایتی به سرعت بهبود می‌یابد، مصرف داروهای کاهنده تب، استراحت و دریافت مایعات کافی مفید است.

تشخیص سرخک 

در تشخیص بیماری، اطلاعات مربوط به بیماری و تاریخ واکسیناسیون، سابقه مسافرت و تماس با افراد مبتلا باید در نظر گرفته شود. برای تشخیص بالینی سرخک دست کم باید یکی از نشانه‌هایی که به آن اشاره شد، همراه با تب سه روزه وجود داشته باشد. مشاهده لکه‌های پوستی نیز به تشخیص سرخک کمک می‌کند و متناوباً تشخیص آزمایشگاهی نیز به روند تایید یا رد بیماری کمک خواهد کرد. با تایید آنتی‌بادی مثبت سرخک (IgM) و یا جداسازی ویروس آن از نمونه‌های تنفسی می‌توان این بیماری را تشخیص داد. تماس با بیمار مبتلا یکی از شواهد قوی اپیدمیولوژیک تشخیص بیماری خواهد بود.

عوارض سرخک

عوارض سرخک، مثل اسهال و استفراغ، پنومونی، عفونت گوش و آنسفالیت که سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار می‌دهد است. آمار مرگ و میر ناشی از این بیماری در کشورهای توسعه یافته بسیار پایین بوده و از هر 1000 نفر فقط 1 نفر جان خود را از دست می‌دهد؛ ولی در کشورهای توسعه نیافته به دلیل میزان بالای سوء‌تغذیه و مراقبت‌های بهداشتی ضعیف، آمار مرگ و میر (اغلب بدنبال عوارض سرخک)افزایش می‌یابد. در بیماران مبتلا به نقص ایمنی، میزان مرگ و میر تا 30 درصد است. در کشورهای توسعه یافته، اغلب نوزادان بعد از تولد با دریافت واکسن «MMR» در برابر سه بیماری سرخک، سرخجه و اوریون، مصون می‌شوند. اگر واکسیناسیون به دقت و به موقع انجام نشود، تعداد افراد غیر ایمن در جامعه افزایش می‌یابد و در نتیجه خطر شیوع سرخک بیشتر خواهد شد. بنا به گزارش سازمان بهداشت جهانی، با واکسیناسیون به موقع سالانه از مرگ و میر حدود 30 میلیون نفر پیشگیری می‌شود. این واکسن در ایران نیز در دسترس بوده و جزو برنامه واکسیناسیون کشوری است.

سرخجه

سرخجه که به‌عنوان یک سرخک آلمانی یا سرخک سه روزه شناخته می‌شود، یک بیماری ویروسی عفونی است که از طریق بینی یا گلو وارد بدن می‌شود و از طریق جفت نیز به بدن جنین وارد می‌شود. دوره کمون این بیماری اغلب  14الی 21 روز طول می‌کشد. علائم اولیه شامل بیماری سرخک، ولی بسیار خفیف‌تر می‌باشد، البته دوره بهبود و درمان کودکان نسبت به بزرگسالان طولانی‌تر خواهد بود. نشانه‌ها و علائم سرخجه عبارتند از: غدد لنفاوی متورم، تب مختصر، بثورات پوستی که بصورت نقاط مجزا و قرمز رنگ است، خارش مختصر، پوسته‌ریزی خفیف، التهاب چشم و حلق، احتقان بینی، درد و تورم مفاصل (بخصوص در دختران نوجوان). سرخجه می‌تواند هر کسی را در هر سنی مبتلا کند؛ ولی به‌طور کلی می‌توان گفت یک بیماری خفیف است. با این حال اگر خانمی در 8 الی 10 هفته اول بارداری دچار سرخجه شود، اثرات آن روی جنین بسیار جدی است و عوارضی همچون کوری، کری، مشکلات قلبی و آسیب‌های مغزی را به همراه خواهد داشت.

پیشگیری و درمان سرخجه

از سال 1969 که واکسن سرخجه در دسترس قرار گرفت، این بیماری کمتر دیده شد. اکثر کودکان در سنین 12 - 15 ماهگی در برابر آن واکسینه و مصون از بیماری می‌شوند و مرحله دوم واکسیناسیون بین 4 - 6 سالگی خواهد بود. با یک آزمایش خون می‌توان تشخیص داد که آیا فرد در برابر سرخجه ایمن است یا خیر. این تست برای تمامی زنان در سنین باروری انجام شده و اگر جواب تست منفی باشد، حتماً باید واکسن آن را دریافت کنند. برای سرخجه درمان خاصی وجود ندارد و باید دوره بیماری طی شود. معمولاً تا زمانی که بیماری مسیر طبیعی خود را طی کند علائم با استامینوفن کنترل می‌شود.