دکتر فاطمه قائم مقامی؛ استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، فوق تخصص سرطان‌های زنان، عضو تحریریه دنیای سلامت
تقارن بارداری با سرطان یک رخداد غیر معمول و نگران کننده برای مادر و پزشکان معالج است، از این جهت برای مادر نگران کننده است چون او که با یک امید وافر به دریچه‌ای از زندگی با تولد فرزندش باید نگاه کند دچار استرس و اضطراب تهدید زندگی خود با ابتلا به سرطان مواجه میشود.برای پزشکان معالج نیز از این نظر نگران کننده است که باید در حین درمان مادر برای این بیماری مهم، مراقب عدم تأثیر سوء تداخلات درمانی چه بصورت جراحی و چه بصورت دارویی یا روش های دیگر درمان سرطان روی جنین و نوزاد در آینده باشند. اداره این بیماران به یک تیم متشکل از متخصص سرطان خون، متخصص سرطان زنان، متخصص نوزادان و روانپزشک دارد.
بیمار مبتلا به لوسمی که تحت شیمی درمانی واقع میشود بدلیل کمبود گلبولهای سفید مستعد به عفونت و بدلیل کمبود پلاک مستعد خونریزی است.درمان لوسمی به روش شیمی درمانی است و بهبود کامل به سن بیمار ارتباط دارد که حدود 60درصد برای لوسمی حاد است. متوسط بقای عمر تقریباً 2 سال است ولی 25درصد بیماران برای مدت طولانی عاری از بیماری شده و زنده می‌مانند. پیش آگهی بیماران مبتلا به لوسمی به همراه بیماریهای دیگر و در موارد عود بسیار وخیم است و بقای عمر در بچه‌ها بیش از بزرگسالان است.
علائم لوسمی در حاملگی
علائم لوسمی در حاملگی عبارتست از تب مداوم، از دست دادن وزن ، بزرگی غدد لنفاوی محیطی است که بعد از احتمال بیماری جهت تشخیص باید آزمایش خون انجام شود .بیماران باردار و مبتلا به لوسمی سریعاً نیاز به شیمی درمانی یا رادیوتراپی دارند. بنابراین بیمار حامله‌ای که فاصله طولانی تا زایمان دارد در معرض خطر اثرات سوء شیمی درمانی یا پرتودرمانی در روی جنین واقع میشود .در انواع لوسمی مزمن که دوره طولانی‌تر از انواع حاد دارند می‌توان چندین هفته درمان را به تأخیرانداخت، در لوسمی حاد به همراه بارداری در صورتیکه درمان با تأخیر انجام شود نتایج بدی به همراه خواهد داشت به این جهت بدون توجه به سن بارداری استفاده ازروش شیمی درمانی الزامی است.75درصدبیماران با شیمی درمانی ترکیبی تسکین می‌یابند .
اثرات نامطلوب شیمی درمانی روی جنین
در صورتیکه بیمار مبتلا به لوسمی حاد در سه ماهه اول بارداری و اوایل سه ماهه دوم بارداری باشد بدلیل اثرات نامطلوب شیمی درمانی روی جنین باید حاملگی ختم شود. در صورتیکه بیماری در سنین بالاتر بارداری تشخیص داده شود باید نتایج بهتر زایمان قبل از شروع شیمی درمانی در نظر گرفته شود و درصورت امکان انجام شود .سن متوسط لوسمی در حاملگی 28 سال است و زایمان زودرس در این بیماران بیشتر دیده میشود. سن متوسط دوره بارداری 8 ماه است. خونریزی بعد از زایمان در 10-15درصد موارد رخ می‌دهد. نوزادان متولد شده از مادران مبتلا به لوسمی در دوران بارداری نرمال هستند ودرصورت رعایت موارد ذیل معمولاً نوزاد بعد از زایمان مشکلی ندارد. عدم مصرف داروهای آنتی متابولیت در خلال بارداری (یک نوع شیمی درمانی قوی که ضد سلولهای جفتی نیز عمل می‌نماید) .عدم پرتودرمانی به رحم در صورتیکه سن جنین به سن امکان حیات در محیط خارج از رحم برسد.
شایعترین لنفوم در دوران بارداری
لنفوم هوجکین در حین سرطان شایع در سنین 29-15 سال است و شایعترین لنفوم در دوران بارداری است که ممکنست دیده شود . درمان در سه ماهه دوم بارداری به بعدکمتر با عارضه جنینی همراه است، بیماران با غدد لنفاوی گردنی و زیربغل می‌توانند تحت پرتودرمانی موضعی با تمهیدات لازم بدون اثرات روی جنین واقع شوند .در صورت نیاز به جراحی برای مرحله بندی در صورت شک به گرفتاری گسترده‌تر بیماری از 18 هفته بارداری به بعد امکان پذیر است . برداشتن طحال نیز در این جراحی امکان پذیر است و مقصود از این عمل جراحی مشخص نمودن لزوم درمان با پرتودرمانی موضعی یا شیمی درمانی است که اثرات کلی‌تر روی احشاء بدن دارد .
درمان هوجکین در شرایط مختلف بارداری فرق می‌کند، در صورتیکه در خلال سه ماهه اول بیماری تشخیص داده شود می‌توان درمان را به بعد از سه ماه اول موکول نمود، درصورتیکه هوجکین پیشرفته یا با پیشرفت سریع باشد قطعاً باید درمان زودتر با ختم حاملگی شروع شود ، در صورتیکه مادر ختم حاملگی را قبول ننماید می‌توان از درمان های تک دارویی با عوارض کمتر در سه ماهه اول بارداری استفاده نمود و سپس درمان اصلی بعد از سه ماهه اول انجام شود. بیماران بارداری در سه ماهه دوم و سوم بارداری باید تحت نظر باشند تا به محض رسیدگی ریه و قدرت حیات جنین درخارج از محیط رحم بارداری ختم شود تا درمان اساسی شروع شود.زایمان و سزارین باید قبل از دوره بعدی برای جلوگیری از اثرات مهار مغز استخوان جنین انجام شود و خون بند ناف نیز باید برای آزمایش گلولبولهای سفید نمونه گیری شود. مادری که تحت شیمی درمانی است بدلیل عبور عوامل دارویی از شیر نباید شیر بدهد.
نوع دیگر بیماری خونی در دوران بارداری لنفوم غیر هوجکین است که معمولاً در مراحل پیشرفته با گرفتاری پستان، رحم و سرویکس و تخمدان ممکن است همراه باشد، بدلیل پیشرفته بودن بیماری در خلال بارداری شروع درمان سریع لازم است به همین جهت در صورت تشخیص بیماری استفاده از ختم بارداری الزامی است چون داروهای لازم اثرات سوء برای جنین خواهد داشت .بطورخلاصه در مورد بدخیمی های خونی در بارداری باید نتیجه گیری نمود که اگر بیماری در مراحل اولیه و بطئی باشد می‌توان درمان را به تأخیر انداخت ولی در مراحل پیشرفته باید برای نجات جان مادر اقدام نمود و در صورت نیاز به درمان در سه ماهه اول بارداری، ختم حاملگی انجام شود .
داروهای شیمی درمانی
تصمیم به ختم بارداری به نظر بیمار ارتباط دارد ولی در موارد نوع حاد پزشک باید بیمار را راهنمائی نماید که لازم است درمان سریع‌ترشروع شود.گزارشات زیادی ازدرمان بیماران باردار مبتلا به لوسمی حاد منتشر شده است که استفاده از شیمی درمانی بعدازسه ماهه اول بارداری تأثیری دراز بین بردن جنین یاایجاد بیماریهای مادرزادی جنین نداشته است.در صورتیکه بیمار مبتلا به لوسمی حاد و باردار در سه ماهه اول بارداری تمایل به ختم بارداری نداشته باشد و تحت شیمی درمانی واقع شود 25درصد احتمال مرگ داخل رحمی جنین را دارد در حالیکه در سه ماهه دوم و سوم این میزان به 13درصد می‌‌رسد.زایمان صلاح است قبل از شروع دوره بعد شیمی درمانی انجام شود ولی باید بیمار را در جریان گذاشت که ممکن است قبل ازآن زایمان زودرس خودبخودی یا تداخل پزشک برای بروز، آن وجود داشته باشد،در این موارد باید بررسی‌های خونی از نوزاد متولد شده انجام شود و چون ممکن است داروهای شیمی درمانی باعث کاهش سلولهای خونی جنین شود. در صورتیکه نوزاد دچار اختلال رشد یا آنومالی جنینی بدلیل تأثیر داروهای شیمی درمانی در داخل رحم شود باید از این بابت نیز تحت نظر قرار گیرد.
