-*محمد زاهدی اصل: بر اساس قانون، شهرداری تنها مسئول ساماندهی متکدیان بزرگسال است و رسیدگی به وضعیت متکدیان کودک بر عهده سازمان بهزیستی و نیازمند اخذ دستور قضائی است. اغلب کودکان کار و خیابان به دستفروشی و تکدی‌گری در سطح شهر مشغول هستند. وضعیت آنها در جامعه ما تحت عنوان معضل اجتماعی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در دوره‌های مختلف رسیدگی به این پدیده با شدت و ضعف همراه بوده است.
به گزارش به نقل از روزنامه آرمان، تاکنون با این معضل به شکل جدی و کارشناسی برخورد نشده است. این در حالی است که برای حل هر یک از معضلات اجتماعی باید ریشه بروز آن را بررسی کرد و با واکاوی آن به ارائه راه حل‌های مناسب پرداخت. اینکه در سطح شهر کودکان جای تحصیل و انجام بازی‌ها و سرگرمی‌های ویژه سنشان به کارهایی همچون دستفروشی و تکدی‌گری می‌پردازند باید مورد بررسی قرار گیرد.
شناسایی باندهای کودکان کار و خیابان
اغلب این کودکان ابزار دست باندها و افراد سودجو هستند. کودکان کار و خیابان بخش قابل توجهی از درآمد خود را در اختیار این باندها قرار می‌دهند. هر از گاهی از سوی سازمان‌های مختلف طرح ساماندهی کودکان کار و خیابان اجرا می‌شود، اما تاکنون این طرح‌ها در کشور با پیامد مناسب همراه نبوده است. اقدامات مقطعی در زمینه جمع‌آوری این کودکان و رهاسازی آنها چندان راهگشا نیست، چون مسئولان بنابر تصمیمات خود قبل از هر اقدامی باید باندها و مسئولان آنها را شناسایی کنند. این اقدام همچون برخورد با معتادان خرد و بی‌توجهی به قاچاقچیان مواد مخدر است! برای حل هر یک از معضلات اجتماعی باید با ریشه یابی علت بروز آن را بررسی کرد. مساله کودکان کار و خیابان بارها از سوی سازمان‌ها و نهادهای مختلف مطرح شده و متولیان متعددی دارد، اما تاکنون هیچ یک از سازمان‌های متولی اقدام مناسبی برای رسیدگی به وضعیت این کودکان انجام نداده‌اند. برای مثال اخیرا از سوی قوه قضائیه اقدامات مناسبی برای رسیدگی به وضعیت معتادان انجام شده و در این اقدام افراد درگیر به معضل اعتیاد به شکل خرد و قاچاقچیان کلان به نحوی متفاوت مورد مجازات قرار می‌گیرند. این گونه اقدامات در نحوه رسیدگی به معضل کودکان کار و خیابان نیز صدق می‌کند. در این اقدام نباید جمع‌آوری کودکان هدف باشد، بلکه بروز چنین معضلی پیامد نارسایی‌های متعدد اجتماعی است و می‌توان با بررسی کارشناسی شده این امور را مورد بررسی و واکاوی قرار داد. در ضمن می‌توان با استفاده از ظرفیت نیروی انتظامی نسبت به شناسایی باندهای نگهداری کودکان کار و خیابان اقدامات مناسب انجام داد. همان‌طور که عنوان شد بررسی‌ها نشان می‌دهد اغلب این کودکان به شکل تیمی مورد هدایت و سازماندهی باندها قرار می‌گیرند.
جالب است بدانید که در طول روز کودکان به ظاهر تنها مشغول دستفروشی و تکدی‌گری هستند، اما افراد متعدد از سوی باندها فعالیت آنها را تحت نظر دارند. با بررسی وضعیت این کودکان باید گفت که آنها از سوی باندها مورد آسیب‌ها و تهدیدهای فراوان قرار می‌گیرند. در این وضعیت برخی سازمان‌ها به ویژه شهرداری در برخی مواقع مثلا در آستانه انتخابات با اهداف سیاسی اقدام به جمع‌آوری این گونه کودکان می‌کنند. تاکنون نتیجه مناسبی به غیر از یک حرکت نمایشی از این‌گونه اقدامات مشاهده نشده است. در اصل هدف سازمان‌ها از این گونه اقدامات پروپاگاندا و تبلیغات مقطعی است. این در حالی است که رسیدگی به معضلات اجتماعی به شکل مقطعی امکان پذیر نیست، بلکه باید با هدف و به شکل مناسب به بررسی آنها پرداخت. به فرض محال یک سازمان و نهاد متولی بتواند این کودکان را در سطح شهر ساماندهی کند، حال این سوال مطرح است که چه برنامه‌ای برای مدیریت آنها دارد؟ آیا سازمان‌های متولی کودکان در پی ارائه برنامه مناسب برای مدیریت وضعیت آنها هستند؟ این در حالی است که این کودکان در نگهداری به شکل دسته جمعی در قالب پرورشگاه یا شبه پرورشگاه تحت بد آموزی‌های فراوان قرار می‌گیرند. در اصل این گونه اقدامات همچون نگهداری کودکان و نوجوانان در کانون‌های اصلاح و تربیت با تبعات منفی فراوان است.
براساس بررسی‌های انجام شده زندان‌ها و کانون‌های اصلاح و تربیت کودکان جای اصلاح رفتار افراد به مرکزی برای یادگیری نکات منفی تبدیل شده است. حتی مسئولان در قوه قضائیه هم به کارکرد منفی این گونه اقامتگاه‌ها اذعان دارند. کودکان در این اماکن جای اصلاح رفتار مورد آموزش‌های منفی قرار می‌گیرند. این در حالی است که خانواده‌های بسیاری برای رسیدگی و نگهداری این کودکان داوطلب هستند. باید خانواده این کودکان را شناسایی یا آنها به خانواده‌های داوطلب نگهداری سپرده شوند. بر اساس بررسی‌ها فقط بخشی از خانواده‌ها صلاحیت نگهداری از فرزندانشان را ندارند و مابقی قادر به نگهداری کودکانشان هستند. در ضمن نگهداری این کودکان به شکل شبه خانواده بهتر از نگهداری‌های دسته‌جمعی در مراکز مختلف است. هم‌اکنون سازمان‌های مردم‌نهاد اقدامات خود را در سطح خیابان‌ها، محلات و اماکن محل تجمع کودکان کار و خیابان آغاز کرده‌اند. برخی از این کودکان رها شده هستند و جایی برای زندگی ندارند، به همین دلیل آنها در معرض خشونت بوده یا خشونت دیده هستند که باید به شکل اصولی مورد رسیدگی قرار گیرند. در ضمن از سوی برخی افراد و مسئولان جملاتی تحت عنوان جمع‌آوری کودکان کار و خیابان به گوش می‌رسد. باید توجه داشت که هر یک از افراد در هر گروه اجتماعی از احترام برخوردارند و باید در این زمینه واژه «ساماندهی کودکان کار و خیابان» را به کار برد.
اقدامات گازانبری برای حل معضلات اجتماعی ممنوع!
هم اکنون در آستانه آغاز سال جدید باید اقدامات در زمینه ساماندهی کودکان کار و خیابان به شکل اصولی و مناسب انجام شده و این افراد مورد مراقبت‌ها و تربیت اصولی قرار گیرند. اگر رسیدگی به وضعیت این کودکان در قالب اقدامات تبلیغاتی یا گاز انبری باشد نه تنها مناسب نیست، بلکه نتایج نامناسب به دنبال دارد. متاسفانه این کودکان در دوره‌ها و مقاطع مختلف مورد توجه قرار می‌گیرند، اما بعد از گذشت مدتی همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند. حتی در امر رسیدگی به معضل مواد مخدر هم شاهد چنین عملکردی هستیم. برای مثال در سال‌های گذشته به دفعات مقابل دانشکده سابق علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی شاهد تجمع معتادان و خرده فروشان مواد مخدر بودیم که بعد از تماس با نیروی انتظامی آنها جمع‌آوری می‌شدند، اما فردای آن روز معتادان در پاتوق‌های خود حاضر بودند! برای رسیدگی به معضلات اجتماعی باید با اقدامات اصولی، سنجیده و کارشناسی شده وارد عمل شد. درضمن بهزیستی به عنوان یک سازمان تخصصی در رسیدگی به معضلات اجتماعی به شکل غیر تخصصی عمل می‌کند. قبل از هر اقدام باید توجه به عوامل بروز هر گونه بزه و معضل اجتماعی مورد بررسی قرار گیرد. با بررسی عوامل آسیب پذیر در خانواده‌ها می‌توان معضلات اجتماعی را بررسی کرد. برای رفع هر گونه معضل اجتماعی باید به مقابله اجتماعی پرداخت نه مقابله انتظامی!
*مددکار اجتماعی و استاد دانشگاه
