بزرگترین خبر چندسال گذشته‌ی حوزه ارتباطات ایران در اولین روز از هفته گذشته در حساب اینستاگرام «سید ایمان میری» با هزار فالوئر به صورت یک آلبوم تصویری منتشر شد؛ خبری که حکایت از خرید یک شرکت معتبر با سابقه‌ای 18 ساله در حوزه خدمات اینترنتی به نام «پارس‌آنلاین» توسط «های‌وب» داشت. اما چه دلایلی سبب شد تا پارس‌آنلاین در های‌وب ادغام شود و ادغام‌های بیشتری که در آینده نزدیک در راه هستند چه فوایدی در بر دارند؟
هیچ‌کس راضی نیست
اینترنت ثابت در هیچ‌دوره‌ای یک موجود محبوب در ایران نبوده است؛ نه برای کاربران و نه برای مسئولین. کاربران اینترنت در ایران پس از خداحافظی با ملودی مودم‌های دایال‌آپ، به سراغ ADSL رفتند که هیچ‌وقت روی توسعه را به معنای واقعی کلمه ندید. در دولت نهم و دهم، توسعه زیرساخت‌ها و بهبود شرایط اینترنت ثابت در اولویت نبود و مسئولین وقت باور داشتند که سرعت 128 کیلوبایت برای مصارف خانگی کافیست.
از طرفی در میانه دهه 80 خود مخابرات هم وارد عرصه ارائه اینترنت خانگی شد تا چرخ توسعه با سرعت کمتری بگردد. مخابرات ایران زیرساختی را مدیریت می‌کند که در دهه‌های گذشته ساخته شده و ظرفیت‌های محدودی دارد. به همین دلیل زمانی که خود مخابرات نیز به عنوان یک عرضه کننده اینترنت خانگی وارد رقابت با شرکت‌های خصوصی این حوزه شد، بخش زیادی از همین ظرفیت اندک را در اختیار گرفت.
در سال‌های اخیر به احتمال زیاد از آن دسته کاربرانی بوده‌اید که پس از مراجعه به یک اپراتور خصوصی اینترنت ثابت، با عبارت «پورت خالی در مرکز مخابراتی شما وجود ندارد» روبه‌رو شده‌اید. اما در بیشتر مواقع، امکان انتخاب خود مخابرات به عنوان سرویس‌دهنده اینترنت خانگی شما وجود داشته است.
تا سال‌های پایانی دولت دهم (ابتدای دهه 90) وضعیت اینترنت ثابت تغییر تحول‌انگیزی نداشت و صرفاً سخت‌گیری‌ها برای ارائه اینترنت 128 کیلوبایت کاهش پیدا کرده بود. در این میان جدیدترین نسل شبکه موبایل که اینترنت را با سرعت مناسبی در اختیار کاربران قرار می‌داد هم در انحصار یک اپراتور موبایل کم‌طرفدار باقی مانده بود.
وزارت ارتباطات دولت یازدهم با سرپرستی «محمود واعظی» در همان ابتدای راه دو انتخاب پیش روی خود می‌دید: توسعه شبکه ثابت یا توسعه شبکه موبایل. واعظی و یارانش به دلیل عقب‌ماندگی بسیار در زمینه شبکه موبایل، چه از نظر پوشش شبکه و چه از نظر فناوری‌های نوین، تصمیم گرفتند تا گزینه دوم را انتخاب کرده و به انحصار اپراتور سوم برای عرضه شبکه 3G پایان دهند. پس از اتمام دولت یازدهم، اکنون شاهد پیشرفت بسیار اپراتورهای اول و دوم موبایل در کشور هستیم، به شکلی که تبدیل به رقبایی بزرگ برای ارائه دهندگان اینترنت ثابت شده‌اند. در واقع پیشرفت اپراتورهای موبایل و درجا زدن اپراتورهای ثابت در سال‌های گذشته، یکی از دلایلی است که اکنون این شرکت‌ها را به سمت ادغام با همدیگر پیش برده است.
اما وزارت ارتباطات دولت یازدهم تلاش‌هایی هم داشت تا نحوه عملکرد ارائه دهندگان اینترنت ثابت را تغییر دهد؛ تلاشی که نتیجه چندان مثبتی به همراه نداشت. پروانه‌ای به نام FCP (ایجاد و بهره برداری از شبکه ارتباطات ثابت) در سال 94 متولد شد که دریافت آن هزینه‌ای 20 میلیارد تومانی به همراه داشت. این پروانه به شرکت‌های دریافت‌کننده‌ی آن اجازه می‌داد تا بدون محدودیت بتوانند فناوری‌های نوین ارتباطی ثابت را در اختیار کاربران قرار دهند.
شرکت‌هایی که امروز پروانه FCP دارند، می‌توانند انواع خدمات پهن باند ثابت همچون دسترسی کاربران نهایی به اینترنت پرسرعت، دسترسی به شبکه ملی اطلاعات و خدمات مبتنی بر آن، توزیع و فروش پهنای باند اینترنت اختصاصی، خدمات صوتی، تصویری، متنی و داده‌ای، انواع خدمات محتوایی و ارزش افزوده و سرویس‌هایی مانند VoIP،CDN، VOD، IP-TV، OTT و PSTN را در سراسر کشور ارائه دهند.
تا پیش از ارائه پروانه FCP، یازده شرکت با پروانه PAP به کاربران اینترنت خانگی ارائه می‌کردند. یکی از دلایل تنظیم پروانه جدید و ارائه مجوز استفاده از تکنولوژی‌های نوین، کاهش همین تعداد از بازیگران بود اما در نهایت 17 شرکت تصمیم به اخذ پروانه FCP گرفتند؛ اتفاقی که به خودی خود باعث می‌شد تا سرمایه‌های این بازار به شکل پراکنده مورد استفاده قرار گیرند و مخابرات هم به پیشتازی‌اش ادامه دهد. پس از آن، محمود واعظی برای اولین بار پیشنهاد ادغام شرکت‌ها را ارائه داد اما در آن زمان، تا این حد نیاز به این موضوع دیده نمی‌شد و هر شرکت اینترنتی تصور می‌کرد که می‌تواند در این فضا رقابت کند.
اینترنت ثابت اکنون پس از گذشت 15 سال از ورودش به ایران، به 10 میلیون مشترک خدمات می‌دهد در حالی که سه سال پس از شکسته شدن انحصار اینترنت سیار، اپراتورهای موبایل 41 میلیون مشترک اینترنت پرسرعت (3G و 4G) دارند.
جالب است بدانید که حتی شرکت‌هایی که در زمینه خدمات اینترنتی فعالیتی نداشتند هم تصمیم به اخذ پروانه FCP گرفتند. بر اساس گفته افراد آگاه، کنار گذاشتن تمام پروانه‌های قدیمی از سوی وزارت ارتباطات و ارائه یک پروانه تجمیع شده، سبب شد تا برخی از شرکت‌های دیگر نیز ملزم به دریافت پروانه FCP شوند.
ادغام به نفع کیست؟
روابط عمومی های‌وب، به «دیجیاتو» می‌گوید که سید ایمان میری، مدیرعامل این شرکت اکنون خارج از ایران است و هدف از خرید و ادغام پارس آنلاین با های‌وب، در یک کنفرانس خبری که هنوز تاریخ مشخصی برای برگزاری‌اش تعیین نشده تشریح خواهد شد. با این حال، «عبدالله فاتح»، مدیرعامل پارس‌آنلاین در گفتگو با ماهنامه «پیوست» هدف از این‌کار را ایجاد یک اپراتور قدرتمند ملی بیان کرده است:
«با توجه به هزینه‌های بالایی که توسعه اینترنت ثابت خصوصا فیبرکشی به منازل برای شرکت‌های خصوصی به همراه دارد و از آنجا که امکان سرمایه‌گذاری در این بازار برای شرکت‌ها به صورت جداگانه فراهم نیست، در نتیجه تصمیم گرفتیم با شرکت های‌وب برای ادغام وارد مذاکره شویم.»
«محمدرضا کریمی»، رییس هیات مدیره پیشگامان در گفتگو با دیجیاتو می‌گوید:
«در آن زمان با توجه به قیمت پایه‌ای که برای دریافت مجوز در نظر گرفته شده بود، وزارت ارتباطات تصور می‌کرد که تنها پنج یا شش شرکت درخواست دریافت آن را داشته باشند. اما متاسفانه این تعداد به 17 شرکت رسید. این در حالیست که اندازه بازار و مشتریان اینترنت ثابت تغییری نداشته اما منابع محدود هستند و وجود 17 شرکت باعث ایجاد مشکل می‌شود.»
«محمدرضا کریمی»، رییس هیات مدیره پیشگامان (تصویر از پیوست)
کریمی خبر می‌دهد که پیشنهاد «محمدجواد آذری جهرمی» نیز ادغام همین شرکت‌ها بوده است تا با داشتن چند خدمات دهنده بزرگ در این حوزه، بتوانیم پروژه‌های ملی و در سطح منطقه را اجرا کنیم. رئیس هیات مدیره پیشگامان پیشنهاد‌های تشویقی از سوی رگولاتوری را یکی از اصلی‌ترین محرک‌ها در راستای ادغام شرکت‌ها می‌داند. هرچند، تایید نمی‌کند که پیشگامان به خرید یک شرکت علاقه دارد اما خبر می‌دهد که در حال پایش شرایط بازار است. از طرفی، به گفته کریمی یکی از شرکت‌های گروه پیشگامان در آینده نزدیک در بازار بورس عرضه خواهد شد.
اما آیا تجمیع و ادغام شرکت‌های ارائه دهنده اینترنت ثابت می‌تواند باعث شکسته شدن انحصار مخابرات شود؟ کریمی در پاسخ به این پرسش می‌گوید:
«در کشور ما مخابرات به واسطه شبکه مویرگی و کابل مسی که در اختیار دارد و طی سال‌های سال آن را توسعه داده، خود به خود دارای یک انحصار ذاتی است و هیچ‌وقت امکان توسعه یک شبکه مشابه با مخابرات وجود ندارد. با این‌حال وقتی که این شرکت‌ها ادغام شوند، می‌توانند در ارائه خدمات با مخابرات رقابت کنند و با ایده‌های مشارکتی، از منابع کشور به شکل بهینه‌تری استفاده نمایند. تمام این موارد به نفع کاربر نهایی خواهد بود.»
ایران در حال تجربه کردن یک شرایط منحصر به فرد است و در هیچ‌کجای دنیا، اینترنت موبایل به این سادگی و ارزانی به شکل انبوه در اختیار کاربر قرار نمی‌گیرد. این جملاتی است که «احمدرضا نخجوانی» مدیرعامل شرکت شاتل در گفتگو با دیجیاتو عنوان می‌کند. نخجوانی خبر می‌دهد که شاتل، قصد خرید هیچ شرکتی را ندارد و بر اساس یک برنامه توسعه مشخص به سمت جلو حرکت می‌کند. وی می‌گوید که اندازه و بازار شرکت شاتل، بزرگ‌تر از شرکت‌هایی است که اکنون نام‌شان به دلیل ادغام بر سر زبان‌ها افتاده و شاتل، بیشترین تعداد کاربر و همچنین بیشترین حجم دیتای مصرفی از سوی کاربران را در میان شرکت‌هایی که پروانه FCP اخذ کرده‌اند داراست.
نخجوانی باور دارد که در ماجرای ادغام شرکت‌های اینترنتی، به طور کلی بحث رقابت با شرکت مخابرات ایران مطرح نیست: «شرکت‌هایی که خدمات مشابهی با ما را ارائه می‌دهند را رقیب محسوب نمی‌کنیم. رقابت امروز میان حوزه ارتباطات ثابت و موبایل است.» وی در مورد خریداری پارس آنلاین توسط های‌وب نیز می‌گوید: «به نظر نمی‌رسد که هدف از این‌کار، موضوع توسعه شبکه باشد. فکر می‌کنم که این بحث بیشتر مربوط به بازار سرمایه خواهد بود.»
«احمدرضا نخجوانی»، مدیرعامل شاتل.
نخجوانی با آرامش همیشگی‌اش اشاره می‌کند که شاتل، تمام تحولات از جمله ادغام پارس‌آنلاین با های‌وب را به دقت پایش خواهد کرد اما در نهایت رقیب اصلی، اپراتورهای موبایل هستند و راه مبارزه با آنها و برگشت به بازی را استفاده از فناوری‌های جدید این حوزه می‌داند:
«همانطور که روزی از دایال آپ به ADSL مهاجرت کردیم، امروز نیازمند مهاجرت به VDSL و FTTx هستیم. به این شکل مشترکین ما می‌توانند با سرعت بیش از 100 مگابیت برثانیه به اینترنت دسترسی داشته باشند. در کنار تغییر تکنولوژی‌ها در حوزه ثابت، حمایت‌های رگولاتوری می‌تواند به رقابت ما با اپراتورهای موبایل کمک کند؛ رگولاتوری است که باید تعادلی میان بازار ثابت و همراه ایجاد کند.»
در تکنولوژی VDSL، سرعت دریافت داده‌ها برای مشتریکن خانگی به دست‌کم 50 مگابیت در ثانیه ارتقا پیدا می‌کند در حالی که سرعت فناوری ADSL نهایتا پاسخگوی سرعت 8 مگابیت در ثانیه است. این مهم با کاهش فاصله میان منازل و صندوق‌های توزیع خطوط مشترکین صورت می‌گیرد و در نهایت از همان کابل مسی مخابرات استفاده می‌کند. اما امروز 17 شرکت دارنده پروانه FCP داریم و سازمان تنظیم مقررات اجازه نمی‌دهد تا در هر محله، 17 صندوق توزیع و کابینت قرار گیرد تا هر شرکت بتواند به خدمات‌دهی بپردازد.
راه‌حل نهایی، استفاده از فیبر نوری است که قرار بود «ایرانیان نت» آن را به سرانجام رساند و در پایان سال 93، یک میلیون پورت ارائه دهد. اتفاقی که رخ نداد و در حال حاضر MTN مشغول این پروژه شده است. با فراگیری فیبر نوری، سرعت به دست کم 300 مگابیت در ثانیه و حداکثر به یک گیگابیت در ثانیه ارتقا پیدا می‌کند.
ما امروز همچنان در خم یک کوچه VDSL هستیم و اگر به چند سال بعد نگاه کنیم، اپراتورهای موبایل ایرانی که چابکی را فراگرفته‌اند، می‌خواهند در زمره ارائه دهندگان تکنولوژی 5G پیشتاز باشند و سرعت گیگابیتی را به مشترکان ارائه دهند. با این حال مدیرعامل شاتل باور دارد که در آن زمان، اینترنت ثابت هم توان رشد کردن را خواهد داشت:
«در حوزه ارتباطات ثابت هم تکنولوژی در حال پیشرفت است. ارتباطات ثابت و موبایل در دنیا پا به پای هم جلو می‌روند. از طرفی کاربران الزاماً نمی‌توانند آنها را جایگزین همدیگر کنند. اگر در ایران اینترنت موبایل رقیب اینترنت ثابت شده، بحث قیمت‌گذاری و کیفیت مدیریت و تنظیم بازار مطرح است که به رگولاتوری برمی‌گردد. از سوی دیگر اصلی ترین نیاز استفاده از اینترنت در جهان، بهره‌گیری از ویدیو است در حالی که در ایران، به دلیل محدودیت‌هایی که در بحث ویدیو وجود دارد، پهنای باند صرف تلگرام و اینستاگرام می‌شود. به همین دلیل راهکارهای موبایلی پرطرفدار شده‌اند. اگر بحث ویدیو در کشور توسعه پیدا کند، راهکارهای موبایلی دیگر پاسخگوی نیاز کاربران نخواهند بود.»
شرکت‌های خصوصی ارائه دهنده اینترنت از یک سو رقیبی بزرگ به نام مخابرات دارند و از سوی دیگر با قیمت پایین اینترنت همراه روبه‌رو شده‌اند. شاید اگر ایرانیان‌نت پروژه فیبرنوری را بر اساس برنامه‌ریزی‌ها جلو می‌برد، امروز شرکت‌هایی که پروانه FCP دریافت کرده‌اند برای بقای خود ملزم به ادغام با همدیگر نمی‌شدند.
در چهار سال دولت یازدهم، اولویت‌ها با توسعه شبکه موبایل بود و امروز اپراتورهای تلفن همراه قدرتمند و به روزی داریم، تا جایی که وزیر ارتباطات باور دارد ایرانسل می‌تواند به بزرگترین اپراتور دیتای خاورمیانه تبدیل شود. اما در چهار سال دولت دوازدهم، وضعیت شرکت‌های ارائه دهنده اینترنت، ادغام شدن آنها با هم و همچنین طرح تشویقی رگولاتوری می‌تواند عاملی برای پیشرفت چشم‌گیر اینترنت ثابت در کشور باشد، چرا که در نهایت نمی‌توان به راهکارهای دیتای موبایل به عنوان تنها راه‌حل برای دریافت اینترنت نگریست.
