بحران آلودگی هوا

 مروارید سبحانی

وجود یک یا چند عامل غیرمعمول در هوا- با غلظت و طول زمانی معین- که می‌تواند برای سلامتی انسان، حیوان و گیاه زیان‌آور باشد یا موجب سلب آسایش شده و یا باعث کاهش فعالیت‌های صنعتی و اقتصادی شود را «آلودگی هوا» می‌نامند.

مهمترین آلوده‌کننده‌های هوا

انواع گاز، دود، دمه (Fume)، اسماک، بخار، آیروسل و ذرات معلق، از جمله مواد آلوده‌کننده هوا محسوب می‌شوند. اما، از بین همه آنها «ذرات معلق» و «گاز منواکسید کربن» دو آلاینده اصلی به شمار می‌آیند. 
ذرات معلق: ذراتی با قطر 10 میکرون به پایین بوده، از این نظر می‌توانند به راحتی و بدون آنکه در بینی یا گلو به دام افتند وارد شش‌ها گردند. تمرکز این ذرات باعث سکته قلبی و یا انواع اختلات ریه اعم از عفونت، آسم و حتی سرطان می‌شود. بر پایه یک تحقیق، هر ساله در کشورهای عضو اتحادیه اروپا 310 هزار نفر بر اثر بیماری‌های ناشی از ذرات معلق آلاینده هوا جان خود را از دست می‌دهند. 65 هزار نفر از آنها، شهروندان کشور آلمان هستند.
صنایع و خودروها، به ویژه خودروهای قدیمی و فرسوده دو منبع اصلی تولید ذرات معلق آلاینده هوا به شمار می‌آیند.
گاز منواکسید کربن: منواکسیدکربن بعد از ذرات معلق، دومین آلاینده هوا است. گازی بی‌‌رنگ و بی‌بو بوده و در اثر احتراق ناقص مواد ایجاد می‌گردد. این گاز میل ترکیبی زیاد با هموگلوبین خون دارد، بدین ترتیب تماس معمولی اکسیژن با نسوج بدن را مختل می‌کند. سردرد، تهوع، آسیب به حواس، عدم توانایی عمومی، ضعف، سرگیجه، توقف اعمال تنفسی و مرگ از جمله عوارض تماس‌های حاد و مزمن با گاز منواکسیدکربن است.
عوارض آلودگی هوا: در طی مطالب قبلی به بعضی از اثرات زیان‌بار دو گروه از آلاینده‌های هوا (ذرات معلق و گاز منواکسیدکربن) اشاره شد.

عوارض کلی ناشی از آلودگی هوا

1- بیماری و مرگ و میر انسان‌ها: آلودگی شدید هوا می‌تواند اثرات حادی به سلامت انسان‌ها داشته باشد.
ایجاد و یا تشدید بیماری‌‌های آسم، برونشیت، سرطان، بیماری‌های قلبی و عروقی، آمفیزم، عقب‌ماندگی، کند ذهنی و کاهش بهره هوشی، از جمله عوارض مزمن آلودگی هوا، ناشی از تماس طولانی مدت با غلظت کم آلاینده‌های هوا، است. 
2- اتلاف حیوانات و نابودی گیاهان: آلودگی هوا می‌تواند باعث بروز بیماری و مرگ حیوانات وحشی و اهلی شود.
3- کاهش ایمنی: در این مورد می‌توان به کاهش میدان دید ناشی از ذرات معلق اشاره کرد، که می‌تواند باعث حوادث جاده‌ای شده و یا پرواز هواپیماها را مختل کرده و یا به مخاطره اندازد. 
4- زیان‌ها‌ی اقتصادی: بسیاری از آلاینده‌های هوا، اثر مخربی بر مواد، بناها و ماشین‌آلات دارند. به عنوان مثال، اوزون لاستیک‌ها را ترک می‌دهد. دی‌اکسید گوگرد باعث خوردگی فلزات می‌شود. انهدام محصولات کشاورزی، افزایش تعداد ساعت‌های غیبت از کار ناشی از بیماری افراد، هزینه‌های مربوط به دارو و درمان بیماران و ... از جمله زیان‌های اقتصادی آلودگی هوا است. 

راه‌حل‌هایی برای کاهش آلودگی هوا

 مسأله آلودگی هوا یک چالش جهانی است. بنابراین تمام دولت‌ها و ملت‌ها بایستی به طور جدی در کاهش و رفع آن بکوشند. خوشبختانه در سال‌های اخیر توجه به مسائل مربوط به حفظ محیط زیست در بسیاری از جوامع به مسأله روز تبدیل شده است. اما، در بعضی کشورها هنوز به این مسائل توجه کافی نمی‌شود. متأسفانه این بی‌توجهی فقط به کشورهای در حال توسعه مربوط نمی‌شود، بلکه در بسیاری از کشورهای پیشرفته نیز سودجوئی و منافع اقتصادی به حفظ پاکیزگی محیط زیست ترجیح دارد. غافل از اینکه عواقب وخیم این بی‌توجهی‌ها دامنگیر همه مردم جهان و در درجه اول خود آنها خواهد شد. 
نکته مهم این است که با مجموعه اقدام‌هایی که بعضی از آنها بسیار ساده و کم هزینه و البته، بعضی دیگر هزینه‌بر است، می‌توان علاوه بر افزایش سلامتی، رفاه و آسایش به منافع طولانی مدت اقتصادی نیز دست یافت. 

مهم‌ترین راهکارهای کاهش آلودگی هوا 

1- توجه کافی به مشکلات ناشی از صنعت حمل و نقل: همچنانکه، بارها اشاره شد، بیشترین آلودگی هوا توسط خودروها ایجاد می‌شود. بنابراین اقدامات این حوزه در صدر امور قرار دارد.
1-1: بهبود سیستم حمل و نقل همگانی؛ برقراری سیستم حمل و نقل همگانی کارا و مناسب باعث می‌شود، تا شهروندان تمایل کمتری به استفاده از خودروی شخصی داشته باشند. بدین ترتیب بسیاری از مشکلات مثل ترافیک سنگین شهرهای بزرگ، مصرف بیش از حد بنزین و ... حل خواهد شد. 
2-1: توقف تولید خودروهای بی‌کیفیت؛ تلاش هر چه بیشتر خودروسازان برای تولید محصولات سازگار با محیط زیست، رویکرد مهمی در جهت کاهش آلودگی هوا است. در نمایشگاه جهانی خودرو و فرانکفورت که از 17 تا 21 سپتامبر سال 2009 م برگزار شد، یکی از موضوع‌های محوری، طراحی و ساخت خودروهای هیبرید، که علاوه بر موتورهای احتراقی، محرکه برقی نیز دارند، بود. همچنین، در این نمایشگاه نمونه‌هایی از خودروهایی که با برق یا سوخت‌های غیرفسیلی مثل هیدروژن کار می‌کنند، ارائه شده بود. البته، بسیاری از این محصولات هنوز در مرحله آزمایش قرار داشته، مدت‌ها طول خواهد کشید تا به تولید انبوه رسیده و در دسترس مردم قرار گیرند، اما، نکته حائز اهمیت آن است که، این فعالیت‌‌ها نشانه‌های خوبی از توجه شرکت‌های خودروسازی به مسائل زیست محیطی است.
توقف تولید خودروهای بی‌کیفیت که از یک سو مصرف بنزین آنها بالا است و از سوی دیگر خروجی اگزوز آنها حاوی مقدار زیادی آلاینده هوا است، تولید خودروهای کوچک و کم مصرف و ... از دیگر اقدامات مؤثر در کاهش آلودگی هوا به شمار می‌رود. 
3-1- توقف خودروهای معیوب؛ برقراری سامانه کارآمد معاینه فنی خودروها، جلوگیری از آمد و شد خودروهای معیوب و خارج کردن خودروهای فرسوده از اقدامات مهم در جهت پاکیزگی هوا است. 
4-1- ترویج رانندگی صحیح؛ آموزش بعضی نکات ساده به رانندگان، اثر مهمی در کاهش آلاینده‌های هوا دارد.

2- کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی: در این مورد نیز، در صدر امور، کاهش استفاده از خودروهای شخصی قرار دارد. نکته دیگر، عایق‌کاری ساختمان‌ها و جلوگیری از اتلاف حرارت داخل بناها، در فصول سرد سال است. مطلب بعدی استفاده جدی از منابع انرژی‌های تجدید‌پذیر مثل انرژی خورشید، باد و ... است. 
کارشناسان عقیده دارند که بدین ترتیب می‌توان ظرفیت صرفه‌جویی و حفظ انرژی‌های تجدید‌ناپذیر را به نحو چشمگیری افزایش داد، در نتیجه علاوه بر صرفه اقتصادی، مقدار رهاسازی آلایندهایی مثل دی‌اکسیدکربن را کاهش داد. 
3- بهسازی صنایع: گازسوز کردن کوره‌های صنایع، نصب فیلتر بر دودکش‌ها و هواکش‌ها، همچنین حذف و جایگزینی بعضی آلاینده‌های خطرناک از مواد اولیه و تولیدات کارخانه‌ها، از جمله این اقدامات است. به عنوان مثال، با حذف «آزبست» از لنت ترمز خودروها، از ورود ذرات این ماده خطرناک به هوا جلوگیری خواهد شد. 
4- تعیین استانداردها و حدود مجاز: در این مورد می‌توان به تعیین حد مجاز ذرات معلق آلاینده‌ هوا اشاره کرد. بدین ترتیب که پس از تعیین حدمجاز این ذرات و احداث ایستگاه‌های اندازه‌گیری در نقاط مختلف شهرها، چنانچه مواردی از افزایش آنها مشاهد شد، به جستجوی منابع آلاینده‌ و رفع فوری آنها پرداخت. 
5- گسترش فضای سبز: درخت را کارخانه اکسیژن‌سازی نام نهاده‌اند. روزانه به ازای هر هکتار فضای سبز، 12 تا 20 تن اکسیژن تولید می‌شود. علاوه بر این درخت بعضی آلاینده‌های هوا را جذب می‌کند. بنابراین، باید در حفظ فضای سبز و درختان نهایت سعی و کوشش را مبذول داشت. همچنین با کاشت درخت به بهبود کیفیت هوا کمک کرد. سرانه فضای سبز در مناطق شهری 50 مترمربع به ازای هر شهروند است. 
به امید روزی که به همت تمام شهروندان، مقدار فضای سبز موجود، بسیار بیشتر از این میزان باشد.