شهرهای گمشده در جهان؛ از تخت جمشید تا ماچو پیچو (۲)

تخت جمشید یا پرسپولیس (به معنای پایتخت پارس در زبان یونانی) مرکز و پایتخت تشریفاتی امپراتوری بزرگ ایران بود. این شهر زیبا به وسیله آثار هنری ارزشمند تزئین شده که متأسفانه امروزه مقدار بسیار کمی از آن باقی مانده است. در سال 331 پیش از میلاد اسکندر مقدونی در فرایند تصرف امپراتوری ایران، تخت جمشید را به عنوان انتقامی به خاطر آتش زدن آکروپولیس آتن به آتش کشاند.

تخت جمشید به عنوان استانی از امپراتوری مقدونیه، پایتخت ایران باقی ماند ولی در طول زمان تنزل پیدا کرد.

 

لپتیس ماگنا یا لپسیس ماگنا، شهری مهم در امپراتوری روم بود که در کشور کنونی لیبی واقع شده است.  بندرگاه طبیعی آن رشد شهر را به عنوان مسیر تجاری مهمی در حوضه مدیترانه و صحرای بزرگ آفریقا تسهیل کرد، و همچنین بازاری برای تولید کشاورزی در منطقه ساحلی حاصلخیز شد.

سپتیموس سوروس امپراتور روم (سال های 193 تا 211 میلادی) که در لپتیس به دنیا آمده بود، حاکم بزرگ شهر شد. تحت هدایت او، برنامه ساختمانی بلندپروازانه ای آغاز شد. ولی در قرن های بعدی، لپتیس به علت افزایش مشکلات امپراتوری روم رو به زوال رفت. بعد از پیروزی مسلمانان در سال 642، این شهر گمشده تبدیل به ویرانه شد و برای قرن ها زیر شن دفن شد.

 

 

گرگانج که سابقاً در رود آمودریا در ازبکستان واقع شده بود، یکی از بزرگترین شهرها در جاده ابریشم بود. قرن های دوازدهم و سیزدهم دوران طلایی گرگانج بود، چرا که پایتخت امپراتوری خوارزم در آسیای مرکزی شد. در سال 1221، چنگیز خان این شهر را با خاک یکسان کرد. زنان جوان و کودکان به عنوان برده در اختیار سربازان مغول قرار داده شدند، و بقیه جمعیت قتل عام شد. این شهر بعد از ویرانی توسط چنگیز مجدداً احیا شد ولی تغییر ناگهانی مسیر آمودریا به شمال ساکنان آن را مجبور به ترک محل برای همیشه کرد.

 

 

ویجایاناگارا زمانی با 500 هزار نفر جمعیت یکی از بزرگترین شهرهای جهان بود. این شهر هندی بین قرن های چهاردهم تا شانزدهم در زمان اوج قدرت امپراتوری ویجایاناگار رونق گرفت. در این زمان، این امپراتوری اغلب در درگیری با پادشاهی های مسلمان بود. در سال 1565، ارتش این امپراتوری متحمل شکستی سخت و سنگین شد و ویجایاناگارا به تصرف درآمد. ارتش های فاتح مسلمان شروع به نابود کردن و خالی از سکنه کردن این شهر کردند و معابد هندوی آن را در طول چند ماه تخریب کردند. با اینکه این امپراتوری بعد از آن همچنان وجود داشت، ولی پایتخت اصلی هیچ گاه مجدداً ساخته نشد. از آن زمان تاکنون هیچ جمعیتی در این مکان زندگی نکرده است.

 

 

پنهان در دل جنگل های ایالت مکزیکی کامپچه، کالاکمول یکی از بزرگترین شهرهای تمدن مایا است که تاکنون پیدا شده است. کالاکمول شهری قدرتمند بود که برتری شهر تیکال را به چالش کشید و دارای این استراتژی بود که آن را با شبکه ای از متحدان خود احاطه کند.

از نیمه دوم قرن ششم پس از میلاد تا اواخر قرن هفتم، کالاکمول قدرت بیشتری پیدا کرد هر چند نتوانست قدرت تیکال را کاملاً از بین ببرد و در جنگ تعیین کننده ای که در سال 695 پس از میلاد رخ داد، تیکال موفق شد ورق را به نفع خود برگرداند. در نهایت هر دو شهر به همراه امپراتوری مایا سقوط کردند.

 

 

برای چندین قرن پالمیرا (شهر درختان نخل) شهری مهم و ثروتمند واقع در مسیر کاروان بین ایران و بندرهای مدیترانه ای سوریه (استان روم) بود. از سال 212 میلادی با تصرف دجله و فرات توسط ساسانیان، تجارت در پالمیرا دچار افت شد. دیوکلتیان امپراتور روم دیواری ساخت و شهر را گسترش داد تا سعی کند آن را در مقابل تهدید ساسانیان حفظ کند. این شهر در سال 634 توسط عرب های مسلمان تصرف شد ولی دست نخورده باقی ماند. شهر در زمان حکومت عثمانی رو به زوال رفت، و تبدیل به روستایی در کویر شد. در قرن هفدهم مکان آن توسط مسافران غربی مجدداً کشف شد.

 

 

در قرن ششم تیسفون یکی از بزرگترین شهرهای جهان و یکی از بزرگترین مکان های بین النهرین باستان بود. به خاطر اهمیت آن، تیسفون هدف نظامی مهمی برای امپراتوری روم بود و پنج بار توسط روم، و بعداً امپراتوری بیزانس، تصرف شد. این شهر در زمان فتح ایران توسط اسلام در سال 637 به دست مسلمانان افتاد.

بعد از انتخاب بغداد به عنوان پایتخت خلافت عباسیان در قرن هشتم، تیسفون دچار نزولی سریع شد و خیلی زود تبدیل به شهری متروکه شد. گفته می شود که تیسفون پایه و اساس شهر اسبانیر در داستان های هزار و یک شب است. تیسفون هم اکنون در عراق قرار دارد و تنها باقیمانده پیدای آن طاق بزرگ کسری است.

 

 

هالسی مزرعه ای در زیستگاه شرقی، بزرگترین زیستگاه در بین سه زیستگاه وایکینگ ها در گرینلند، بود. آن ها در حدود سال 985 بعد از میلاد به وسیله کشاورزان نورس از ایسلند دارای جمعیت شدند. این مکان در دوران اوج خود دارای تقریباً 4000 نفر سکنه بود. بعد از سقوط زیستگاه غربی در میانه های قرن چهاردهم، زیستگاه شرقی به مدت شصت تا هفتاد سال دیگر ادامه پیدا کرد. در سال 1408 یک مراسم عروسی در کلیسای هالسی ثبت شد، ولی این آخرین خبری است که از این منطقه در دست است.

 

 

آنی که در کنار مسیر کاروانی مهمی از شرق به غرب واقع شده بود، در ابتدا در قرن پنجم اهمیت پیدا کرد و شهری رو به پیشرفت و پایتخت ارمنستان در قرن دهم بود. کلیساهای زیادی که در این دوره ساخته شد شامل برخی از بهترین نمونه های معماری قرون وسطی است و باعث شد که شهر لقب «شهر 1001 کلیسا» را به دست آورد. در دوران اوج خود، آنی جمعیتی بین 100 هزار تا 200 هزار نفر داشت.

آنی اصلی ترین شهر ارمنستان باقی ماند تا اینکه حمله مغول ها در قرن سیزدهم، زلزله ای مهیب در سال 1319، و تغییر مسیرهای تجاری آن را دچار تنزلی جبران نشدنی کرد. در نهایت این شهر متروکه شد و برای چندین قرن به فراموشی سپرده شد. خرابه های آن هم اکنون در ترکیه قرار دارد.

 

 

پالنکه در مکزیک بسیار کوچکتر از دیگر شهرهای گمشده امپراتوری مایا است، ولی دارای برخی از زیباترین معماری ها و مجسمه های ساخته شده به وسیله مایا است. تاریخ بیشتر بناها در پالنکه به حدود سال 600 تا 800 میلادی بر می گردد. این شهر در قرن هشتم رو به زوال رفت. جمعیتی کشاورز برای چندین نسل به زندگی در آنجا ادامه دادند، تا اینکه این شهر متروکه شد و به تدریج جنگل جای آن را گرفت.

 

 

تیواناکو که در نزدیکی ساحل جنوب شرقی دریاچه تیتیکاکا در بولیوی واقع شده، یکی از مهم ترین شهرها پیش از امپراتوری اینکا است. در طول دوره ای زمانی بین سال های 300 پیش از میلاد تا 300 پس از میلاد، تصور می شود که تیواناکو مرکزی اخلاقی و کیهان شناسی بوده که مردم به آنجا سفر می کردند. جمعیت شهرنشین آن بین قرن های هفتم تا نهم رشد کرد، و قدرت منطقه ای مهمی در کوه های جنوبی آند شد.

در اوج خود، این شهر بین 15 هزار تا 30 هزار سکنه داشت هر چند تصاویر ماهواره ای اخیر نشان از جمعیت بسیار بیشتری دارد. در حدود سال 1000 بعد از میلاد، بعد از تغییراتی ناگهانی در آب و هوا، با از بین رفتن تولید غذا که منبع قدرت و اقتدار امپراتوری بود، تیواناکو ناپدید شد.

 

 

در تاریخ 24 آگوست سال 79 پس از میلاد، آتشفشان وزوو در ایتالیا فوران کرد و شهر پمپئی در نزدیکی آن را با خاک و خاکستر یکسان کرد، و از همان روز شوم آن شهر را به همان حالت باقی نگه داشت. همه چیز از شیشه ها و میزها گرفته تا نقاشی ها و مردم آن در زمان منجمد شدند. پمپئی به همراه هرکولانیوم متروکه شد و در نهایت نام و مکان آن ها به فراموشی سپرده شد.

این دو شهر در نتیجه حفاری ها در قرن هجدهم مجدداً کشف شدند. این شهرهای گمشده جزئیاتی فوق العاده در مورد زندگی مردم در دو هزار سال پیش فراهم کرده اند.

 

 

در قرن دوم پیش از میلاد تمدنی جدید در دره مکزیک به پا خواست. این تمدن کلانشهر تئوتیهواکان و اهرام دارای پله های بزرگ آن را ساخت. کاهش جمعیت در قرن ششم پس از میلاد به خشکسالی های طولانی مدت به علت تغییرات آب و هوایی نسبت داده می شود. هفت قرن بعد از سقوط امپراتوری تئوتیهواکان، اهرام این شهر گمشده مورد احترام آزتک ها قرار گرفت و تبدیل به مکانی زیارتی شد.

 

 

پترا پایتخت باستانی پادشاهی نبطی ها بود. شهری بزرگ و منحصر به فرد در دره وادی موسی در جنوب اردن که نبطی ها آن را تبدیل به تقاطعی مهم برای مسیرهای ابریشم و ادویه جات کردند که چین، هند، و جنوب شبه جزیره عرب را به مصر، یونان و روم متصل می کرد.

بعد از چندین زلزله که سیستم حیاتی مدیریت آب را دچار مشکل کرد، شهر تقریباً به طور کامل در قرن ششم متروکه شد. بعد از جنگ های صلیبی، پترا در جهان غرب به فراموشی سپرده شد تا اینکه این شهر گمشده در سال 1812 به وسیله یوهان لودویگ بورکهارت مسافر سوئیسی مجدداً کشف شد.

 

 

بین سال های 200 تا 900 پس از میلاد، تیکال بزرگترین شهر امپراتوری مایا با جمعیتی بین 100 هزار تا 200 هزار نفر بود. وقتی که تیکال به اوج جمعیت خود رسید، محیط اطراف شهر دچار جنگل زدایی و فرسایش شد و متعاقب آن کاهشی سریع در سطوح جمعیتی رخ داد. تیکال اکثر جمعیت خود را در دوره ای از سال 830 تا 950 از دست داد و به نظر می رسد قدرت مرکزی آن نیز به سرعت سقوط کرد. بعد از سال 950 تیکال تقریباً خالی از سکنه شد، هر چند جمعیتی کوچک ممکن است در کومه های میان ویرانه ها به زندگی ادامه داده باشند. حتی این مردم هم شهر را در قرن های دهم یا یازدهم ترک کردند و جنگل های بارانی گواتمالا برای چندین هزار سال بعدی خرابه ها را متعلق به خود کرد.

 

 

آنگکور شهر معبدی بزرگی در کامبوج است که دارای بقایای باشکوه چندین پایتخت از امپراتوری خمر از قرن های نهم تا پانزدهم میلادی است. این بقایا شامل آنگکور وات (بزرگترین بنای مذهبی جهان) و معبد بایون (در آنگکور توم) با نماهای سنگی بزرگش است.

آنگکور در تاریخ طولانی خود دچار تغییرات مذهبی زیادی شد و چندین بار از آیین هندو به آیین بودا تغییر پیدا کرد. پایان دوره آنگکور عموماً سال 1431 در نظر گرفته می شود، سالی که آنگکور به وسیله مهاجمان آیوتایا غارت و چپاول شد، هر چند که این تمدن پیش از آن هم رو به زوال بود. تقریباً تمام شهر آنگکور متروکه شد، به جز آنگکور وات که معبدی بودایی باقی ماند.

 

 

ماچو پیچو به عنوان یکی از معروف ترین شهرهای گمشده در جهان، بعد از اینکه قرن ها در بالای دره اوروبامبا پنهان شده بود، در سال 1911 به وسیله هیرام مورخ اهل هاوایی مجدداً کشف شد. «شهر گمشده اینکا ها» از پایین دیده نمی شود و به وسیله زمین های کشاورزی و چشمه های طبیعی آب احاطه شده است.

با این که این منطقه هر در خود کشور پرو شناخته شده بود، ولی تا زمان کشف آن در سال 1911 برای جهان بیرون کاملاً ناشناخته بود.