اینجا و در این گوشه از ایران، مردم تقویمی متفاوت از ما دارند و این روزها سال نو آنان نزدیک است. سال نویی که بسیاری از ما حتی نام آن را نشنیده ایم. اینجا علاوه بر بهار، تابستان را هم جشن می گیرند، میانه تابستان را و " نوروزبِل " را، زیرا که سال آن ها با گرمای سوزنده آفتاب نو می شود. ایرانی اند و مانند تمام ما روز اول بهار برایشان عید نوروز است و تغییر سال هجری شمسی، اما اگر تقویم دیلمی را در نظر بگیرند، به طور متغیر و بسته به روز کبیسه ای که در تقویمشان قرار دارد، بین سیزدهم تا هفدهم مرداد ماه سالشان تحویل می شود، هرچند که بسیاری روز دقیق آن را 17 مرداد ماه سال هجری شمسی می دانند. در گذشته و در مناطق کوهستانی گیلان، تنها تقویمی که مردم از آن استفاده می کردند، تقویم گیلکی بوده و در تنها مواردی خاص مثل، مراسم های مذهبی، برای دانستن زمان درست، از روحانیون منطقه سوال می کردند. این فرهنگ کهن داستانی بلند دارد که هر چند گفتنش از چند خط فراتر است اما در ادامه برایتان از شکوه این فرهنگ غنی و قابل احترام می گوییم. بنابراین با ما همراه باشید در سفری به کوهستان های گیلان در شمال کشور و جشن آغاز سال 1590 دیلمی !
نوروزبل است، خورشید در حال غروب است و زمان روشن کردن آتش فرا رسیده. مردم هیزم بسیاری جمع کرده اند تا آتشی بزرگ بر بلندای تپه یا منطقه ای وسیع برپا کنند، همه آمده اند، تمام اهالی با لباس هایی زیبا و آراسته، هیزمی شعله ور به زیر چوب ها گرفته می شود، دود سیاه جایش را به شعله های زرد و سرخ می دهد و مراسم جشن آغاز شود. 10 مرد با لباسی سنتی، با کلاه و شولای گالشی از میان جمعیت گذشته و خودشان را به دور آتش بزرگی که برپا شده می رسانند، نوازنده های محلی هم آواز خوانده و موسیقی محلی را با شوری بی نظیر می نوازند.
همه خوشحال اند و با صدای بلند می خوانند :
گروم گروم گروم بل (با صدای پرهیبت سوختن هیزم و برکشیدن شعله)
نوروز ما و نوروز بل (نوروز ماه و شعله آتش نوروزی)
نو سال ببی، سال سو (سال تازه باشد و سال روشنائی)
نو بدی خؤنه واشو (تازه باشد و تازه شود و خانه آباد و با برکت)
و بعد از پایان آواز، موسیقی و پایکوبی، اهالی خودشان را به همدیگر رسانده و در حال روبوسی می گویند : " نوروزبل مبارک ببی" ، " نو سال ببی سال سو" که معنایش می شود تبریک سال نو. حتی گفته شده در گذشته، مردم لباس های کهنه ای که نمی خواستند در سال بعد از آن استفاده کنند را در آتش می سوزانند و در کنار شعله هایش که در گذشته آن را جزو مقدسات می دانستند، خدا را تسبیح گفته و از او برای سال جدید، طلب خیر و نیکی، سلامتی و برکت می کردند، حتی معتقد بودند که روشن کردن آتش در نوروزبل باعث میشده تا در زمستان سرمای هوا و بارش برف کمتر شود.
اما روایت دیگری هم هست که فلسفه آیین نوروزبل را " آئین خراجی" می داند، به این معنا که کشاورزان گندم های خود را درو می کردند، گل گاوزبان و فندق های باغ را برای فروش به بازار می بردند و از گاو و گوسفندها، شیر، ماست و .. را می گرفتند و درنهایت هم با درآمد بدست آمده خراج و مالیات خود را به ارباب پرداخت می کردند. شاید هم به همین خاطر است که ریشه تقویم دیلمی و این نوع از گاهشمار را رخدادی مردمی میدانند برای راحتی مردم کشاورز، دام‌دار و صنعت‌گر در پرداخت مالیات سالانه. درنهایت اما میرسیم به اطلاعاتی جالب از گاهشمار دیلمی که گفته شده بین مردم دیلمان، گیلک زبان کوهستان‌های گیلان و غرب مازنداران،(شهسوار و رامسر) رایج بوده و بر اساس محاسبات نجومی آن را کهن‌ترین سال شمار ایرانی می دانند. سال دیلمی دوازده ماه و سی روز دارد به اضافه 5 روز اضافه که نام " پنجیک " را بر آن گذاشته بودند و به پایان ماه هشتم اضافه می کردند و هر چهار سال یکبار یک روز به عنوان کبیسه به نام " ویشک " بر پنج روز پنجیک اضافه میشد. ماه های دیلمی به ترتیب نوروز ما، کورچ ما، اریه ما، تیرما، موردال ما، شریرما، امیرما، آول ما، سیا ما، دیا ما، ورفنه ما، اسفندارما نام داشته و پسوند " ما " نیز به معنای " ماه " بوده. آن طور که گفته شده جشن نوروزبل قبل از اسلام در استان گیلان برپا می شده و در استان مازندران نیز با 12 روز تاخیر و با نام سال طبری جشن گرفته میشد. اگر هم علاقه مند به تبدیل سال دیلمی به هجری شمسی باشید راه ساده ای وجود دارد که در آن باید سال هجری شمسی را به اضافه عدد 195 کرد تا سال دیلمی بدست بیاید.
امسال نیز جسن نوروزبل در تاریخ 16 مرداد 1395 و در ساعت 17، در نشانی : گیلان، لنگرود، شهر کومله و پارک نگین سبز برگزار می شود. برای اطلاعات بیشتر هم می توانید به اینجا مراجعه کنید.
