مسجد ایاصوفیه ؛ شکوه معماری بیزانس در استانبول

یکی از شاهکارهای معماری بیزانس مسجد ایاصوفیه است که در شهر استانبول در ترکیه واقع شده و یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری است. می توان گفت نماد شهر استانبول و یا حتی ترکیه مسجد ایاصوفیه است و گردشگرانی که قصد سفر به این کشور را دارند، این تصویر حتما در ذهنشان بوده است. مسجد ایاصوفیه ترکیه در محله ی سلطان احمد که در مرکز شهر است واقع شده و دارای قبه ها و مناره های بلند است که توجه همگان را جلب می کند. ایاصوفیه به دوره ی امپراطوری بیزانس در سال 532 میلادی به دستور کنستانتین اول ساخته شد و با 10 هزار کارگر در طول 5 سال و تحت نظر 10 استاد تکمیل و در تاریخ 27 آرالیک 537 افتتاح گردید. این بنا یک کلیسا شرق مسیحیت بود و اولین کلیسا بزرگ نام دارد. بعد ها در قرن 6 میلادی جانشین وی جاستنیانوس این بنا را مرمت کرد. این کلیسا نام های مختلفی از جمله حاجیا سوفیا یا هاگیا صوفیا که در یونان به معنی کلیسا حکمت مقدس است (ترکی : Ayasofya) داشت. برای بازسازی این بنا دو معمار به نام های ایسدوروس (از میلتوس یا سوکلی فعلی) و آنتییون (از تراللس یا آیدنلی فعلی) بر عهده گرفتند. بعد ها محمد دوم پس از فتح استانبول دستور داد تا این بنا را به مسجد تبدیل کنند و بعد از آن سلیم دوم نیز به معمار سنان ( Sinan ) دستور داد تا بنارا مرمت کنند و نقاشی های روی بنا را بپوشانند تا بتوان در آنجا نماز خواند. در زمان مراد سوم الحاقاتی به این بنا اضافه شد از جمله مناره، منبر و محراب و در زمان مراد چهارم آیاتی از قرآن با خط مصطفی چلبی بر دیوارهای ایاصوفیه نوشته شد. در زمان عبدالمجید با الواح مدور به خط ابراهیم افندی جایگزین لوح هایی که از قبل دور تا دور بنا نصب شده بود که نام های الله، محمد، عثمان، عمر، ابوبکر، علی، حسن و حسین بر روی لوح نقش بسته بود شد. در آخر با روی کار آمدن آتاتورک و پس ز اعلان جمهوری ترکیه این مسجد به موزه تبدیل شد و تا به امروز به همین شکل است و هم اکنون مسجد ایاصوفیه یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری استانبول و مساجد ترکیه می باشد. پس با همگردی همراه باشید...

تاریخچه مسجد ایاصوفیه

روم در زمان حکومت دیوکلسین به دو بخش شرقی و غربی بین او و فرماندهان هم ترازش تقسیم شد که پی ریزی انحلال امپراطوری روم بود. بعد از او کنستانتین دوباره شهر باستانی بیزانس را احیا کرد و کنستانتسنوپل ( قسطنطنیه ) نام گرفت. این شهر که مرکز امپراطوری روم بود بسیار در سرنوشت این امپراطوری موثر بود. زمانی که این امپراطوری ضعیف شد روم به دو بخش شرقی ( بیزانس ) با فرماندهی آرکادیوس و غربی تقسیم شد. آرکادیوس بیزانس را که استانبول امروزی است مرکز حکومت خود قرار داد. بیزانس از سنت های پابرجا خاصی برخوردار بود و به راحتی زیر سلطه دیگران نمی رفت به طوری که یکی از هواداران اسپارت که حکم ران آن منطقه شد بعد از 16 سال مقاومت از شهر بیرون شد. این شهر در منطقه ای قرار داشت که کوتاه ترین مسیر بین شرق و غرب را داشت و یک شهر بندری بود که از اهمیت تجاری بالایی برخوردار بود و دارای تمدن بالایی بود. بیزانس از فرهنگ و ویژگی های اقتصادی خاصی برخوردار بود و تمایل داشت تا از فرهنگ و ارزش اجتماعی ملل مختلف بهره ببرد و آشنا شود و از همین راه توانست تا آثار هنری را به جهان ارائه کند که بسیار مشهور شود این آثار از سنت بومی منطقه ای الهام گرفته شده اند. این حکومت قبل از حکومت روم تحت حکومت بزرگ دیگری نبوده و این شهر از شرق به تمدن های ایران، هیتی، ایلام و اورارتو و از غرب به روم و یونان دسترسی داشته اما با این حال معماری این شهر و هنرش بسیار با توجه به معماری شرق تأثیر گرفته است. هنر بیزانس تجلی گاه جهان مسیحیت بوده است. در هنر بیزانس شیوه های اعصار گذشته استمرار داشته است. استانبول که در زمان بیزانس قسطنطنیه نام داشت و مرکز امپراطوری بیزانس بود به دستور کنستانتین دوم امپراطور وقت کلیسای ایاصوفیه در این شهر در سال 360 میلادی بنا شد. در سال 404 میلادی قسمتی از ایاصوفیه که هاجیا صوفیه نام داشت در آشوب قسطنطنیه در آتش سوخت بنابراین در قرن ششم میلادی مجددأ بازسازی شد و هم اکنون یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری استانبول و مساجد ترکیه می باشد. قسطنطنیه پس از سال ها جنگ که میان بیزانس و عثمان ها بود در قرن 15 میلادی توسط سلطان محمد فاتح فتح شد و مرکز خلافت عثمانی شد و اسلامبول نام گرفت در آن زمان کلیسا هاجیا سوفیا به مسجد ایا صوفیه تبدیل شد. با روی کار آمدن مصطفی آتاتورک و برپایی جمهوری ترکیه اسلامبول به استانبول تغییر نام داده شد و این مسجد به موزه ایا صوفیه تبدیل شد و از زیباترین مساجد ترکیه و از بهترین جاذبه های گردشگری استانبولِ ترکیه می باشد که هرساله گردشگران زیادی را جذب می کند.

معماری مسجد ایاصوفیه استانبول

هنر معماری روم شرقی ( بیزانس ) تا زمان قرن ششم تحت تأثیر مسیحیت بود. در قرن ششم میلادی این هنر با آغاز حکومت (ژوستی نیانوس) که می توان گفت (نخستین عصر طلایی) معماری و هنر روم شرقی بود. زیرا این حاکم بسیار همانند کنستانتین به هنر اهمیت می داد و آثارهای مختلفی را مورد حمایت قرار داد که شکوه و عظمت والایی دارند. بهترین آثار این دوره که بسیار باشکوه است در شهر استانبول نیست بلکه در شهر راونا ایتالیا قرار دارد. این شهر پایگاه نیروی دریایی آدریاتیک بود و از سال 402 میلادی پایتخت امپراطوری روم غربی واقع شد و تا پایان همان قرن بیشتر دوام نداشت. بعد از آن مقر فرمانروایی تئودوریک پادشاه استروگوت ها شد و به دلیل آنکه بسیار هنر کنستانتینوپل را مورد اهمیت قرار می دادند این شهر پایگاه عمده ای برای نفوذ سلطه بیزانس بر ایتالیا در زمان ژوستی نیانوس شد. مهم ترین بنای واقع شده در این مکان که معرف معماری بیزانس بوده که در روم غربی و در سال 47_526 میلادی ساخته شده به نام کلیسا سن ویتاله است که پلان آن هشت ضلعی بوده و گنبدی بر روی آن بنا شده است و مهمترین بنای به جا مانده از زمان ژوستی نین در استانبول ترکیه است که از آثار کنستانتینوپل اقتباض شده است و هم اکنون یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری استانبول و مساجد ترکیه می باشد. مسجد ایاصوفیه در سال 537_532 توسط معماران آنتیموس ترالسی و اسیدروس میلوتوسی ساخته شد که پس از پیروزی عثمانی ها در سال 1453 میلادی با اضافه شدن پشتبند عظیم و 4 مناره به مسجد تبدیل شد. این بنا با ابعاد 72 در91 متر و دارای قطر گنبد 31 متر، ارتفاع گنبد 56 متر از سطح زمین و عمق آن 18 متر و همینطور قطر آن 33 متر به همراه دو نیم گنبد ، 4 ستون بزرگ شبیه پای فیل که بسیار باشکوه است و 4 طاق که بسیار باهم هماهنگ هستند که این مسجد را بالا نگه داشته و گنبد ایاصوفیه روی این ستون ها قرار گرفته شده است. 40 پنجره کنارهم در ساقه گنبد مسجد قرار دارند. این مسجد در محله سلطان احمد و میدان سلطان احمد در استانبول واقع شده و با اضافه شدن مناره ها و بازسازی آن در سال 1935 به موزه تبدیل شده و جزو گردشگری ترکیه است. ابعاد این بنا در طول 82 متر و عرض آن 73 متر که ارتفاع آن از سطح زمین 55 متر است. پلان این بنا ترکیبی بوده و دارای محور طولی کلیساهای مستطیل شکل صدر مسیحیت بوده که طرحی بسیار خاص دارد و قسمت مرکزی این بنا یا همان صحن در زیر گنبد واقع شده که پلانی چهارگوش است. در این بنا برای تحمل و انتقال وزن گنبد به وسیله ( پندنتیوها ) ( تبدیل گر ) یا همان سه گوش های کروی هستند که در چهار جهت گنبد قرار گرفته و به چهار ستون ها که فیل پایه نیز می گویند منتقل می شوند و همین طور به کمک نیم گنبد های شرقی و غربی فشار های مازاد به سمت پایین هدایت می شود. یکی دیگر از مسائل موجود در بنا نورهای وارد شده است که توسط پنجره هایی که در گنبد وجود دارد وارد می شود و به گونه انتقال تدریجی از بدنه چهارگوش به لبه مدور گنبد به وسیله سه گوشی های کروی شکل موسوم به تاسچه عمل می کند. این بنا به دلیل وجود در دوره های متفاوت زیاد از هر دوره درون خود آثاری دارد و حتی اصول زلزله که در این بنا توسط معمار سینان رعایت شده و اولین معماری بوده که این اصول را رعایت می کرده که به این بنا نابغه اثر هنری می توان گفت بنابراین در سال 1935 که آتاتورک نخستین رئیس جمهور ترکیه شد این بنارا به موزه تبدیل کرد.

ویژگی های سبکی معماری بیزانس ( 300 _ 1000 میلادی )

_ نقشه ی صلیبی یونانی با دیوارهای آجری طرح دار به شکل پیچ دار، مشبک یا هفت و هشت

_ گنبد بزرگ بنا شده روی نیم گنبدهای معلق

_ نمای خارجی ساده

_ ستون های بنا شده در یک ردیف

_ سرستون های حجاری شده سبدی شکل

_ راهروهای پوشیده از مرمر رنگی و موزائیک های پردانه در طبقه فوقانی

هنرشناسان هنر بیزانس را هنری تلفیقی و مبهم می دانند به دلیل وجود هنر یونان و رم در آثار این دوره بنابراین به آن دوره قرون وسطا نیز می گویند در این هنر تلفیقی از ریاضیات و نظم استوار بوده و بر اساس یافته های ریاضی میان جهان فکر و جهان ماده جدایی هایی به وجود آمده که انسان موجودی میان این دو است که تلفیقی از نظریات ایرانی، هند ، بابلی و مصری بوده و هم اکنون یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری استانبول و مساجد ترکیه می باشد. در به وجود آمدن دوره بیزانس سه عنصر نقش بسیاری داشته است: 1) ضرورت اداری. 2) تأثیرات هلنیستی. 3) فرآیند تأثیر گذاری های معاصر که برگرفته از پادشاه ساسانی ایران نیز بوده است.

موقعیت مسجد ایاصوفیه

این بنا در محله اروپایی استانبول  ترکیه واقع شده از مهم ترین مساجدی که نزدیک به این مسجد است مسجد سلطان احمد بوده که بسیار پر گردشگر است. مسجد ایاصوفیه بسیار نزدیک به مراکز خرید، هتل ها و مراکز پر رفت و آمد گردشگران است و از دیگر بناهای نزدیک می توان کاخ توپکاپی و نخستین کاخ پادشاهان عثمانی در ترکیه را نام برد و هم اکنون یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری استانبول و مساجد ترکیه می باشد. این مسجد به دلیل اینکه در استانبول سمبل بوده در میدانی به همین نام ( ایاصوفیه ) در محله سلطان احمد واقع شده است.

دسترسی به مسجد ایاصوفیه استانبول

تمامی وسایل نقلیه به دلیل پرتوریست بودن محله سلطان احمد ترکیه به این محل رفت و آمد دارند از جمله تاکسی، اتوبوس، تراموای استانبول و ... زیرا بناهای متعدد و دیدنی در این منطقه واقع شده است مانند مسجد موزه ایاصوفیه، کاخ موزه توپکاپی و مسجد سلطان احمد. فاصله مسجد موزه ایاصوفیه تا کاخ موزه توپکاچی تنها پیاده 5 دقیقه است. در تمام ایام هفته گردشگران از مسجد موزه ایاصوفیه می توانند بازدید کنند و ساعات بازدید در فصول پاییز و زمستان از 9 صبح تا 17بعد از ظهر و در فصول بهار و تابستان از ساعات 9 صبح الی 19 است و باید 1 ساعت قبل از اتمام وقت بلیط را تهیه کنید.